برگ برنده در صادرات صنایع غذایی

احمد صادقیان

مدیرعامل شرکت تک ماکارون

صنایع غذایی تبدیلی چه در بخش تامین آرامش روانی جامعه و امنیت غذایی و چه در تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم آن بر اشتغال، تولید ناخالص ملی و صادرات به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصادهای توسعه‌یافته، نقشی تعیین‌کننده دارد. این صنایع به‌عنوان حلقه تکمیلی زنجیره کشاورزی با ایجاد یک بازار تقاضای مدرن و روزآمد برای این زنجیره می‌توانند عاملی پیشران در ارتقای سطح کیفی و کمی کشاورزی و تبدیل کشاورزی سنتی به مکانیزه نیز باشند. همچنین طرح‌ریزی درست واحدهای صنعتی صنایع غذایی می‌تواند با ایجاد اشتغال نقشی مهم در کنترل مهاجرت و تبعات ناشی از آن داشته باشد. اهمیت دادن به این صنایع تنها به کشورهای توسعه‌یافته محدود نمی‌شود و اقتصادهای نوظهور نیز برنامه‌ریزی خود را در جهت ایجاد ارزش افزوده روی محصولات کشاورزی از مسیر صنایع تبدیلی و تکمیلی قرار داده‌‌اند. صنعت غذا نیاز روزانه مردم کشورها است و بر همین مبنا باید چه از لحاظ کیفی و چه قیمت تمام شده در نقطه مطلوبی نسبت به سطح مصرف، درآمد سرانه و شاخصه تورم هر کشور باشند.

از سوی دیگر در بحث صادرات نیز صنایع غذایی می‌تواند یکی از برگ‌های برنده اقتصاد کشورها باشد. مزیت رقابتی کشورها در تولید و صادرات صنایع غذایی، به‌عنوان یک نقطه تعالی استراتژیک شناخته می‌شود. کشورها از طریق صادرات و ایجاد وابستگی غذایی و ذائقه‌ای توسط محصولات خود، تاثیری مهم و استراتژیک در امنیت غذایی کشورهای هدف نیز دارند. این رقابت در بخش تولید و توزیع صنایع غذایی و کشاورزی یکی از شاخصه‌های اصلی در توسعه اقتصادی است. توسعه‌ای که کشورها را به برنامه‌ریزی و ایجاد راهکارهای نوین ترغیب می‌کند. امروز بسیاری از کشورهای دنیا به جهت تسهیل صادرات در این بخش تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهایی بر مبنای تعریف استانداردها و متدولوژی‌های مشترک و حتی تعرفه‌های ترجیهی منعقد می‌کنند. کشور ترکیه نمونه‌ای از این کشورها است که با هدف گسترش دامنه توزیع و صادرات محصولات خود از این تفاهم‌نامه‌ها استفاده می‌کند. در ایران نیز این صنایع نقش مهمی در اقتصاد امروز و آینده دارد.

مطابق با آمار در حال حاضر صنایع غذایی با دارا بودن بیش از ۱۰ هزار واحد صنعتی و اشتغال ۱۹۰ هزار نفر سهم ۱۶ درصدی را در سهم ارزش افزوده بخش صنعت دارد. در سال ۹۳ تعداد ۳۱۹ پروانه بهره‌برداری در گروه صنعتی محصولات غذایی و آشامیدنی‌ها توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت صادر شده است. در همین سال تعداد طرح‌های در دست اجرای این گروه صنعتی با پیشرفت فیزیکی ۰ تا ۲۰ درصد، ۱۰۷۸۱ طرح و برای طرح‌های ۸۰ تا ۱۰۰ درصد پیشرفت ۵۷۹ طرح بود. این به معنی افق روشن در توسعه این بخش از یکسو و لزوم مدیریت تخصصی آن از سوی دیگر است. متاسفانه ایران امروز در ترازهای تجاری خود در این بخش با نقطه بهینه فاصله دارد. بدون شک این به معنای نیاز به تلاش بیشتر برای جبران این شکاف بین پتانسیل‌های بالقوه و بالفعل این بازار است.

شاخص قیمت کالاهای صادراتی در آبان‌ماه سال‌جاری در گروه صنایع غذایی، نوشابه و توتون ۱/ ۴ درصد نسبت به مدت مشابه در سال گذشته رشد داشته است. نکته مثبت اینکه این شاخص در ۱۲ ماه منتهی به آبان‌ماه ۹۴ نسبت به ۱۲ ماه منتهی به آبان‌ماه ۹۳ نیز ۵ درصد رشد داشت. اگر علت بخشی از این رشد را افزایش نرخ ارز در نظر بگیریم، اما بخش عمده‌ای از دلیل آن را می‌توان توجه تولیدکنندگان این گروه از محصولات به صادرات دانست. این به معنای خلق فرصت‌های جدید در ارزآوری و راهکاری بر توسعه اقتصاد بدون نفت، مورد تاکید و حمایت مقام معظم رهبری از مسیر صنایع غذایی است. با این حال در حال حاضر سهم تراز تجاری ایران با جهان در بخش کشاورزی و صنایع غذایی قابل قبول نیست. در سال ۲۰۱۴ سهم ایران در صادرات محصولات غذایی - کشاورزی به ۲۸ کشور اروپایی نزدیک به ۴/ ۰ درصد نسبت به کل صادرات این نوع محصولات به این کشورها بود. این به معنی آن است که ایران در رده ۳۴ صادرکنندگان این محصولات به اروپا بود. در حالی که ترکیه با سهم ۴ درصدی در رتبه ۷ صادرکنندگان محصولات غذایی - کشاورزی به اروپا بود. این نشان‌دهنده مطالعه بازار موثر کشور ترکیه روی اروپا و موانع محدود تجارت آن با کشورهای اروپایی است.

رقابت‌پذیری محصول ایرانی در بازار جهانی نیازمند یک نگرش تخصصی، فراگیر و عمیق است. برای ارتقای سطوح کمی و کیفی تولید محصولات غذایی، صنایع غذایی و آشامیدنی، ایران نیازمند یک نقشه راه ثابت و مدون، برنامه‌ریزی در سه مقطع کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، حمایت همه جانبه و عملگرایانه و نگرش جامع و واقع‌بینانه در این بخش است. تسهیل شرایط تولید و تجارت و حل موانع مخل کسب و کار موجود از مقدمات کار است. قدم اولیه در حل مسائل و مشکلات، نگرش کلان به موضوعات و پیش‌بینی نتایج آینده آن با افق دید بلندمدت است. امروز که با تلاش‌های دیپلماتیک، ایران به عرصه جهانی بازگشته فرصت مناسبی است تا با افزایش سهم خود در حجم تجارت این بخش، پتانسیل‌های صادرات غیرنفتی را به جهان نشان دهیم و صنایع غذایی یکی از استراتژیک‌ترین این پتانسیل‌ها است. آنچه بیش از هر چیز برای صنایع غذایی اهمیت دارد کاهش هزینه‌های تولید، تخصیص مطلوب منابع، قوانین اصولی و تسهیلی و در نهایت حمایت دولت با هدف جلوگیری از آسیب‌های جدی به تولید است. تولید علاوه بر اینکه با تناسب هزینه‌های محتمل بر آن باید به صرفه باشد و الزام دارد تا در دو بخش قیمت تمام شده صادراتی و کیفیت رقابت‌پذیر باشد.