اهداف جاه‌طلبانه برای سال 2030

اکونومیست

محمد بن سلمان، جانشین آینده تاج و تخت عربستان است. وی در روزهای گذشته طی چند اظهارنظر از طرح عربستان برای کاهش وابستگی به نفت تا سال ۲۰۳۰ رونمایی کرد. چنین امری در صورت محقق شدن خود یک دستاورد ارزشمند برای این کشور کوته‌نگر محسوب می‌شود اگرچه پس از آن این مقام صحبت‌هایی از رفع وابستگی تا سال ۲۰۲۰ را مطرح کرد. چنین اظهارنظر‌هایی ممکن است برای ایجاد احساس عجله برای تحقق این مساله در عربستان باشد ولی باید از یک زاویه دیگر نیز به آن توجه کرد و آن هم جنون و خامی است که جدیدا بر دربار عربستان حاکم شده است. شاهزاده جوانی که قصد دارد خاورمیانه را به هم بزند تا شاید بتواند کمی اصلاحات برای کشورش ایجاد کند. در حال حاضر انتقادهای جدی متوجه شاهزاده جوان و بی‏پروایی است که رابطه خصمانه‏ای با ایران دارد، فرقه‏گرایی را تقویت می‏کند و خواهان بر هم زدن توازن مناسبات با آمریکاست. حال با توجه به تغییرات قیمت نفت در ۱۸ ماه گذشته او قصد کرده تا شریان‏های نفت را در اقتصاد کشورش ببندد و راه جایگزینی برای آن پیدا کند. بسیاری بر این باورند که این گروه حاکم بر دربار عربستان ‌باید نگاهی دقیق‌تر و واقعی‌تر به مسائل دنیا داشته باشند.

از ژانویه گذشته وعده‌هایی پیرامون این مساله داده شده بود، ولی در هفته‌های گذشته جزئیات این طرح نیز منتشر شد که شامل موارد زیر است:

۱- واگذاری بخش اندکی از سهام شرکت نفتی آرامکو، بزرگ‌ترین شرکت نفتی جهان

۲- تاسیس بزرگ‌ترین صندوق سرمایه‌گذاری پادشاهی جهان با تنوع بالای دارایی‌ها

۳-ایجاد مشاغل بیشتر برای خانم‌ها

۴- تقویت صنایع غیرنفتی مانند صنایع دفاعی و معدنی

این یک هدف‌گیری جاه‌طلبانه برای عربستان به‌شمار می‌رود، زیرا داده‌های تاریخی حکایت از آن دارند که به‌طور میانگین نزدیک به ۹۰ درصد بودجه عربستان از محل فروش نفت تامین می‌شود و به علاوه در ۱۸ ماهه گذشته که قیمت نفت کاهش یافته است. کسری بودجه این کشور به ۵/ ۱۳ درصد تولید ناخالص داخلی رسیده است. اما به نظر می‌رسد شاهزاده عربستان از این اهداف عقب‌نشینی نخواهد کرد. به‌عنوان نمونه در مورد نرخ مشارکت زنان در عربستان رقم در نظر گرفته شده در این برنامه ۳۰ درصد است که یعنی ‌باید از رقم ۲۲درصد کنونی ۸ درصد افزایش داشته باشد. به احتمال فراوان مفتی‌های وهابی مانعی در این راه ایجاد خواهند کرد. اعتقادات این گروه تندرو در عربستان بر بسیاری از اصلاحات اساسی این کشور سنگینی می‌کند چنان که رانندگی برای خانم‌ها در این کشور به آرزویی دیرینه تبدیل شده است که بارها وعده آن داده شده اما هرگز محقق نشده است. همچنین قدم موثری برای آزادی‌های فردی و دموکراسی در این کشور برداشته نشده است تا برای جمعیت جوان این کشور نوید‌بخش باشد. عربستان امیدوار است با فروش ۵ درصد سهام «آرامکو» بتواند ۲ تریلیون دلار در صندوق ثروت ملی قرار داده و همچنین با افزودن یک تریلیون دلار دیگر از سایر دارایی‌ها، ثروتی انباشته و آن را در راه سرمایه‌گذاری در صنایع غیر نفتی به کار گیرد و یک محرک رشد برای کشورش ایجاد کند. شاهزاده سعودی همچنین سومین بودجه دفاعی در جهان را داراست ولی فقط دو درصد از سلاح‌های مصرفی این کشور در داخل مرزهایش تولید می‌شود و تصمیم بر آن دارد تا با ایجاد صنایع دفاعی تا سال ۲۰۳۰ نیمی از سلاح‌های مورد نیازش را در داخل تولید کند.

