در گفت‌و‌گوی «دنیای اقتصاد» با مجری «حذف صفر از پول ترکیه» بررسی شد
پول ملی پس از پرواز صفرها
شش سال پیش، ترکیه در سیاستی موفق شش صفر از پول ملی خود را حذف کرد - عکس:AFP گفت‌و‌گوی اختصاصی دنیای اقتصاد با مجری موفق حذف صفر از پول ترکیه
انضباط پولی نباشد، صفرها باز می‌گردند
گروه بازار پول - مهدی نوروزیان: بیست و یکمین کنفرانس سالانه سیاست‌های پولی و ارزی روز گذشته به کار خود پایان داد.
از ابتکارات جالب این دوره دعوت از برخی صاحبنظران و گزارشی از انجام برخی اصلاحات اقتصادی در کشورهای دیگر بود. یکی از مهمانان، ایلکر باییر معاون اداره نشر بانک مرکزی ترکیه بود. بایر از تجربه حذف صفرها از لیر ترکیه سخن گفت. در حاشیه همایش فرصتی دست یافت تا با او در خصوص تجربه ترکیه گفت‌و‌گو کنیم. دکتر پرستو شجری از کارشناسان پژوهشکده پولی و بانکی در زمینه ترجمه بخشی از سوالات همکاری داشت و دکتر احمد مجتهد روایت اقدامات ترکیه در زمینه اجرایی را قبول زحمت کرد و به فارسی بیان کرد.
ترکیه یکی از تجربه‌های موفق حذف صفر از پول ملی به شمار می‌رود. مراحل طراحی و اجرایی این سیاست چگونه انجام شد که کشور شما توانست از لیر قدیم که صفرهای زیادی داشت به لیر کنونی گذر کند؟
در ژانویه سال ۲۰۰۴ میلادی، دولت با ارائه لایحه‌ای به مجلس ترکیه خواستار حذف 'شش صفر' از واحد پول ملی شد، زیرا در آن دوره ترکیه از نظر تعداد صفر رکورددار بزرگ‌ترین اسکناس‌های جهان بود.
مجلس ترکیه نیز در ۲۷ ژانویه همان سال این لایحه را تصویب کرد.
این قانون مقرر کرد از اول سال ۲۰۰۵ میلادی با حذف شش صفر از واحد پول ترکیه، پول جدیدی با عنوان «لیرترک جدید» که به اختصار (YTL) نامگذاری شد، در کشور به جریان افتاد.
پس از تصویب، قانون بانک مرکزی بخشنامه‌ای داشت که بر اساس آن در طول سال ۲۰۰۵ میلادی اسکناس‌های جدید همراه با اسکناس‌های قدیمی توزیع می‌شود و اعلام شد که از سال ۲۰۰۶ میلادی اسکناس‌های و سکه‌های قدیمی صرفا توسط بانک‌ها با اسکناس‌های جدید معاوضه خواهد شد. اسکناس‌های جدید در سال ۲۰۰۵ به جریان افتاد، اسکناس‌ها قدیمی از قطع ۲۵۰ هزار لیرترک شروع و تا قطع ۲۰ میلیون لیری رایج بود، اما اسکناس‌های جدید با حذف شش صفر و اضافه شدن کلمه «جدید» به لیر منتشر شد و هر لیر جدید معادل یک میلیون لیرترک شد. لیر جدید در ۵ قطعه اسکناس منتشر شد. فرمول معادل‌سازی آن هم اعلام شد؛ بنابراین در سال ۲۰۰۵،هم لیر قدیم و هم لیر جدید جریان داشت.
در انتشار اسکناس‌های جدید چه ملاحظاتی را در نظر داشتید؟
ما تلاش کردیم اسکناس‌های جدید به لحاظ طراحی متناسب با اسکناس‌های قدیم باشد تا از نظر روانی تاثیر منفی بر ذهن مردم نداشته باشد. اندازه اسکناس‌ها متناسب با اسکناس‌های قبلی بود. به مرور لیر قدیم را جمع کردیم تا اینکه در سال ۲۰۰۹ تمام اسکناس‌های قدیمی جمع‌آوری شد. پس از جمع‌آوری اسکناس‌های قدیم، انتشار اسکناس لیر جدید نیز متوقف و اسکناسی که از سوی بانک مرکزی منتشر شد، فاقد کلمه «جدید» بود.
