مهدی خلیلی فعال حوزه صادرات براساس اطلاعات پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان توسعه تجارت، تعداد رایزنان بازرگانی ایران حدود ۱۹ نفر است. برای رایزنان بازرگانی وظایفی از جمله اطلاع‌رسانی به صادرکنندگان کالاها و خدمات ایرانی و واردکنندگان بالقوه کالا و خدمات از ایران، ارائه خدمات مشورتی درباره اقتصاد و بازرگانی ایران به متقاضیان مستقر در بازار هدف، ارائه اطلاعات درخصوص ویژگی‌های بازار محل استقرار نمایندگی یا شعب سازمان به تجار و صنعتگران ایرانی و سازمان‌های اقتصادی ذی‌ربط، راهنمایی سرمایه‌گذاران خارجی که درصدد سرمایه‌گذاری در ایران هستند و بالعکس، ارسال مناقصه‌های ذی‌ربط برای صادرکنندگان یا تولیدکنندگان ایرانی در اسرع وقت، کمک به معرفی و تبلیغ کالاها و خدمات صادراتی ایران و ارائه نظرات مشورتی به صادرکنندگان ایرانی، تسهیل مسافرت هیات‌های اقتصادی یا بازرگانی عازم ایران یا هیات‌های بازرگانی و اقتصادی که از کشورمان به کشور محل فعالیت شعبه یا نمایندگی سازمان اعزام می‌شوند و ارائه نظر مشورتی درخصوص ترکیب و ویژگی‌های آنها و... تعریف شده است. اینکه آیا هر یک از رایزنان بازرگانی کشور به وظایف خود عمل کرده‌اند یا خیر، موضوع این مطلب نخواهد بود، اما آنچه در این مقاله قابل توجه قرار خواهد گرفت این است که این سازمان چگونه به صورت موثرتر می‌تواند تسریع‌کننده و تسهیل‌کننده رویکرد اجرایی شدن تراز مثبت صادرات محصولات داخلی کشور به کشور‌های همسایه و فراتر از منطقه خاورمیانه شود؟

حسب وظایف مشروحه در سازمان توسعه تجارت، رایزن بازرگانی یک کارمند دولتی است که عمده وظایف آن در حوزه امکان‌سنجی کشور مقصد قرار دارد و گزارش‌دهنده است یا اینکه با توجه به ظرفیت‌های موجود باید به عنوان یک متولی توسعه بازار و مدیر محصول با برنامه هدف، در جهت افزایش تراز مثبت صادراتی کشور ایفای نقش کند؟

آیا می‌توان رویه کاری رایزنان بازرگانی را به‌گونه‌ای ایجاد کرد تا دارای برنامه ریالی سالانه صادرات به کشور مقصد خود باشند؟ آیا عملکرد ایشان بر حساب کارآیی ریالی‌شان و تراز مثبت صادراتی‌شان ارزیابی می‌شود یا صرفا براساس ارائه گزارش‌های مربوط به حوزه امکان‌سنجی بازار هدف بدون عملکرد تاثیرگذار مستقیم در صادرات کشور است؟

آیا می‌توان توقع داشت که رایزنان تجاری کشور همچون متولیان توسعه بازار و محصول در کشور هدف رفتاری مدیریتی و تجاری داشته باشند؟ آن هم در زمان‌هایی که ضرورت اقتصاد صادراتی در اولویت قرار دارد. چنانچه فرض سوال بالا مثبت باشد، آیا می‌توان در این زمینه از هر تخصصی با هر نوع قابلیت فردی بهره‌مند شد و با هر تخصصی و ظرفیتی به اهداف خود دست یافت؟

و آیا به‌منظور توسعه بازار و محصولات تولیدی در کشور هدف، این فعالیت از عهده یک فرد بر می‌آید یا اینکه نیاز به تشکیل تیم تحقیقاتی و عملیاتی در کشور مقصد خواهیم داشت؟

به هر حال سوالاتی از این دست زیاد خواهد بود، اما آنچه اهمیت دارد این است که چگونه می‌توان از ظرفیت‌ها و استعداد‌ها و امکانات سازمان توسعه تجارت جهت اقتصاد صادراتی بخش خصوصی کشور بهره‌برداری کرد. ایجاد و گسترش فعالیت‌های صادراتی نیاز به یک متولی هدفمند صادراتی خواهد داشت و ظرفیت‌های ایجاد شده در این راستا در صورت داشتن برنامه اجرایی می‌تواند تسریع‌کننده و تسهیل‌کننده آن باشد که در این صورت باید تعامل و دعوت از فعالان بخش خصوصی نیز در چگونگی ایجاد گردش متناسب دراین موضوع به وجود آید. بنابراین در این خصوص پیشنهاد می‌شود سازمان توسعه تجارت و رایزنان بازرگانی از چارچوب کامل طرح تجاری با رویه تجاری نتیجه‌گرا پیروی کنند. امکان‌سنجی از تولیدات داخلی ایران و کشور هدف‌، طبقه‌بندی و همچنین ارتباط مستقیم با مسوولان صادرات شرکت‌های تولیدی و برندهای اول کشور، تشکیل تیم توسعه بازار در کشور مقصد تحت سرپرستی رایزن بازرگانی، ایجاد مدیران محصول زیرنظر مدیر توسعه بازار (رایزن بازرگانی کشور هدف) به فراخور خانواده محصولات اولویت‌بندی شده متناسب با کشور هدف، شروع به اقدام مناسب جهت تهیه علمی طرح تجاری (امکان‌سازی، طرح بازاریابی، فروش و تبلیغات، طرح مالی و عملیاتی) خانواده محصولات توسط مدیران محصول مستقر در کشور هدف با قابلیت عملیاتی شدن، شناسایی کانال‌های توزیع اصلی تجاری، عمده‌فروشی و شرکت‌های توزیع‌کننده در کشور هدف، تعیین سقف برنامه ریالی یا دلاری برای هر مدیر توسعه بازار (رایزن بازرگانی) و تیم مدیران محصول تحت سرپرستی، ارزیابی فصلی و سالانه کارایی ریالی (تراز مثبت صادراتی) هر تیم مدیریت توسعه بازار می‌تواند رویه مناسبی برای توسعه تجارت خارجی ایران باشد.

با توجه به رویه تعریفی فوق و اینکه برخی از رایزنان بازرگانی سعی در ایجاد فضای مناسب به نفع صادرات ایران خواهند داشت، اما آیا با توجه به رویه پیشنهادی، دارای قابلیت و تجربه مدیریت توسعه بازار به سبک جدید خواهند بود؟

به هر حال از سازمان توسعه تجارت و سایر فعالان صادراتی دعوت می‌شود موضوع را در صورت داشتن قابلیت اجرایی، فربه‌تر کنند. در آخر، نظر به وجود افراد مستعد در بخش خصوصی، پیشنهاد می‌شود ایشان جهت راه‌اندازی و مدیریت توسعه بازار و مدیریت محصولات در کشورهای هدف، از سوی سازمان توسعه تجارت به مشارکت گرفته شوند.