علیرضا کنگرلو

در سال‌های اخیر با توجه به لزوم گذر از بانکداری سنتی به بانکداری الکترونیک به دلایل مختلف از جمله ورود به عرصه تجارت الکترونیک و منسوخ شدن بانکداری سنتی همچنین ایجاد بستر ارتباطی ....

جهت ارتباط با بانک‌های دنیا و کاهش هزینه‌ها و آمادگی برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی محدودیت‌هایی از قبیل بودجه و منابع انسانی و نیز جلوگیری از حمل و نقل پول به مقادیر زیاد همچنین خطرات احتمالی امنیتی بانک‌ها و مواردی این‌چنینی باعث شد تا بانک مرکزی از سال ۱۳۷۰ به بعد اقدامات گسترده‌ای را برای متحول کردن سیستم بانکداری سنتی به بانکداری الکترونیکی در کشور آغاز شد.

طرح‌هایی از جمله عابربانک سپه، سیبای ملی، سپهر صادرات و مهر کشاورزی اقدامات مقدماتی تحول سیستم بانکی کشور بود. بانک‌ها ابتدا با استفاده از صدور کارت‌های بانکی گذر از این مرحله را به صورت استفاده از شعب الکترونیکی آغاز کردند که نباید آن را با بانکداری تمام الکترونیک اشتباه گرفت. از این روی صدور کارت‌های بانکی در این بانک‌ها آغاز شد؛ البته بدون اینکه بسترهای لازم برای استفاده از این امکان فراهم شده باشد و با حرکتی شتابزده و غیرکارشناسی فقط به افزایش کمی کارت‌ها توجه شد بدون اینکه از لحاظ کیفی کار خاصی انجام شود.

البته این روند در ابتدا چند سالی با کندی شروع به حرکت کرد و در شش سال اخیر روند رو به رشد خود را ادامه داده است و امروزه تعداد زیادی از ایرانیان کاربر این سیستم هستند، ولی باید به این سوالات در مورد کارایی یا عدم کارایی این کارت‌ها جواب داده شود.

۱ - آیا استفاده از این کارت‌ها توانسته است از هجوم و ازدحام مشتریان بانک‌ها بکاهد؟

۲ - آیا امروزه کسانی که از این کارت استفاده می‌کنند حجم نقدینگی همراهشان را کم کرده‌اند و این کارت‌ها توانسته است جایگزین مناسبی برای پول نقد همراهشان شود؟

۳ - آیا طبقه استفاده کننده از این کارت‌ها تمام جامعه هستند یا فقط قشر خاصی از آن استفاده می‌کنند؟

۴ - آیا این روش توانسته است ما را به سمت رسیدن به بانکداری الکترونیک راهنمایی کند یا این که با عدم کارآیی و ناکارآمدی آن باعث دلسردی از سیستم جدید شده است؟

۵ - و در آخر آیا ما برای مردم جامعه در این خصوص فرهنگسازی کرده‌ایم؟

ابتدا چگونه آغاز کردیم؟

در ابتدا برای این که بانک‌ها به تعداد کارت‌های صادره خود بیفزایند نسبت به واریز حقوق بعضی از ادارات و سازمان‌ها در کارت‌های صادره مبادرت کردند که این امر به دلیل نبودن پایانه‌های فروش جهت استفاده و نیز نبودن آگاهی لازم از مزایای کارت فقط جای صفوف حقوق‌بگیران را از داخل بانک و جلوی گیشه‌ها به خارج از بانک و جلوی دستگاه‌های خودپرداز تغییر داد.

از طرفی با توجه به محدودیت دفعات و مبلغ پرداخت دستگاه‌های خودپرداز و همچنین اصرار دریافت تمامی وجوه واریزی توسط آنها باعث خرابی و خارج از سرویس شدن این دستگاه‌ها و سرگردانی مشتریان و هجوم آنها به داخل شعب جهت استفاده از «Pin pad» می‌شد.

پس نه تنها از حجم مشتریان کاسته نمی‌شد بلکه با سرگردانی آنها موجبات بی‌اعتمادی مردم به این گونه کارت‌ها نیز فراهم می‌شد.

