اختلاف‌نظر جدی دولت با تولیدکنندگان شیر و لبنیات

عکس: نگار متین‌نیا / از راست به چپ: سلطانی باکری، خلیلی و رفیعی

دبیرکل کانون صنایع غذایی: دوران قیمت‌گذاری‌های دولتی به سر رسیده است

دبیر انجمن صنفی صنایع لبنی ایران: مردم باید نوسانات قیمتی را بپذیرند

مدیرعامل اتحادیه سراسری دامداران: دولت از گرانی عوامل تولید غافل شده است

مدیرکل غذایی سازمان حمایت خبر داد: توافق بر سر کاهش قیمت لبنیات تا پایان رمضان گروه بازرگانی- نفیسه آفرین‌زاد، مینا یوسفی: داستان تولید و توزیع شیر خام، محصولات لبنی و تامین خوراک دام در سال‌های اخیر به معضل تکراری تبدیل شده است. از سال ۱۳۸۴ تا امروز دست کم ۳ بار این داستان تکرار شده است و در هر تکرار موجی از بحث‌ها در گرفته و در نهایت فایده‌ای نصیب مصرف‌کننده نهایی نشده است. در بهار امسال اما این معضل بزرگ‌تر و شدیدتر شده است و ذی‌نفعان شامل تولیدکنندگان شیرخام، تولیدکنندگان فرآورده‌های شیری و دولت هرکدام تلاش می‌کنند طرف‌های دیگر را در افزایش قیمت لبنیات مقصر بداند.

به منظور بررسی چالش‌های صنعت لبنیات و میزان اثربخشی تصمیم‌های دولت در این زمینه روزنامه «دنیای اقتصاد» میزگردی را با حضور رضا باکری، دبیر انجمن صنفی صنایع لبنی ایران، سعید سلطانی، مدیرعامل اتحادیه سراسری دامداران، ابوالحسن خلیلی، دبیرکل کانون صنایع غذایی و حسین رفیعی، مدیرکل محصولات کشاورزی و مواد غذایی سازمان حمایت برگزار کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:

***

آقای باکری، با توجه به اجرای طرح فروش نیمی از ۵ میلیون تن تولیدات لبنی به قیمت‌های حمایتی اعم از پنیر ۴۰۰ گرمی UF، شیر بطری ۵/۱ درصد چربی یک لیتری، شیر نایلونی ۵/۱ درصد چربی ۹۰۰ گرمی و ماست ۵/۱ درصد چربی ۹۰۰ گرمی، آیا قیمت‌ها در این بخش ثابت خواهد ماند و انجمن صنفی صنایع لبنی به عنوان طرف تعامل وزارت صنعت، معدن و تجارت در این بخش، اطمینان از ثبات قیمتی را به مصرف‌کنندگان می‌دهد؟

بر اساس طرح دولت مبنی بر فروش دو و نیم میلیون تن محصول لبنی با قیمت‌های ثابت و حمایتی، عملا قیمت‌ها در این بخش کنترل می‌شود، اما ایجاد نوسانات قیمتی در نیمه دوم محصولات لبنی طبیعی است؛ زیرا قیمت این محصولات بر اساس بهای تمام شده کارخانه‌ها تعیین خواهد شد و با بالا و پایین رفتن نرخ دلار و تاثیرات آن در بخش‌های مختلف اعم از مواد اولیه و بسته بندی، این قیمت‌ها تفاوت خواهد کرد.

بر این اساس، عملا مصرف‌کنندگان باید ضرر و زیان نوسانات قیمتی را بپذیرند؟

نه تنها در بخش لبنیات، بلکه در بخش‌های تولیدی دیگر هم این مصرف‌کنندگان هستند که باید بهای نهایی تمام شده محصولات را بپردازند؛ حال هر قدر که دولت هم بخواهد این قضیه را بپیچاند و به شکل دیگری جلوه دهد.

اگر مصرف‌کنندگان هم نخواهند این هزینه‌ها را برعهده گیرند، عملا جریان خدمات قطع خواهد شد؛ زیرا وقتی نرخ حامل‌های انرژی بعد از هدفمندی یارانه‌ها، تا بیش از ۱۰۰ درصد هم افزایش داشته و ارز ۹۸۰ تومانی به حدود ۱۹۰۰ تومان رسیده، عملا نمی‌توان انتظار داشت که کارخانه‌ها قیمت‌های خود را افزایش ندهند و قیمت شیر خام از کیلویی ۴۵۰تومان در قبل از هدفمندی به بیش از ۸۵۰ تومان کنونی نرسد.