الزامات دستیابی به اهداف

برای رسیدن به چنین اهدافی، عربستان سعودی نیاز به جهشی بزرگ در تجارت و سرمایه‌گذاری جهانی دارد و به علاوه نیازمند صنعت گردشگری جهانی و رعایت استاندارد‌های بین‌المللی رفتاری مانند: شفافیت بیشتر و قوانین بازتر مذهبی است. چنین اموری طی سال‌های گذشته همواره با تکفیر مفتی‌های وهابی عربستان روبه‌رو بوده است. مفتی‌هایی که همواره مردم را به دوری از جهان خارج توصیه کرده‌اند. به این موارد اضافه کنید منافع گسترده کسب و کار خانواده بزرگ شاهزاده عربستان را که با رانت‌های بسیاری همراه است و این مساله نیز از سرعت توسعه این کشور تا کنون کاسته و خواهد کاست. دشمنی پرتنش با ایران که با جنگ نیابتی در یمن تحت فرماندهی محمد بن سلمان آغاز شد و تاکنون ادامه یافته است. چنین ناامنی‌هایی نیز بر ریسک سرمایه‌گذاری در این کشور افزوده است. دولت با ارائه تضمین‌های امنیتی همچنین وعده کارت سبز و اقامت دائم برای سرمایه‌گذاران خارجی به دنبال بهبود شرایط نیز هست. یکی از موانع بزرگ دیگر «راحت‌طلبی» است که به جامعه عربستان طی سالیان تبدیل به یک عادت شده است. مساله‌ای که بسیاری بر آن نام «اعتیاد نفتی» نهاده‌اند. یکی از مفسران عرب برای تشریح این وضعیت مثال خوبی می‌زند: پدری را در نظر بگیرید که فرزند ۴۰ ساله‌اش را از خانه بیرون کرده و به وی می‌گوید برو و شغلی برای خود دست و پا کن.

بن سلمان جوان با ساختار حکومتی مواجه است که در آن قوانین اغلب توسط سالخوردگان تصویب می‌شود و حال باید آنها را مجاب کند که انگیزه بیشتری برای جوانان ایجاد کنند. شبکه‌های اجتماعی شاید در این راه بتوانند به شادابی جوانان این جامعه کمک کنند ولی درآمد‌های کم نفتی و نرخ بیکاری ۶/ ۱۱ درصدی موانع اصلی شادی جوانان در این راه هستند. در حال حاضر مشاوران خارجی بسیاری در حال بررسی گام به گام این تحولات هستند و کاهش حیف و میل‌های دولتی را اولین گام برای این اصلاحات برشمرده‌اند. مدیر اجرایی یک شرکت تولید انرژی‌های نو به نام «آکوا پاور» که در حال تاسیس یک نیروگاه ۹۵۰۰ مگاواتی در عربستان است در این خصوص می‌گوید: «بزرگترین تحول برای این کشور قبول این واقعیت توسط دولتمردان است که آنها ناکارآ هستند و میزان فساد در دستگاه‌های دولتی بالا است.» او همچنین موافق قطع یارانه انرژی بوده و راه مبارزه با فساد را خصوصی‌سازی شفاف شرکت‌های زیاد دولتی در این کشور می‌داند. او می‌افزاید: «تا کی باید شرکت‌ها به دولت وابسته باشند و دولت مدام به آنها بگوید به من اعتماد کن؟» او همچنین دشواری‌های تعدیل نیروها را بر شمرده است و اخراج کارمندان اهل کشور سعودی را در این کشور دشوار می‌داند. در نهایت باید گفت شانس موفقیت عربستان در این طرح بستگی زیادی به تدابیر شاهزاده محمد دارد. این شاهزاده جوان نقش فعال‌تری در سیاست‌گذاری نسبت به پدر ۸۰ ساله خود دارد که سال گذشته به قدرت رسید. شاهزاده سعودی همچنین بن‌بست یمن را نیز پیش‌رو دارد. در نهایت ‌باید صبر کرد و دید که سرنوشت این جمله شاهزاده که «این یک رویا نیست و به دست خدا تحقق خواهد یافت» چه خواهد شد. از یکسو منطقه‌ای پر از تنش در اطراف این کشور و ساختارهای اجتماعی باعث شده‌اند با وجود تریلیون‌ها دلار همگان درخصوص کاهش وابستگی این کشور به نفت و گوناگونی این اقتصاد به دیده تردید بنگرند.