نفیسه صفدری *

براساس قوانین کمیته بال‌، بانک‌ها ملزم به اجرای مدیریت ریسک تا سال ۲۰۰۷ شده‌اند و بهترین روش برای این امر استفاده از نرم افزار مدیریت ریسک می‌باشد تا نه‌تنها جریان بوروکراسی اداری را کاهش دهد بلکه با سرعت بخشیدن به عملیات از طریق مکانیزاسیون سعی در کاهش هزینه و افزایش رضایت مشتریان نماید. نرم افزار مدیریت ریسک در بانک‌ها که یکی از مهمترین اجزای بخش پولی و مالی هستند، طراحی مدل و انجام عملیاتی است که آثار منفی و شوک‌هایی را که متوجه سازمان می‌شود شناسایی و کاهش داده یا از طریق پیش‌بینی درست و به موقع، مانع از وقوع آن شود.

این نرم افزار، ریسک موجود در بانک را به جای پوشش، مدیریت می‌کند. در واقع کاری که در حال حاضر در بانک‌ها علی‌الخصوص در بخش اعتبارات از طریق اخذ وثیقه‌، معرفی ضامن و موجودی حساب و‌... انجام می‌گیرد، پوشش ریسک است در حالی که پوشش ریسک قسمت بسیار کوچکی از فرآیند مدیریت ریسک می‌باشد.

مقوله مدیریت ریسک برای بانک‌های خارجی تا آنجا دارای ارزش می‌باشد که آنها در راستای مشتری مداری و جلب اطمینان سهامداران‌، روش‌های مورد استفاده خود در زمینه مدیریت ریسک‌، عملیات و نتایج بانک را به صورت زمانبندی شده‌،

منتشر می‌کنند.

این بانک‌ها مدیریت ریسک را به کمیته ای واگذار کرده و با مدیریت اعضای هیات مدیره بر این کمیته‌، لزوم اجرای تصمیمات این کمیته را برای کل سازمان لازم الاجرا می‌نمایند.

امروزه مقوله ریسک در تمام دنیا استفاده می‌شود؛ بنابراین برای ارزیابی منطقی و تصمیم گیری در مورد یک مشتری‌، باید مشتری را ابتدا در بانک خودش و سپس در بین بانک‌های داخل یک کشور و سپس در سطح جهانی و در مبادلات بین‌المللی ارزیابی نمود.

روند فعالیت به این صورت است که در ابتد هر بانکی پس از وارد نمودن داده‌ها فقط نیازهای از قبل تعیین شده‌اش را فراهم می‌کند و پس از اینکه ثبات عملیات در این سیستم‌، موارد را گسترش داده و سعی در کاهش ریسک در سایر فعالیت‌ها نیز می‌کند. همچنین لازم به ذکر است که در نرم افزار مدیریت ریسک هر چه سال‌های مورد بررسی و داده‌های خام بیشتر باشد پیش‌بینی قوی‌تر و با احتمال خطای کمتر انجام می‌شود.

این نرم‌افزار در هسته مرکزی مدل‌سازی کرده و سپس عملیاتش را بین سیستم‌های متصل پخش می‌کند.

از ابزار‌های سنجش یک نرم‌افزار سرعت محاسبات و مرتب کردن داده‌ها می‌باشد و برای ارزیابی ریسک از توابع متفاوتی از جمله تابع پوآسن‌، نرم‌افزار مطلب و‌... استفاده می‌‌شود.

نحوه وزن دهی به شاخص‌ها نیز بدین صورت است که اگر در کشوری بانکی تیم ارزیابی ریسک نباشد اعداد وزن‌دهی براساس مواردی اعمال می‌شود که توسط کمیته بال تعیین شده که این اعداد نیز از متوسط ریسک بانک‌های جهانی به دست آمده است و اگر در داخل، این کمیته موجود باشد‌، این اعداد را خودشان در اثر آزمون و خطا استخراج می‌کنند.

معیار ابتدایی اعدادی که برای وزن‌دهی انتخاب می‌شود بستگی به نظر بانک مربوطه دارد مثلا ۷۰درصد نظر هیات مدیره‌، ۲۰درصد نظر اعتبارات‌، ۵درصد تصمیم‌گیری نرم‌افزار و‌... است که بنابر این مورد هر بانک می‌تواند این درصد‌ها را براساس توانمندی مدیریت داخلی تعیین کند. همچنین قسمتی از تصمیم‌گیری نرم افزار براساس رفتار و عملکرد مشتری در گذشته صورت خواهد گرفت.

بعد از وارد نمودن تمامی اطلاعات‌، نرم‌افزار داده‌ها را فیلتر نموده و موارد غلط را شناسایی می‌کند‌، همچنین از طرفی بر اساس آمارها و ارزیابی‌های گذشته می‌تواند به استنباطی مبنی بر صحت ادعا و گفته‌های مشتری براساس اظهارنامه مالیاتی و نوع بخشی که در حال فعالیت است و بخشی که تقاضای تسهیلات دارد، برسد.

