«خدمات مالی» کودکی نوپا در شرکت‌های تامین سرمایه

دکتر علی تیموری شندی

مدیرعامل تامین سرمایه لوتوس پارسیان

هرگاه صحبت از خدمات مالی می‌شود، اولین فکری که به ذهن هر شخص می‌رسد دفتر روزنامه و کل، دفتر‌نویسی و سیستم حسابداری است. آیا واقعا خدمات مالی در شرکت‌های تامین سرمایه هم، به این معنا است؟

خدمات مالی در شرکت‎های تامین سرمایه تنها مباحث حسابداری، دفترداری و بودجه‌بندی را در بر نمی‎گیرد و بسیار وسیع‌تر و عمیق‌تر از یک سیستم حسابداری یا دفترنویسی است. واحد خدمات مالی به نوعی، واحد مشاوره مالی است. این واحد در نمودار چرخه عمر شرکت‌های تامین سرمایه در مرحله شکل‌گیری است و از زمان شروع به کار این نهادهای مالی، توجه خاصی به این واحد و خدمات قابل ارائه در آن نشده است. شاید حتی بتوان گفت تاکنون به خدمات این حوزه نیازی احساس نشده است. واحد خدمات مالی شرکت‎های تامین سرمایه در ابتدا با مباحث مربوط به ادغام و تملیک معرفی شد و شاید بهتر باشد بگوییم این واحد در ابتدا به‌عنوان واحد ادغام و تملیک شکل گرفت.

اما رفته رفته با افزایش تنوع در فضای کسب‌وکار و بزرگ شدن بازار مالی از جمله بازار سرمایه، نیاز به برخی خدمات ازجمله خدمات مشاوره مالی و بهبود کسب و کار بیشتر احساس شد. اکنون ادغام و تملیک یکی از خدماتی است که در این واحد ارائه می‌شود ولی هنوز هم این خدمت به‌صورت علمی، اجرایی و پیاده‌سازی نشده است و شاید بهتر بتوان گفت که دانش کاملی از آن در دست نیست. اگرچه نوعی از تملیک در میان شرکت‌ها انجام می‌گیرد ولی درمورد ادغام، به جز چند مورد در سیستم بانکی، مورد دیگری مشاهده نشده است. ادغام و تملیک نیاز به زیرساخت‎های حقوقی دارد که متاسفانه این بستر هنوز در کشور فراهم نشده است. یکی از خلأهای قانونی در این راستا، مربوط به اصلاحیه قانون تجارت مصوب سال ۱۳۴۷ است که درخصوص ادغام و تملیک صحبتی به میان نیاورده است. با توجه به نتیجه مذاکرات هسته‌ای، ورود به دوران پساتحریم و پیش‌بینی ورود قابل توجه سرمایه‌گذاران خارجی، نیاز به دریافت خدمات مالی حرفه‌ای از سوی صنایع و شرکت‌های مختلف، بیش از پیش نمایان خواهد شد.

شرکت‌های بسیاری در صنایع متنوع مشغول به فعالیت هستند و درمواردی نیاز به هم‌افزایی شرکت‌ها برای افزایش توان رقابتی آنها - به ویژه با رقبای خارجی- وجود دارد. افزایش توان رقابتی صنایع بزرگ از طریق ادغام و تملیک شرکت‌هایی که در طول زنجیره ارزش یک محصول قرار دارند، به یقین، اثرات قابل توجهی بر عملکرد بهینه و افزایش کارآیی شرکت‌ها و صنایع خواهد گذاشت. معرفی فرصت‌های ناشناخته حاصل از فعالیت‌های ادغام و تملیک و آشنا کردن صنایع با مزایای این مهم، از جمله موضوعاتی است که شرکت‌های تامین سرمایه با تمرکز بر آن می‌توانند نقش بسیار موثری در توسعه اقتصاد کشور و افزایش توان رقابتی صنایع داشته باشند.