مدتی از آن زمان گذشته است و با توجه به ورود بانک‌های خصوصی و رقابتی شدن بانک‌ها و کسب تجربه‌های ارزنده بانک‌ها و پیگیری‌های بانک مرکزی، در حال حاضر وضعیت خودپردازهای بانک‌ها در حد نزدیک به ایده‌آل است و فرهنگ سازی مناسبی نیز در حال انجام است که باید سرعت بیشتری به خود گیرد.

اتصال بانک‌ها به یکدیگر توسط مرکز شتاب

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۱ با هدف ایجاد، راه‌اندازی و راهبری سوئیچ ملی گام‌های موثر و مفیدی در جهت تحقق اتصال شبکه پرداخت بانک‌ها به یکدیگر و نهایتا ایجاد زمینه برای انجام مبادلات بین بانکی به صورت الکترونیکی برداشته است. این تحولات باعث گردید تا با جدیت و همت شبکه بانکی، تمامی بانک‌های کشور از طریق مرکز «شتاب» به عنوان نقطه اتصال میانی تمامی بانک‌ها و موسسات اعتباری در شبکه الکترونیکی بین بانکی به تبادل تراکنش‌ها پرداخته و ایده «شبکه واحد پرداخت» را تحقق بخشند. سوئیچ ملی در فاز اول اتصال شبکه کارت‌بانک‌ها و در فازهای بعدی تبادل کلیه تراکنش‌های بین بانکی شامل چک‌ها، حواله‌ها و اوراق بهادار را مدنظر دارد.

پیشنهاد

- افزایش تعداد شعبی که دستگاه‌های عابر بانک آنها به غیر از بیرون شعبه در داخل شعبه هم تعبیه شده است (برخی از بانک‌های خصوصی مبادرت به این کار کرده‌اند) تا هم میزان سهولت دسترسی کاربران به این دستگاه‌ها افزایش یابد و هم این دسته از مشتریان، استفاده از این دستگاه‌ها را تحت ایمنی و امنیت شعبه تجربه کنند.

- استقرار دستگاه‌های عابربانک در جایگاه‌های مخصوص به گونه‌ای که کاربران قادر به انجام امور بانکی خود بدون خروج از اتومبیل خود باشند.

- تخمین متوسط تعداد نفرات استفاده‌کننده از سیستم‌های عابربانک در طول ساعاتی که شعبه تعطیل است و در روزهای تعطیل به گونه‌ای که افراد مراجعه‌‌کننده با فقدان وجه نقد مواجه نشوند.

- برقراری یک سیستم بهینه مدیریت توزیع وجه نقد در شعب دارای سیستم عابربانک به گونه‌ای که با پشتیبانی مطلوب، این دستگاه‌ها همواره دارای وجه نقد باشد.

- تبلیغات هدفمند در رسانه‌ها درخصوص اهمیت روزافزون دستگاه‌های عابربانک و دستگاه‌های pos و تشریح کارکردها و مزایای استفاده از این دستگاه‌ها به‌خصوص استفاده از pos در فروشگاه‌ها به دلیل حمل نکردن وجه نقد.

- از آنجایی که تعدادی از کاربران عابر بانک از سطح سواد پایینی برخوردارند (به طور مثال دارندگان کشاورز کارت بانک کشاورزی که اختصاص به کشاورزان کشور دارد) و دچار نوعی ناآگاهی و عدم اطمینان به این سیستم می‌باشند و ریسک ادراک شده آنان از این سیستم در سطح بالایی قرار دارد، از این رو توصیه می‌شود که بانک در کنار کارت، دفترچه راهنمای استفاده از این سیستم با زبان ساده به مشتری ارائه دهد و همچنین موجب اطمینان مشتری را از بابت ملاحظات امنیتی همچون امکان سوء‌استفاده از کارت به هنگام مفقود‌شدن احتمالی آن، نگرانی از عدم بازگشت کارت و ماندن آن در عابر بانک و نگرانی از نفوذ افراد سودجو و متقلب به شبکه عابربانک را از طریق اطلاع‌رسانی مناسب فراهم کند.

- تقویت و رفع نقص فنی احتمالی در شبکه شتاب که باعث جلوگیری از خارج از سرویس شدن این دستگاه‌ها به هنگام مراجعه مشتری می‌شود.

- ساده‌کردن فرآیند دریافت و واریز وجه از طریق عابر بانک برای افراد بی‌سواد طراحی نمادها و شکل‌های مناسب بر روی هر کدام از کلیدهای دستگاه و صفحه نمایش دستگاه.