از اصول رسیدن به اهداف مدیریت ریسک، ایجاد یک شبکه اطلاع رسانی on-line می‌باشد زیرا نصب اولیه این نرم‌افزار مدت زمان معینی طول می‌کشد تا تمام اطلاعات گذشته را وارد نماید‌، ولی از آن به بعد به صورت لحظه‌ای می‌توان از اطلاعات آن برای تصمیم‌گیری استفاده نمود و تحقق این امر منوط به این است که اطلاعات همراه با تراکنش در صف و ستاد در اختیار این نرم افزار قرار گیرد.

از طرفی این نرم‌افزار امکان تحلیل‌گری را نیز فراهم می‌کند مثلا اگر نرخ بهره به صورت ابلاغی از طرف دولت تغییر کند، این نرم افزار به صورت هوشمند تشخیص می‌دهد که این نرخ روی کدام بخش بانک اثر می‌گذارد و محاسبات و نتایجش را بصورت خودکار براساس نرخ جدید انجام می‌دهد. در واقع آن را به مواردی حساس می‌نمایند تا در صورت تغییر آن موارد واکنش نشان دهد.

در این راستا با توجه به جایگاه مدیریت ریسک در بانک‌های خارج از کشور، برای رقابت و افزایش تبادلات مالی برون مرزی بانک‌های داخلی نیز باید لزوم توجه به این عامل را در سرلوحه کار خود قرار دهند.

نحوه تراکنش نرم افزار مدیریت ریسک

نرم‌افزار مدیریت ریسک یک بستر منسجم برای مدیریت ریسک گسترده و یکپارچه است و ابزار کنترل ریسک و ممیزی را برای موسسات سرمایه‌گذاری‌، امور بانکی تجاری و موسسات اعتباری فراهم می‌سازد. این نرم افزار نیازهای معمول و عملیاتی و همچنین روش‌های ممیزی و ارزیابی ریسک از هر دو نظر معمول و اقتصادی را فراهم می‌سازد.

اطلاعات پیش از ارسال به مخزن نهایی به یک پایگاه داده واسط منتقل می‌شود و از فیلترهایی که کاربر تعریف کرده است، می‌گذرد. این داده‌ها اطلاعات مالی و اقتصادی وارد شده به سیستم مرکزی بانک یا سازمان اقتصادی هستند و موتور فیلترپرداز، تمامی قابلیت‌های مورد نیاز کاربر را از هر نوع متصور، در اختیار وی می‌گذارد از جمله اطلاعات ورودی می‌توان به حساب‌ها‌، مبالغ بدهکار‌، مبالغ بستانکار و تراکنش‌های خدمات مالی و‌... اشاره نمود. دسته‌بندی اطلاعات از لحاظ تاریخ ورود نیز در این مرحله و در خود سیستم انجام می‌شود تا کاربر قابلیت انتخاب گروه اطلاعات مربوط به تاریخ مورد نظر را جهت تحلیل داشته باشد.

پس از ذخیره اطلاعات فیلتر شده در پایگاه داده‌ها‌، اولین گام تحلیل حساب‌ها و سپس تشکیل گروه حساب‌ها است‌.این گروه حساب‌ها در یک ساختار درختی نامحدود براساس نیازهای تحلیل‌گری مالی و ریسک گروه بندی می‌شود. مدل ساخته شده در کلیه مراحل بعدی تحلیل ریسک در سیستم استفاده می‌شود. قابلیت‌هایی همچون مرتب‌سازی‌، جستجوی قدرتمند و کاربری گرافیکی آسان در تسهیل و تسریع مدل سازی در خدمت کاربر هستند. پیوستگی و مطابقت تراکنش‌های مالی و گروه حساب‌ها در این مرحله مورد محاسبه و تحلیل قرار می‌گیرد‌. کاربر جفت سازی گروه حساب‌ها و انواع قراردادها را بدون هیچ محدودیتی به صلاحدید خویش انجام می‌دهد سپس سیستم نتیجه و جزئیات را به صورت خروجی در اختیار وی می‌گذارد.

