تلاش برای از بین بردن کسادی بازار اما نه با چاپ پول!

سید فرشاد فاطمی مدیر گروه اقتصاد دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف بهتر است ابتدا تبیینی از وضعیت موجود داشته باشیم. اقتصاد ایران از سال ۱۳۹۱ وارد رکودی شده و این رکود با تورم بالا همراه بوده‌است. تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های ثابت در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ به ترتیب در حدود ۶ و ۲ درصد کاهش یافته‌است. با در نظر گرفتن نرخ رشد جمعیت برای این دو سال، ارقام بالا به این معنی است که سفره متوسط هر ایرانی در طول این دو سال بیش از ۱۰ درصد کوچک شده‌است. به این ترتیب وقتی صحبت از خروج از رکود می‌شود باید توجه خواننده را به این نکته معطوف داشت که از نظر اقتصادی، خروج از رکود ممکن است تنها به معنی توقف فرآیند موجود نحیف‌تر شدن اقتصاد کشور باشد. به زعم اینجانب عوامل به وجود آورنده رکود موجود برطرف نشده‌اند؛ در صورت ادامه شرایط موجود می‌توان انتظار داشت نرخ رشد اقتصادی برای سال ۱۳۹۳ عددی در محدوده ۲- تا ۲ درصد باشد. چشم‌انداز اقتصاد کشور در سال ۱۳۹۳ متاسفانه امکان دستیابی به نرخ‌های رشد بالاتر را بسیار دشوار می‌نماید. بر خلاف اکثر رکودهای مورد مطالعه در جهان که ریشه‌های رکود در سمت تقاضا بوده‌است، به زعم بخش عمده‌ای از اقتصاددانان، ریشه‌های رکود موجود کشور نه در سمت تقاضای اقتصاد بلکه در سمت عرضه نهفته است.

به نظر می‌رسد خروج از رکود تورمی موجود برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری ویژه‌ای می‌طلبد. کارآمدی هر راهکاری در شرایط موجود متضمن کاهش تنش با دنیای خارج، تلاش در جهت کاهش تحریم‌ها و ایجاد ثبات اقتصادی است. نیاز به طراحی برنامه‌ها، سیاست‌ها و پیش‌بینی‌های قانونی، مقرراتی و حمایتی موثر لازم از هر زمان بیشتر احساس می‌شود. باید دقت شود که سیاست‌های تحریک تقاضا که در شرایط رکود طرف تقاضا مرسوم هستند، در شرایط امروز تنها به تورم خواهند انجامید. سیاست‌های تحریک تقاضا حتی در شرایطی که موفق هستند تنها تاثیر کوتاه‌مدت دارند. برای خروج از رکود، لازم است به این نکته اشاره شود که در بسیاری از موارد اینکه دولت‌ها چه سیاستی نباید اتخاذ کنند، مهم‌تر است. تلاش برای خروج از رکود نباید به هیچ عنوان بهانه‌ای برای کنار گذاردن برنامه انضباط پولی اتخاذ شده در نیمه دوم سال ۱۳۹۲ شمرده‌ شود.

دولت همچنین نباید به منظور تلاش برای کمک به برخی از صنایع خاص که می‌توانند پیشران خروج از رکود شمرده شوند، فضای کسب و کار را به نفع این صنایع و به ضرر سایر صنایع مغشوش کند. باید به این موضوع دقت شود که انگیزه‌های آحاد اقتصادی در شرایط رکود و رونق همچنین محرک اصلی رفتارهای آنان است و ایجاد رانت نمی‌تواند در کوتاه‌مدت تاثیر متفاوتی باقی بگذارد. علاوه بر این سیاست ارزی باید به نحوی شکل داده شود که [مثلا با کاهش نرخ ارز] به‌عنوان ضدانگیزش برای صادرکنندگان عمل نکند.