در زمان شروع سیاست حذف صفر میزان لیر قدیم در دست مردم چقدر بود؟
اطلاعاتی که جمع‌آوری کردیم نشان داد حدود ۸۰۰ میلیون قطعه اسکناس لیر قدیم وجود دارد. به همین دلیل به گونه‌ای برنامه‌ریزی شد که در یک روند تدریجی این اسکناس‌ها از دور خارج شود.
در کنار بحث اجرایی در زمینه سیاست‌گذاری چه کارهایی انجام شد؟
کمیته‌ای با ریاست بانک مرکزی ترکیه ایجاد شد تا این کمیته تمامی عملیات مربوط به اجرا را تحت کنترل و نظارت داشته باشد. ترکیب این شورا از وزیران مختلف کابینه بودند، از وزیر تجارت گرفته تا وزیر دادگستری. این ترکیب با این هدف بود که دستگاه‌های مختلف در جریان امور و تصمیم‌گیرها باشند. برای مثال حضور وزیر دادگستری می‌توانست کمک کند قوانین جدید که باید در این زمینه تغییر کند یا به تصویب برسد فرآیند سریع‌تری به خود بگیرد. در کنار این ما از تجربه اتحادیه اروپا برای گذار به یک واحد پول اروپای بهره فراوان بردیم. اقدامات آنها را به طور دقیق بررسی کردیم و با شناسایی برخی مشکلات تلاش کردیم در اجرای این تجربه در کشور خودمان با این مشکلات روبه‌رو نشویم.
چه مشکلاتی؟
در اتحادیه اروپا شعب بانکی بسیار شلوغ شد، مردم صف‌های طولانی جلوی دستگاه‌های خودپرداز ایجاد کردند. البته در آنجا بخشی از این اتفاقات به‌دلیل آن بود که سیستم‌های پولی در کشورهای عضو متفاوت بود. این مساله موجب شد محاسبه تبدیل پول قدیم و جدید سخت شود، اما در ترکیه این کار ساده‌تر بود. یکی دیگر از اقداماتی که ما کردیم تبلیغات گسترده در این زمینه بود. برای اجرای حذف شش صفر از لیر ترکیه حدود ۲۳ میلیون بروشور چاپ و در سطح گسترده‌ای توزیع شد. تبلیغات تلویزیونی زیادی صورت گرفت و حتی در این زمینه فیلم ساخته شد. آماده‌سازی افکار عمومی برای ما بسیار مهم بود به همین دلیل در این بخش هزینه‌های زیادی انجام شد تا مردم هدف از این کار را درک کنند و بدانند قرار است چه اتفاقی در ترکیه صورت گیرد. در زمینه بانکداری الکترونیک هم اقدامات زیادی شد به‌طوری‌که در زمان اجرای طرح هیچ مشکلی در خصوص بانکداری الکترونیک نداشتیم. در مجموع باید بگویم تدارک گسترده‌ای در این زمینه انجام دادیم.
یکی از اقدامات مهم در اجرای سیاست اصلاح پولی بحث تورم است. در این زمینه شما چه کاری را انجام دادید؟
وقتی درباره تورم صبحت می‌کنیم با دو نوع تورم روبه‌رو هستیم تورم بالا یا تورم اندک. اگر در کشوری تورم زیاد باشد و اصلاح پولی انجام شود پس از مدتی باید دوباره مجبور هستند، اصلاحات را انجام دهند. برزیل و آرژانتین جزو این دسته از کشورها هستند. در این کشورها به‌دلیل وجود تورم چند بار صفر از پول ملی کشورشان حذف شد. در برخی کشورها ابتدا تورم را به حداقل می‌رسانند و پس از آن دست به اصلاح پول ملی می‌زنند. در ترکیه اتفاق دوم رخ داد.
در کشور ما ابتدا سیاست‌های تثبیت اقتصادی و تغییر ساختاری انجام شد. نتیجه این سیاست‌ها کاهش تورم از ۷۰ درصد به هفت درصد بود. در واقع در زمانی که تصمیم به اجرای طرح گرفته شد، تورم در پایین‌ترین سطح بود.
