پایان قیمت‌های رویایی

دکتر مصطفی طهماسبی محقق مرکز تحقیقات اقتصادی گرونوبل فرانسه در سال‌های اخیر قیمت نفت در حدود بشکه‌ای‌ ۱۰۰-۱۱۰ دلار ثابت مانده بود. اما افزایش تولید در آمریکا، کاهش تقاضا و برخی مسائل سیاسی، موجب کاهش بهای نفت خام در ماه‌های اخیر شده است. در کشور ما، درآمد‌های نفتی‌ درصد بالایی از درآمد‌های ارزی و بخش عمده‌ای‌ از هزینه عمومی کشور را تشکیل می‌دهند، به نحوی که اقتصاد ایران دچار وابستگی به سطح مشخصی‌ از درآمد‌های نفتی‌ شده است. در سال‌های گذشته، دولت‌های مختلف قسمت عمده بودجه خود را از درآمدهای نفتی‌ تامین کرده‌اند. این موضوع سبب شده نوسانات قیمت و تولید نفت نقش بسیار اساسی در کسری یا مازاد بودجه ایفا کنند. باید عنوان کرد که رونق درآمد‌های نفتی‌ منجر به رونق تولید و سرمایه‌گذاری و در نهایت منجر به افزایش رشد اقتصادی و کاهش شکاف عرضه و تقاضا می‌شود.

نگارنده معتقد است با در نظر گرفتن قیمت ۱۰۰ دلار برای هر بشکه نفت در بودجه سال ۱۳۹۳ و کاهش بهای نفت خام در ماه‌های اخیر، کشور دچار بحران جدیدی شده که کار را برای دولت آقای روحانی سخت‌تر از پیش ساخته است. با این شرایط و با توجه به وابسته بودن تولید و سرمایه‌گذاری در ایران به فروش نفت، تداوم رشد اقتصادی ابتدای سال ۱۳۹۳ شاید یک دستاورد قابل توجه از دولت باشد. البته این تنها کشور ما نیست که در چنین شرایطی دچار کسری بودجه می‌شود؛ کشورهایی چون ونزوئلا (به سبب هزینه‌های برنامه‌های اجتماعی و رفاهی) و روسیه (با دارا بودن ۷۰ درصد درآمد از نفت و گاز) از اولین کشورهایی هستند که با کاهش قیمت نفت دچار کسری بودجه شده‌اند. همچنین انتظار می‌رفت با کاهش قیمت نفت کشوری چون عربستان نیز دچار همین بحران شود، اما با حدود ۷۳۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی به نظر می‌رسد دولت عربستان تا چند صباحی مشکلی‌ در پیش نداشته باشد. نکته قابل توجه این است که این کاهش قیمت موجب می‌شود کشور‌هایی که قیمت تمام شده نفت آنها بالا است از بازار نفت خام خارج شوند و این مورد در درازمدت به نفع کشورهایی چون عربستان خواهد بود.

نفت و بودجه سال ۱۳۹۴

تولید نفت در آمریکا در حال حاضر با روشی موسوم به فرکینگ- شکستن لایه‌های سنگی‌ زیرزمین با ابزار هیدرولیک- صورت می‌پذیرد که این روش‌ ارزان‌تر از دیگر روش‌های متداول استخراج نفت در آمریکا است. در حال حاضر نفت با قیمتی در حدود ۵۵ دلار در هر بشکه در بازارهای جهانی‌ به فروش می‌رسد که به نظر می‌رسد این قیمت متاثر از جریان‌های سیاسی است. نگارنده معتقد است هرچند دولت با امید به مذاکرات ژنو قیمت ۱۰۰ دلار در هر بشکه را در بودجه سال ۱۳۹۳ لحاظ کرد، ولی‌ قیمت‌های کنونی‌ نشان از این دارد که قیمت نفت در بودجه سال ۱۳۹۴ را نمی‌توان چون سال ۱۳۹۳ درنظر گرفت و باید به کاهش آن و لحاظ کردن آن در حدود ۷۰ دلار در هر بشکه رضایت داد. این کاهش قیمت نفت در بودجه وقتی‌ واقع‌بینانه‌تر به نظر می‌رسد که مدیر عامل سازمان بین‌المللی انرژی عنوان می‌‌کند نقطه سر به سر حدود ۸۲ درصد از تولیدات نفت خام و فرآورده‌های نفتی‌ آمریکا در حدود ۶۰ دلار یا کمتر است؛ به این معنا که تداوم بهای نفت در حدود ۶۰ دلار در سال آتی در صورت تداوم سیاست‌های کنونی کشورهای تولیدکننده نفت دور از واقعیت نیست. همچنین باید در نظر داشت که قیمت نفت در آستانه فصل سرما و در حالی که ناآرامی‌هایی در منطقه وجود دارد، به این حد کاهش یافته و با سپری شدن فصل سرما و ایجاد آرامش در منطقه، در صورت اجماع سران اوپک، شاید شاهد اندکی افزایش در قیمت نفت باشیم ولی رسیدن قیمت نفت به حدود ۱۰۰ دلار تنها می‌تواند نتیجه یک اتفاق غیرمنتظره در سطح جهانی باشد. با این حال نمی‌توان قیمت نفت را با پیش‌فرض امید به یک اتفاق غیرمنتظره در بودجه سال آتی در نظر گرفت.