پس عملا اینکه برخی عوامل پشت پرده در ایجاد نوسانات قیمتی تاثیرگذار هستند را نمی‌پذیرید و توپ مشکلات را به زمین مصرف‌کنندگان پاس می‌دهید؟

همه می‌دانند که مسائل اقتصادی، راه‌حل‌های اقتصادی می‌طلبد و نگاه‌های غیراقتصادی هیچ کمکی به حل مسائل اقتصادی نمی‌کند.

این یک حساب و کتاب منطقی است که نافی دیدگاه‌های پلیسی است و برخی که از «مافیا و پشت پرده‌ها» در بازار حرف می‌ز‌نند، باید بدانند که عملا مافیایی در کار نیست و همه چیز را همین عوامل بازار اعم از نرخ ارز و نهاده و غیره تعیین می‌کند.

آقای خلیلی، دیدگاه شما به عنوان دبیرکل کانون صنایع غذایی در خصوص وضعیت فعلی تولید محصولات لبنی چیست؟

یکی از مهم‌ترین مسائلی که به تولیدکنندگان محصولات لبنی در شرایط کنونی لطمه زده، این است که متاسفانه مسوولان به موضوع خرید تضمینی محصولات به ویژه شیر و گوشت که قانون مصوب سال ۶۸ است، توجهی نمی‌کنند و این موضوع به طور جدی باید مورد توجه قرار گیرد.

اما در مجموع باید گفت که تعادل عرضه و تقاضای لبنیات در کشور دچار آسیب شده است و از سال ۸۴ تاکنون، صنعت لبنیات و دامداری تحت تاثیر همین موضوع قرار گرفته است.

این در شرایطی است که ما در صنعت غذا نیازمند سیاست‌های بلندمدت هستیم.

در هر حال، موضوع ورود دولت به قیمت‌گذاری‌های دولتی و تثبیت قیمت‌ها بزرگ‌ترین چالش صنعت لبنیات در ۶ سال گذشته بوده و بهانه اصلی آن هم حمایت از مصرف‌کنندگان بوده است.

این در حالی است که دوران نگاه مداخله‌جویانه دولت در خصوص حفظ منافع کوتاه مدت مصرف‌کننده به سر رسیده و عملا این اقدامات دولت، منافع بلند مدت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازد.

از سوی دیگر، دخالت دولت در قیمت‌گذاری‌ها، سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی را نیز به خطر انداخته و متاسفانه هم‌اکنون در بخش‌های کارخانه‌ای و دامداری نیز با این نگاه مواجه هستیم.

بر این اساس، دو عامل «تهدید تولید» و «تهدید سرمایه‌گذاری» دو چالش اساسی امروز در بخش قیمت‌گذاری‌های دولتی است.

در مجموع، اولین بار در سال ۸۴ بود که دولت با افزایش قیمت لبنیات مخالفت کرد؛ این در شرایطی است که تورم، افزایش قیمت مواد اولیه و بالا رفتن نرخ بسته‌بندی تهدیدهای فراوانی را برای تولیدکنندگان در پی داشته است.

از سوی دیگر، برخورد تعزیراتی دولت با تولیدکنندگان محصولات لبنی در شرایطی است که صنعت لبنیات به طور مستقیم با سلامت مردم در ارتباط است و دولتمردان در حالی از رشد سرانه مصرف شیر و لبنیات غافل مانده‌اند که ما در افق ۱۴۰۴ باید به لحاظ تمامی این شاخص‌ها در رتبه اول منطقه قرار گیریم.

بر این اساس، «تهدید برنامه‌های کلان» هم آسیب دیگری است که به صنعت لبنیات کشور وارد شده و باید مورد توجه قرار گیرد.

در یک جمع‌بندی باید گفت، دولت از اینکه «تولیدکنندگان برای سود تولید می‌کنند» غافل شده است و تا زمانی که بسترسازی لازم در این زمینه صورت نگیرد، خیلی از مصوبات دولت در بخش‌های مختلف تولیدی از جمله صنایع لبنی کارآیی نخواهد داشت.