برای ایران که تورم دو رقمی دارد و بعضا به بالای ۲۰ درصد می‌رسد اجرای این سیاست را چگونه اجرا می‌کنید؟
لهستان با ۲۹ درصد تورم دست به اصلاح پول زد و موفق شد.
منظورم تورم مزمن است چون ممکن است اصلاح پول انجام شود، اما بعد از مدتی به‌دلیل وجود تورم مجددا صفرها باز گردد؟
باید سیاست‌های مالی و پولی درستی اتخاذ کرد و انضباط مالی حاکم باشد. اگر سیاست‌های پولی و مالی مکمل یکدیگر نباشد و نتوان آنها را تنظیم کرد در اجرای سیاست اصلاح پول ملی شکست خواهید خورد؛ بنابراین برای اجرای موفق این سیاست باید توجه کنید که ساختارها ابتدا اصلاح شوند و عواملی که زمینه ساز رشد تورم است کنترل شود. بر این اساس می‌توان مدت اجرای طرح را طولانی کرد و مثلا از پنج سال به ۱۰ سال افزایش داد تا کارها با نظم و انضباط بهتری پیش رود. البته می‌توان صفرها را حذف کرد و مجددا با افزایش تورم دوباره دست به اصلاح زد گرچه این روش هزینه‌زا است.
در ترکیه سخت‌ترین بخش در مرحله اجرایی و طراحی چه بود؟
در مرحله طراحی، همراه کردن مردم و افکار عمومی است. اطلاع‌رسانی درست به مردم به‌طوری‌که آنان در جریان دقیق کار قرار گیرند، حساس‌ترین بخش است.در مرحله اجرا نیز جمع‌آوری سکه‌های قدیم کار سختی بود. حجم سکه قدیم در زمان اجرای سیاست حدود ۶ هزار تن بود و این حجم کار برای ما در زمان تبدیل بسیار سخت می‌کرد. البته شانس آوردیم و نیمی از این میزان برای تبدیل به شبکه بانکی نیامد.
چه توصیه‌ای به کشورهایی دارید که می‌خواهند این سیاست را به اجرا درآورند؟
ترس از تورم نباید در ذهن آنها جایی داشته باشد برای نمونه در ترکیه از محل اجرای این سیاست، تورم اتفاق نیفتاد. در ترکیه متوسط نرخ تورم در سال اجرای طرح در مقایسه با سال قبل از آن دو درصد پایین آمد. نگرانی وجود دارد در زمان تبدیل قیمت کالاها از جدید به قدیم با رند کردن قیمت‌ها کالاها گران‌تر شود، تجربه ما نشان داد این اتفاق را هم می‌توان کنترل کرد. از ۱۸۰۰ قلم کالا که در آن زمان ما بررسی کردیم حدود ۱۵۰ قلم افزایش قیمت داشت دیگر کالاها نه تنها افزایش قیمت نداشتند، بلکه بعضا با کاهش قیمت همراه شدند؛ اما کار اصلی این است که زمینه‌های روانی آماده شود و ساختارها تغییر کند. تاکید می‌کنم در زمینه انتظارات آتی و مسائل روانی باید خیلی کار کرد.
درس‌هایی از ترکیه
باید سیاست‌های مالی و پولی درستی اتخاذ کرد و انضباط مالی حاکم باشد. اگر سیاست‌های پولی و مالی مکمل یکدیگر نباشد و نتوان آنها را تنظیم کرد در اجرای سیاست اصلاح پول ملی شکست خواهید خورد.
اطلاع‌رسانی درست به مردم به‌طوری‌که آنان در جریان دقیق کار قرار گیرند حساس‌ترین بخش است.در مرحله اجرا نیز جمع‌آوری سکه‌های قدیم کار سختی بود. حجم سکه قدیم در زمان اجرای سیاست حدود ۶ هزار تن بود و این حجم کار برای ما در زمان تبدیل بسیار سخت می‌کرد.
ما تلاش کردیم اسکناس‌های جدید به لحاظ طراحی متناسب با اسکناس‌های قدیم باشد تا از نظر روانی تاثیر منفی بر ذهن مردم نداشته باشد.
ارسال نظر