مهرداد حشمتی*

با پیروزی انقلاب اسلامی و ملی شدن و ادغام شرکت‌های بیمه در چند شرکت دولتی، همواره سهم شرکت‌های بیمه‌ای از بازار بیمه کشور بدون نوسان معناداری ثابت بود و گویا این سهم از کیک، بدون هیچگونه رقابتی به گونه‌ای تقسیم می‌شود که همگی بدان قناعت کرده و خشنود بودند. پس از ورود شرکت‌های خصوصی به بازار و ظهور تغییرات اساسی در زیرساخت‌های اقتصادی، اوضاع دگرگون و شرایط جدیدی بر بازار مستولی شد. بر اساس گزارش‌های مقدماتی بیمه مرکزی ج.ا.ایران، از عملکرد صنعت بیمه در سال ۱۳۸۷، از سویی سهم بازار سنتی برخی از شرکت‌ها رو به کاهش نهاده و از سویی دیگر تعدادی از شرکت‌های بیمه با رشد قابل قبولی در حق بیمه‌های تولیدی و سهم بازار، مواجه شده‌اند. بدون شک سازمان‌های امروزی و از جمله شرکت‌های بیمه، برای کسب حداکثر سود، دائما در حال رقابت فزاینده با همدیگر هستند و این موضوع را به عنوان یک اصل اساسی در جهت حفظ و بقای خود تلقی می‌کنند. حال اگر همین سازمان‌ها با تغییر نگرش‌های سنتی خود، در صدد جایگزینی آن با الگوهای جدید، مبتنی بر همکاری‌های متقابل برآیند و با فشردن دستان همدیگر، سعی در کسب قدرت بیشتر و جذب منابع کمیاب باشند، راه همکاری با یکدیگر را آموخته و دامنه و قلمرو کاری خود را افزایش می‌دهند. الگوی جدید براساس اعتماد متقابل، تشریک مساعی و استفاده بهینه از قابلیت‌ها و توانایی همدیگر استوار است و سعی آن در حل تضاد و تعارض به روش مسالمت‌آمیز و به نفع طرفین است. هر چند ممکن است این دیدگاه با نگرش‌های سنتی مبنی بر حفظ استقلال و نداشتن وابستگی، فاصله زیادی داشته باشد ولیکن همانگونه که شاهد هستید با درک تغییرات محیطی حاضر، از جمله آزاد‌سازی تعرفه‌ها و کاهش شدید حق بیمه‌های تولیدی، شرکت‌های بیمه ناچارند تا با ایجاد مشارکت و صرفه‌جویی در مقیاس (Economy of Scale)، هزینه‌های خود را کاهش داده و ارزش افزوده برای ذی‌نفعان سازمانی و شرکا ایجاد نمایند. در این الگو، با پایبندی به تعهدات طرفین و پرهیز از بد اندیشی و رقابت نابه‌جا، قدم در عرصه روابط پایدار که اصولا مبتنی‌بر شبکه‌های رایانه‌ای بوده گذاشته می‌شود و موجبات تفاهم بلندمدت و هم‌افزایی را فراهم می‌‌کند. یکی از زمینه‌های موجود فعلی برای مشارکت و همکاری بین شرکت‌های بیمه، استفاده صحیح از توان تخصصی و تحقیقاتی شرکت‌های رقیب می‌باشد. شرکت‌های بیمه با ایجاد ائتلاف و کنسرسیوم تحقیقاتی می‌توانند در جهت دستیابی به نتایج مطلوب اعم از شناسایی دقیق نیاز بازار بیمه و طراحی پوشش‌های مناسب و کارآ با استفاده از مبادی و مجاری تولید دانش، رضایتمندی عموم مردم را بدست آورند و در کنار آن حاشیه سود خود را افزایش داده و به تبع آن در مسیر جهانی‌سازی، ورود به بازارهای جهانی و رقابت با سایر کشورها گام‌های بلند بردارند. زمینه لازم و ضروری دیگر، خلق و طراحی سیستم‌های قوی اطلاعاتی مبتنی‌بر رایانه می‌باشد. با استفاده از خلاقیت و ابتکار عمل خبرگان مجرب در شرکت‌های بیمه و بهره‌گیری از مزیت‌های آنان در طراحی و ایجاد سیستم‌های تصمیم‌گیری و ارزیابی ریسک و سرعت و خدمت بهتر به عموم بیمه‌گذاران، می‌توان در جهت کاهش هزینه‌های سرسام آور این سیستم‌ها، عزم همه جانبه را به‌کار بست تا با کمترین هزینه و بدون اعمال فشار‌های هزینه‌ای به بیمه‌گذاران، شرکت‌های بیمه را مالک سیستم‌های پویا و درخور شان مردم عزیز گردانید.از جمله موارد دیگر که در حال حاضر در صنعت بیمه، کم‌وبیش به چشم می‌خورد، تعامل و همکاری کلیه شرکت‌های بیمه به ویژه در ریسک‌های بزرگ نفتی، پالایشگاه‌ها، هواپیمایی در قالب بیمه‌های مشترک است. با توجه به حجم سرمایه‌های سازمان‌های فوق لازم است تا با مدیریت چند جانبه و تقسیم و تسهیم ریسک، زمینه و بستر همکاری بیشتر کماکان فراهم شود.نمونه‌های بی‌شمار دیگری را می‌توان ذکر کرد که در این مقال، مجال آن نمی باشد. برای پیاده سازی الگوهای فوق یکی از قراردادهای رایج حقوقی (joint ventures) به معنای سرمایه‌گذاری و فعالیت مشترک می‌باشد. تمرکز روی نقاط قوت اعضا، توزیع هزینه‌های ریسک و خطرات، بهبود دسترسی به منابع مالی یکدیگر، مزایای ناشی از صرفه‌جویی در مقیاس، دسترسی به فن‌آوری‌ها و مشتریان جدید، دسترسی به روش‌های نوآورانه مدیریتی و... از مزایای اینگونه مشارکت‌ها می‌باشند. به عنوان مثال شرکت سونی و اریکسون با علم به نقاط قوت و ضعف همدیگر در زمینه بازاریابی و فن‌آوری تولید و عرضه گوشی‌های تلفن همراه با ایجاد یک مشارکت، با شرکت‌های رقیب از جمله شرکت نوکیا رقابت می‌کنند.در خاتمه باید متذکر شد که سازمان‌ها در یک سیستم زیست‌محیطی، سیر تکاملی می‌یابند و بالطبع ادامه حیات آنها موکول به همزیستی و رفاقت در جهت رقابت می‌باشد. همچنان که گرگ‌ها، گوزن‌های ضعیف را از گله جدا کرده و به آنها حمله می‌کنند متقابلا با جدا شدن گوزن‌های ضعیف، گله آنها نیز قوی‌تر می‌شود و گرگ‌ها نیز به تقویت بیشتر خود می‌پردازند و این به مثابه قوی نمودن کل سیستم می‌باشد. در دنیای کنونی تعارض و همزیستی مسالمت‌آمیز به صورت همزمان وجود دارند و در حالی که شرکت‌های بیمه امکان دارد وارد یک جنگ تمام‌عیار شوند؛ اما بدون همدیگر نیز نمی‌توانند به حیات خویش ادامه دهند.

* کارشناس بیمه