آقای سلطانی، آیا شما هم به عنوان مدیرعامل اتحادیه سراسری دامداران بر سه تهدید «تولید، سرمایه‌گذاری و برنامه‌های کلان» در حوزه محصولات لبنی صحه می‌گذارید؟

متاسفانه ما برنامه‌های پنج ساله توسعه‌ای در کشور داشته‌ایم که مسوولان بدون توجه به محورها و شاخص‌ها، از آنها گذشته‌اند.

برای مثال در برنامه پنج ساله چهارم عنوان شده که سرانه مصرف لبنیات در ایران باید به ۱۶۰ کیلوگرم در سال برسد تا مثلا سن ابتلا به پوکی استخوان که در کشورهای پیشرفته بالای ۷۰ سال و در ایران، ۵۰ تا ۵۵ سال است، بالا رود.

از سوی دیگر، بر این موضوع نیز تاکید شده که سرمایه‌گذاری در بخش تولید از طریق سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی و تسهیلات بانکی باید افزایش یابد، زیرا هر حمایتی از تولید شود، سود آن در بلندمدت و کوتاه مدت نصیب مصرف‌کننده نهایی می‌شود.

اما برای رسیدن به این اهداف، دولت باید ابتدا گرانی قیمت تمام شده کالاها را به عنوان یک واقعیت بپذیرد. برای مثال، قیمت جو که فروردین سال ۹۰، کیلویی ۳۱۱ تومان بود، امروز به ۵۲۵ تومان رسیده، سویا از کیلویی ۵۸۰ تومان به کیلویی ۷۰۰ تومان رسیده، قیمت سبوس گندم از ۱۹۵ تومان تا ۲۸۰ تومان در بخش دولتی و ۴۵۰ تومان در بخش آزاد بالا رفته، یونجه از ۲۵۰ تومان در سال ۹۰ تا ۴۸۰ تومان در سال جاری گران تر شده، قیمت کیسه کود از ۶ هزار تومان تا ۴۰ هزار تومان بالا رفته و تراکتورهایی که کارکرد هر هکتارشان ۶ هزار تومان حساب می‌شد، امروز ۵۰ هزار تومان حساب می‌شود.

پس گرانی همه این عوامل تولید و نهاده‌ها بر گرانی قیمت تمام شده محصولات لبنی تاثیر گذاشته و دولتی‌ها باید این موضوع را بپذیرند.

از طرفی اما، دولت نمی‌خواهد بازار را آزاد بگذارد و تاکید دارد بر عرضه و تقاضا در بازار نظارت کند. این در شرایطی است که به دلیل نوسان نرخ ارز، هر روز قیمت نهاده‌های دامی تغییر می‌کند و برای مثال، جو که ۱۰ روز پیش ۴۶۰ تومان خریداری شده، امروز ۵۲۵ تومان تهیه می‌شود.

البته بر اساس تفاهمنامه قرار است قیمت هر کیلو شیر خام به ۷۹۰ تومان با کنجاله سویای ۸۱۰ تومانی و سبوس ۲۵۰ تومانی (با احتساب کرایه حمل به ۲۸۵ تومان می‌رسد) برسد که به ازای هر کیلو شیر خام، ۱۹۰ گرم از هر یک از این نهاده‌های دامی می‌خواهیم.

وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده که این نهاده‌ها را شرکت پشتیبانی امور دام تامین خواهد کرد و ما هم پذیرفته‌ایم در این صورت، قیمت شیر خام را با چربی ۲/۳ درصد تا ۷۹۰ تومان پایین بیاوریم که البته در استان‌ها، با احتساب کرایه حمل به ۹۲۵ تومان خواهد رسید و هر وقت نهاده‌های دامی را با این قیمت‌ها دریافت کنیم، تا ۱۵ روز بعد قیمت شیر خام کاهش پیدا خواهد کرد.

آقای رفیعی، شما به عنوان نماینده سازمان حمایت در این نشست، فکر می‌کنید که توافقات انجام شده در مورد قیمت محصولات لبنی تا کی ادامه خواهد داشت؟ یعنی می‌خواهم بدانم تا کی می‌توانیم به افزایش نیافتن قیمت‌های فعلی امیدوار باشیم؟

اجازه بدهید در این مورد مثالی بزنم؛ مثلا در مورد شکر و روغن دولت توانست با تولیدکنندگان و واردکنندگان شکر و روغن وارد مذاکره شود گفت: در نهایت با وجود همه محدودیت‌های تجاری که طی یک سال اخیر در تجارت جهانی به وجود آمده، اما درست توانست بازار شکر و روغن را کنترل کند، اما در مورد شیر تاکنون این اتفاق نیفتاده است.