خدمات ریزکاوی (Due Diligence) شرکت‌ها از اقدامات مهمی است که پیش‌نیاز انجام فعالیت‌هایی از جمله ادغام، تملیک و ارائه خدمات تامین مالی به شرکت‌ها است. در مراحل مختلف ریزکاوی، ابعاد حقوقی، عملیاتی، مالی و منابع انسانی شرکت هدف، آسیب‌شناسی شده و نقاط مستعد بهبود آن مشخص می‌شود؛ ریزکاوی شرکت می‌تواند به ارائه راهکارهایی برای بهبود کسب و کار بینجامد؛ از جمله این راهکارها، توصیه به ادغام و تملیک، ورود به بازار سرمایه و... است. با ورود شرکت‌های خارجی به بازار مالی ایران و نیز شکل‌گیری موسسات رتبه‌بندی اعتباری، فرصت‌هایی برای همکاری با این موسسات در بازار داخلی ایجاد خواهد‌ شد. به نحوی که امکان تهیه گزارش‌های مورد‌نیاز این موسسات جهت رتبه‌بندی شرکت‌ها، از سوی شرکت‌های تامین سرمایه فراهم شود و در همکاری با این موسسات، رتبه‌بندی‌ها انجام گیرد. در این راستا نهادهای نظارتی باید دستورالعمل‌هایی را تدوین کنند و الزاماتی برای شرکت‌ها مبنی بر استفاده از خدمات شرکت‌های تامین سرمایه ایجاد شود تا با بهره‌گیری از گزارش‌های ریزکاوی انجام‌شده توسط این نهادهای مالی، رتبه‌بندی شرکت‌ها که خود پیش‌نیاز دریافت خدمات تامین مالی است، انجام شود.

به بیان دیگر، همان‌گونه که حسابرس مستقل بر صورت‌های مالی شرکت‌ها اظهار نظر می‌‌کند و گزارش حسابرس و بازرس قانونی برای ارائه به مجامع عمومی الزامی است، گزارش ریزکاوی شرکت‌ها نیز باید به تایید نهادی تخصصی مانند شرکت‌های تامین سرمایه‌ برسد و به منظور بیان وضعیت شرکت جهت دریافت گواهی رتبه اعتباری دراختیار موسسات رتبه‌بندی اعتباری یا سرمایه‌گذاران قرار گیرد. درعین‌حال می‌توان با وضع استانداردهایی، فعالیت‌های جدیدی برای شرکت‌های تامین سرمایه تعریف کرد که در زمینه خدمات مالی قابل ارائه خواهد بود. برای مثال، در صورت ارائه مجوز جداگانه به شرکت‌های تامین سرمایه به‌منظور اعطای گواهی و تعیین رتبه اعتباری شرکت‌ها یا تعیین رتبه اوراق منتشر شده، این مهم توسط واحد خدمات مالی در این نهادها ارائه می‌‌شود.

راهکارهای بهبود کسب و کار (Business Solution) نیز یکی دیگر از حوزه‌هایی است که خدمات قابل ارائه آن توسط شرکت‌های تامین سرمایه عرضه می‌شود. در فرآیند منتج به این خدمت، با شناسایی نقاط مستعد پیشرفت، برای هر نوع کسب و کار در هر نوع صنعتی، راهکارهایی برای بهبود ارائه می‌شود. این خدمت در‌برگیرنده مشاوره مالی و سازمانی، تحلیل کسب و کار، تحلیل وضعیت مالی، بودجه‌ریزی و راهکارهای کاهش هزینه، مشاوره مالیاتی، مدیریت ریسک، اصلاح ساختار سازمانی، اصلاح ساختار مالی و ادغام و تملیک یا پذیرش در بورس یا فرابورس ایران است. مدیریت ریسک سازمانی یا مدیریت ریسک عملیات کسب و کار یکی از مهم‌ترین‌ خدماتی است که در حال حاضر با توجه به وضعیت اقتصاد بسیار حائز اهمیت است و با ورود سرمایه‌گذاران خارجی نیاز به این خدمات بیشتر خواهد شد چراکه برای سرمایه‌گذار تازه‌وارد به هر بازاری، اولین قدم شناسایی ریسک‌های آن بازار است.

تمام موارد گفته شده، شرح مختصری بر پتانسیل‌های موجود در شرکت‌های تامین سرمایه است که توسط واحد خدمات مالی قابلیت اجرا و به فعل رسیدن خواهد داشت. درواقع، این واحد شبیه به کودکی نوپا و با پتانسیل و توانمند است که می‎تواند به شرکت‎های درون بازار سرمایه و حتی شرکت‌های متقاضی برای داشتن سهم در بازار سرمایه کمک کند. این واحد نه تنها به شرکت هدف کمک می‎کند، بلکه می‌تواند در نقش مشاوری برای سرمایه‌گذاران، هم برای سرمایه‌گذاری و هم برای ادامه فعالیت‌شان باشد و از سوی دیگر، اثرات ژرفی در بازار سرمایه داشته و به افزایش عمق بازار و حرکت بازار به سمت افزایش شفافیت کمک کند. با این حال هم‌اندیشی شرکت‌های تامین سرمایه در زمینه فعالیت‌های قابل ارائه در این واحد نیز به رشد این واحد کمک خواهد کرد.