در مرحله بعد مدل‌های بسته‌های زمانی با تعیین محدوده زمانی دلخواه و به تعداد دلخواه ایجاد می‌گردد‌. در مرحله مدل سازی ترازنامه مالی، مدل‌های مربوط به صورت وضعیت مالی با استفاده از گروه حساب‌ها و انواع قرارداد در یک ساختار درختی نامحدود با استفاده از عنوان‌ها و تنظیمات دیداری دلخواه تولید می‌شوند. در قسمت مدل سازی از مشابه سازی جریان نقدینگی‌، جریان نقدینگی گروه حساب‌ها و انواع قراردادهایی که تاریخ سررسید یا جدول جریان نقدینگی ندارند براساس گرایش‌های قبلی و تحلیل کاربر مدل‌سازی شده و تحت عنوان مدلی نهایی جهت استفاده در تحلیل ذخیره می‌گردد. در مرحله مدل‌سازی منحنی نرخ سود‌، نرخ سود کنونی و پیش‌بینی شده برای انواع قراردادها مدل سازی شده و سپس محاسبات مربوط به وزن‌دهی نرخ‌های سود براساس مدل‌های بسته زمانی که به ازای هر نوع قرارداد از سوی کاربر تعیین می‌شود انجام می‌گیرد. در مرحله شکاف‌، تحلیل جریان نقدینگی انجام می‌شود بدین صورت که کلیه ارقام و مبالغ مربوط به گروه حساب‌ها و انواع قراردادها محاسبه می‌گردند و سپس سیستم‌، مقدار شکاف و شکاف انباشته را براساس بسته‌های زمانی بیان می‌کند.

نموداری از این ارقام نیز در اختیار کاربر قرار می‌گیرد. قابلیت نمایش وجوه به کلیه ارزهای رایج با آخرین قیمت تعیین شده آنها توسط بانک نیز، فراهم می‌باشد. سپس در مرحله تحلیل درآمد سود خالص‌، درآمد سود خالص و مابه التفاوت نرخ درآمد واقعی به همراه سود پیش‌بینی شده براساس مدل بسته‌های زمانی و مدل منحنی نرخ سود تعیین شده از سوی کاربر نمایش داده می‌شود و سرانجام در قسمت محاسبات مالی که یک جزء مدلساز می‌باشد کاربر می‌تواند محاسبات‌، فرمول‌ها و گزارش‌ها را در آن مدلسازی نماید.

ریسک مختص وام‌های بزرگ است. وام‌های ۵، ۱۰، ۲۰ یا ۱۰۰میلیاردی ریسک زیادی دارند. این وام‌ها دیگر با صرفه‌جویی در زندگی افراد قابل جبران نیستند. در چنین شرایطی بانک‌ها باید مدیریت ریسک را به کار گیرند.

بانک باید توسط یک نرم‌افزار آینده این بخش‌ها را پیش‌بینی نموده و بتواند وضعیت بازار را تحلیل کند.

در اینجا مدیریت ریسک به بانک هشدار می‌دهد که در فلان بخش تجاری نباید سرمایه‌گذاری کرد یا در صورت سرمایه‌گذاری باید چه نوع وثیقه‌ای دریافت شود.

این نرم افزار می‌تواند بزرگترین کمک را به کارشناسان اعتباری بکند، زیرا از این طریق ریسک اعطای تسهیلات به مشتری را ارزیابی نموده و با توجه به این ریسک کارشناس اعتباری را هدایت می‌کند تا حد و یا میزان تسهیلات یا وثیقه خاصی را برای وی اعمال نماید.

در این نرم افزار هرچه اطلاعات بیشتر و دوره زمانی طولانی‌تری را در برگیرد، نتیجه ارائه شده توسط این نرم‌افزار به واقعیت نزدیکتر و به همین نسبت قابل استناد تر خواهد بود.

در حال حاضر ریسک نرخ بهره به صورت ثابت است، ولی در آینده اگر این نرخ بصورت شناور در می‌آید نرم افزار عقودی را که نرخ بهره شامل آنها می‌گردد را شناسایی و بر اساس آنها مدل سازی می‌کند.

هر بانکی می‌تواند این سیستم را پیاده کند و ریسک‌های درون سیستم خودش را مدیریت نماید اما بهترین راه این است که برای طبقه‌بندی ریسک مشتری‌، بانک مرکزی ریسک یک مشتری را در کل نظام بانکی ارزیابی نموده و بانک‌ها برای ارائه تسهیلات یا ورود به سرمایه‌گذاری‌ها‌، ریسک وی را از سیستم مدیریت ریسک بانک مرکزی استعلام نمایند، زیرا اگر معامله یا ارائه تسهیلات به یک مشتری با ریسک فراوانی همراه باشد و در آینده بانک را متحمل زیان نماید این احتمال برای تمامی بانک‌ها وجود دارد و در نهایت متوجه سیستم بانکی شده و به اقتصاد کشور آسیب می‌رساند.

علی‌الخصوص با شرایط پیش آمده برای بانک‌های غربی‌، لزوم توجه به مقوله مدیریت ریسک و در نظر گرفتن پیش‌بینی‌هایی برای آینده و لحاظ نمودن عوامل داخلی و خارجی اقتصاد برای بانک‌ها که از مهم‌ترین بخش‌های بازار مالی هستند بسیار ضروری تر و ملموس تر جلوه می‌نماید.

* کارشناس بانک ملت