حسین کورش پسندیده

امروزه با توجه به نوآوری‌های گسترده در عرصه بانکداری و به موازات آن بحران‌های مالی و بانکی، سیستم‌های نظارتی و مقررات مرتبط با آن هم با تغییرات اساسی همراه بوده است. ادامه حیات بانک نیازمند بهبود شناسایی ریسک‌ها و نواقص کنترل‌های داخلی موجود، ارزیابی عملکرد، نظام گزارش‌دهی مطمئن و رعایت مقررات و الزامات قانونی است. در این خصوص نگاهی به نحوه فعالیت‌های تطبیق، حسابرسی داخلی و بازرسی در بانک‌ها داریم.

تطبیق (Compliance): نظارت بر سازگاری فعالیت‌های موسسه اعتباری با قوانین، مقررات و استانداردهای مرتبط با آن جهت کاهش ریسک تطبیق که شامل مجازات‌های قانونی یا نظارتی، زیان‌های مالی یا آسیب‌های وارده بر اعتبار بانک، در نتیجه عدم رعایت قوانین، مقررات، ضوابط و استاندادرهای مناسب اجرایی و آیین نامه‌های مربوط در فعالیت‌های بانکی است.

حسابرسی داخلی (Internal Audit): ارزیابی مستقل از سیستم کنترل‌های داخلی و نتیجه بررسی کفایت این سیستم از لحاظ اثربخشی و کارآمد بودن استفاده از منابع سازمان را گزارش می‌کند.

بازرسی(Inspection): مروری انتقادی و مستقل بر نظام‌های کنترلی و اجرایی درون بانک برای رسیدن به خط مشی و دستورالعمل‌های قابل قبول، رعایت معیارها و استانداردها، استفاده از منابع به طور اقتصادی و با بهره‌وری بالا، محول کردن وظایف به افراد به طور واقعی و خودداری از ظاهرنمایی.

استقلال، بی‌طرفی، مجرب بودن پرسنل و حمایت مدیریت ارشد و هیات مدیره هر بانک از موارد مشترک این سه فعالیت بوده و همگان بر آن اتفاق نظر داشته؛ اما در بیشتر موارد در خصوص تفاوت‌های وظایف آنها در بین مدیران ارشد بانکی فصل اشتراکی وجود ندارد وحتی در برخی موارد موازی‌کاری در این واحدها مشاهده می‌گردد.

در خصوص وظایف واحد تطبیق می‌توان به «نظارت بر کلیه عملیات اجرایی، مصوبات و محصولات بانک با توجه به مقررات و قوانین کشوری که شامل مقررات بانک مرکزی و قوانین مالیاتی، ثبتی و گزارش هرگونه مغایرت آنها به هیات مدیره بانک» نیز اشاره کرد.

تشخیص تفاوت‌های بین وظایف واحدهای حسابرسی داخلی و بازرسی اهمیت خاصی دارد. این دو حرفه در عین شباهت با یکدیگر تفاوت دارند؛ به طوری که هر یک از دانش و استاندارد متفاوتی استفاده می کنند. حسابرسی متکی بر استانداردهای حسابرسی، اصول، خط مشی‌ها و رویه‌های حسابداری است و بازرسی بر قوانین مربوط به شهود و مدارک تکیه دارد.

حسابرسی به منظور یافتن اشتباهات و کاربردهای نادرست مقررات و قواعد حسابداری تعبیه شده است. یافتن تقلب ماهیتا در حسابرسی دشوار است؛ زیرا اقدامات زیادی توسط متقلبان برای مخفی‌سازی تقلب انجام می‌شود. متقلبان تلاش می‌کنند تقلب را نه تنها از مدیریت بلکه از حسابرسان هم پنهان کنند. حسابرسی اغلب بسیار استاندارد است؛ ضمن اینکه رسیدگی به موارد خاص در چارچوب معمول انجام می‌شود.

حسابرسان اساسا به دنبال مستنداتی هستند که ثبت‌های حسابداری را پشتیبانی می‌کنند؛ اما معمولا سعی نمی‌کنند سندیت و اصلی بودن اسناد را تائید یا تعیین کنند که آیا معاملات مورد رسیدگی شک‌برانگیز است یا خیر؟ هیچ فرآیند استانداردی در بررسی‌های بازرسی وجود ندارد؛ چک لیست‌ها و رهنمودهای بازرسی می‌توانند تا حدودی کمک‌رسان باشند؛ اما روش‌های بازرسی در بیشتر موارد بر مبنای نتایج کار تکمیل و تعیین می‌شوند.

بازرسی عملیات معمولا بر مبنای سیستم آزمون یا نمونه‌گیری انجام نمی‌شود، به طوری که بخش مورد تردید جدا می‌شود و بازرس معمولا تمام معاملات و پرونده‌های مشابه در آن بخش را رسیدگی می‌کند. به طورمثال در بررسی یک پرونده تسهیلاتی که وثیقه آن سفته تضمینی بوده وجود امضای ضامن ظهر سفته حسب چک‌لیست حسابرسی برای حسابرس کفایت می‌کند؛ اما بازرس موظف است موارد ذیل را هم بررسی کند:

امضا توسط چه کسی انجام شده؟ آیا مدارک شغلی مربوط به ضامن، موجود در پرونده واقعی است؟ آیا ضامن مورد نظر تسهیلات دیگری را هم ضمانت کرده؟ میزان تعهدات مستقیم و غیر مستقیم ایشان در سیستم بانکی به چه صورت است؟

این درحالی است که واحد حسابرسی داخلی موظف است احاطه لازم برکنترل و نظارت کلیه حساب‌ها وسرفصل‌های صورت‌های مالی بانک داشته باشد.

در هر حال این سه واحد مجزا، واحدهای نظارتی هر بانک بوده و موفقیت هر بانک نیازمند حمایت مدیریت ارشد و هیات مدیره از آنها در همه حال است.