فرصت‌ها و تهدیدات

دکتر ولی نادی قمی

کارشناس بازار سرمایه

بازار سرمایه به‌طور اعم و بازار سهام به‌طور اخص غالبا از حیث بازده (سود) مورد توجه قرار می‌گیرد. عملکرد شگفت‌آور بازار سهام طی ماه‌های قبل از شروع سال ۱۳۹۵ موجب شد که فعالان و کارشناسان بازار امیدوارانه سال ۱۳۹۵ را شروع کنند و نسبت به عملکرد مثبت آن خوش‌بین باشند. اما گذشت زمان نشان داد که بازار سهام از منظر بازده عملکرد قابل قبولی نداشته است. توجه به دلایل کاهش سوددهی بازار می‌تواند چشم‌انداز و تصویر بهتری از سال پیش رو به دست دهد و بررسی عملکرد بازار از ابعاد مختلف می‌تواند توجه‌ها را به پتانسیل‌های بازار جلب کند.

1- معرفی ابزارها و نهادهای مالی جدید: راه‌اندازی صندوق‌های مخاطره پذیر جهت تامین مالی ایده‌های پیشرو یکی از نقاط برجسته بازار سرمایه در سال ۱۳۹۵ قلمداد می‌شود. طی سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های نوآورانه و پیشرو به‌عنوان یک سبک و استایل مدیریتی درآمده است. راه‌اندازی صندوق‌های V.C به نوعی تشویق روحیه ریسک‌پذیری و کارآفرینی در اقتصاد است که خلأ آن به وضوح مشاهده می‌شود. معرفی اختیار خرید سهام نیز ضمن تنوع ابزارهای مالی، به تدریج موجب جلب سلایق مختلف در بازار سرمایه خواهد شد.

2- سقوط قیمت سهام بانک‌ها: بنا به عقیده برخی از کارشناسان، فراهم نبودن پیش شرط‌های استفاده از مبنای تعهدی در نظام بانکی و کاربرد نادرست این مبنا، موجب شناسایی سود‌ها و دارایی‌های موهوم در صورت‌های مالی بانک‌ها شده است. به این ترتیب، بانک مرکزی، بانک‌ها را ملزم به اخذ ذخایر قابل ملاحظه‌ کرد تا کاهش توانگری مالی بانک‌ها عملا در صورت‌های مالی آنها و متعاقبا در قیمت تابلوی بازار سهام منعکس شود. به نظر می‌رسد احساس منفی به وجود آمده درخصوص سهام بانک‌ها به‌عنوان ستون فقرات بخش مالی اقتصاد کشور، عملا به سهام سایر شرکت‌ها نیز سرایت کرده است و محرک‌های پرقدرت بازار نتوانسته بر این احساس منفی غلبه کند.

3- نوسانات نرخ تنزیل: نرخ تنزیل بازار از حاصل جمع نرخ بازده بدون ریسک (سود سپرده‌های بانکی) و صرف ناشی از پذیرش ریسک سرمایه‌گذاری در سهام، به دست می‌آید. با فرض اینکه صرف ریسک بازار طی سال حتی با وجود تغییرات بنیادی در نماگرهای اقتصادی و نیز عوامل احساسی تغییر نکند، نوسان سود سپرده‌های بانکی، موجب نوسان قیمت‌ها در بازار سهام خواهد شد. با توجه به نقش غالب و مسلط بانک‌ها در اقتصاد عملا بانک‌ها تعیین‌کننده نرخ بازده بدون ریسک در بازار سرمایه هستند. طی سال ۱۳۹۵ نرخ بازده بدون ریسک از ۱۸ درصد تا ۲۵ درصد در نوسان بوده است. نرخ‌هایی که نگرانی بسیاری از کارشناسان را نسبت به آینده این‌گونه رقابت بر سر جذب سپرده‌ها درپی داشته است.

4- توسعه بازار بدهی: با توجه به کاهش توانگری مالی بانک‌ها، دولت برای جبران نقدینگی مورد نیاز خود اقدام به انتشار انواع اوراق بدهی در بازار سرمایه کرد. حضور دولت اگرچه به توسعه بازار بدهی کمک کرده است، اما بازار نوپای بدهی، نحیف‌تر از آن است که پاسخگوی نیازهای همه‌جانبه دولت باشد.

5- بازارهای جهانی و ارز: طی سال‌های گذشته توان تولید (فروش) بسیاری از شرکت‌ها تحت تاثیر از دست دادن بازارهای بین‌المللی، واردات بی‌رویه و سرکوب ارز کاهش یافته است. درکنار این عوامل، کاهش قیمت مواد خام در بازارهای جهانی نیز موجب کاهش قدرت سودآوری شرکت‌ها شده است. به رغم رشد نسبتا مناسب قیمت مواد خام نظیر نفت، مس، روی، سرب، سنگ آهن، فولاد، متانول و... در بازار‌های جهانی طی چند ماه اخیر، جو ناشی از رخدادهای سیاسی غیرمنتظره نظیر برگزیت و انتخابات آمریکا، نگرانی‌های بازار را افزایش داده است.

در مجموع، بازار سرمایه کشور طی سال‌های اخیر به اقتضای مدرن شدن اقتصاد و بین‌المللی شدن آن، در حال پیچیده شدن است. جبران عقب‌افتادگی‌های گذشته مستلزم اقتباس گام به گام از معیارها و راهبردهای محک خورده بازارهای مالی جهانی، با رعایت ویژگی‌های فرهنگی جامعه است. همچنین با توجه به برآورد خروج اقتصاد ایران از رکود طی سال آینده، می‌توان انتظار داشت که در صورت تثبیت قیمت مواد خام، بازار سهام رونق مطلوبی داشته باشد.