یعنی فکر می‌کنید در بازار شیر انحصار به وجود آمده است؟

بله شاید این طور باشد. در حال حاضر کارخانه‌های صنایع لبنی و در فضای کمبود شیر به صورت فرآیند «بورس» اقدام به خرید شیر از دامداران کرده‌اند که این وضعیت موجب کاهش ناگهانی تولیدات برخی کارخانه‌ها و در عین حال افزایش ناگهانی تولیدات برخی دیگر از کارخانه‌ها شد.

بر این اساس برخی اقلام لبنیات نسبت به قیمت‌های اخیر ۱۲ تا ۱۳ درصد کاهش یافته است، اما از مهرماه به‌طور قطع تغییرات نرخی جدید خواهیم داشت، به این ترتیب که به خاطر شرایط آب و هوایی تولید شیر کاهش می‌یابد؛ بنابراین باید برای جلوگیری از شوک دوباره افزایش قیمت‌ها، مکانیزم کنترلی جدیدی در پیش گرفته شود.

از سوی دیگر برای جلوگیری از کاهش احتمالی محصولات ارزان قیمت از تولیدکنندگان تعهد گرفته شده، دستورالعمل‌ها ابلاغ شده است و همچنین بازرسانی در سطح کارخانه‌ها و بازار مامور شده‌اند.

اما به هر حال تا پایان ماه رمضان به‌طور قطع قیمت‌های توافق شده برای لبنیات ثابت خواهد ماند.

اما آقای رفیعی آن‌طور که برخی مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت به تازگی اعلام کرده‌اند کاهش تعمدی تولید شیر علت افزایش قیمت لبنیات شده است. آیا این موضوع را موجب تشدید برخوردهای تعزیراتی سازمان حمایت می‌دانید؟

ابتدا اجازه بدهید در این مورد به مقدمه‌ای اشاره کنم. در سال‌های قبل از ۸۴ و ۸۵ دامدار همیشه مظلوم واقع می‌شد و ناچار به تبعیت از قیمت‌های تضمین شده از سوی دولت بود. این رویه موجب اعتراض همیشگی دامداران بوده ولی در حال حاضر واحدهای تولید لبنی ناچار به پیروی از خواست دامداران هستند.

علت پیروی واحدهای لبنی از قیمت‌های مطلوب دامداران نیز به نگرانی‌های موجود از مازاد تولید شیر بازمی‌گردد.

پس از اجرای قانون هدفمندی و به دنبال آن کاهش تدریجی یارانه شیر نگرانی در مورد بروز مازاد تولید این محصول به وجود آمد که این مسوولان را بر آن داشت برای جلوگیری از این مشکل و هدررفت تولیدات دامداران تمهیداتی را در نظر بگیرند.

از سوی دیگر، در حال حاضر بحث اساسی در مورد شیر، میزان تولید این محصول است؛ به این ترتیب که بر اساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی سالانه ۱۰ میلیون تن شیر در کشور تولید می‌شود. این در حالی است که فعالان صنعت لبنیات ظرفیت به کار گیری شیر را ۶ میلیون تن اعلام می‌کنند.

در این شرایط بر خلاف ۱۰ سال پیش، دامداران با آگاهی از اینکه تمام شیر تولیدی خریدار دارد، بازار را در کنترل خود گرفته و به نوعی خریدار را خود انتخاب می‌کنند اما فارغ از آمارهای ارائه شده، تولید شیر خام در حال حاضر کم صورت می‌گیرد که این موضوع موجب بر هم خوردن عرضه و تقاضا در بازار و در نتیجه افزایش قیمت شیر شده است.

از طرفی واردات شیرخشک که سالانه حداکثر ۵۰۰ هزار تن بود، اگر چه از نظر مقدار بر بازار شیر تاثیر نمی‌گذاشت، اما از نظر کیفی می‌توانست به عنوان یک سوپاپ اطمینان به تنظیم بازار کمک کند. همچنین مجلس به اشتباه تنظیم بازار را برای مدتی به وزارت جهاد کشاورزی واگذار کرد و این تفویض اختیار موجب بروز اختلال در تنظیم بازار شد.

در حال حاضر از یک سو وجود برخی موانع در راه تامین نهاده‌ها که خود متاثر از نوسانات نرخ ارز، مشکلات مالی و بروز برخی محدودیت‌ها برای گروهی از واردکنندگان بود، کاهش تولید شیر را به دنبال آورد.

در هر حال افزایش قیمت ناشی از این کاهش تولید به این سادگی قابل اصلاح نیست. اما کاهش قیمت شیر محقق می‌شود. ضمنا با توجه به افزایش ۳۰ درصدی قیمت شیر خام از ۶۳۰ تا ۸۵۰ تومان در هر لیتر باید منجر به افزایش ۱۸ درصدی بهای تمام شده لبنیات می‌شد، اما در حال حاضر بسیاری از واحدها بیش از ۱۸ درصد محصولات خود را گران کرده‌اند.

بنابراین سازمان حمایت با در نظر گرفتن هزینه‌ها قیمت‌ نهایی برای فروش محصولات لبنی تعیین می‌کند و در مقابل از تولیدکنندگان انتظار پایبندی به قیمت‌های منطقی را دارد.

بازار لبنیات طی یک سال گذشته با شوک قیمتی مواجه شده است و واحدهای تولیدی شیر و لبنیات باید در اصلاح وضعیت موجود با دولت همکاری کنند.

آقای باکری، مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت، کاهش تولید را عامل برهم خوردن عرضه و تقاضای محصولات لبنی در بازار می‌دانند؛ دیدگاه شما در این باره چیست؟

مهم‌ترین مشکل در تنظیم قیمت‌ها در بازار، به روند عرضه و تقاضا برمی‌گردد؛ یعنی هر تلاشی برای کنترل اقلام تعیین‌کننده بهای تمام شده محصولات صورت گیرد، در صورتی که عرضه و تقاضا متعادل نباشد، قیمت‌ها مطلوب و متعادل نخواهد شد.

چنانچه در سال ۸۸ به دلیل بر هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا و محدود شدن تقاضا، مازاد تولید شیر خام داشتیم و دولت هم تصمیم گرفت یارانه شیر خانوار را تا ۵۰۰ میلیارد تومان در سال افزایش دهد، اما با همه این اقدامات حمایتی و تخصیص ۲۰۰ میلیارد تومان از سوی وزارت جهاد کشاورزی به خرید تضمینی شیر خام، قیمت شیر خام در بازار آزاد از ۴۵۰ تومان تجاوز نکرد.

از سال ۸۹ هم که هدفمندی یارانه‌ها کلید خورد و قرار شد یارانه شیر از تیر ماه ۹۰ قطع شود، همچنان هیچ واکنشی از بازار برای افزایش قیمت شیر خام حاصل نشد.

عجیب‌تر اینکه حتی با اقدام حمایتی دولت از دامداران مبنی بر مکلف کردن کارخانه‌ها به خرید شیر خام به قیمت ۵۲۰ تومان از تیر ماه ۹۰، باز هم بازار واکنشی نسبت به افزایش قیمت شیر خام و بالا بردن حجم تقاضا و تولید در این زمینه نشان نداد و حتی اعلام خرید تضمینی شیر برای حمایت از دامداران هم تاثیری در این زمینه باقی نگذاشت.

حتی زمانی که به تدریج در دی ماه، قیمت شیر خام به ۶۳۰ تومان رسید، باز هم نشانه‌ای از افزایش تقاضا در بازار حاصل نشد؛ یعنی در مجموع، افزایش بهای شیر خام هم کمکی به رشد تولید نکرد.

از سوی دیگر، دیدگاه دامداران و وزارت جهاد این بود که واردات شیر خشک به کشور که به طور میانگین از سال ۸۵ تا ۸۹، ۸ هزار و ۷۵۰ تن در سال بوده است، عامل آسیب زدن به بخش تولید است و از این رو باید وضعیت بازار به نفع تولید شیر خام اصلاح شود.

اما در هر حال این موضوع هم به ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا کمکی نکرد و اکنون دامداران خواستار تعیین قیمت بیش از ۹۰۰ تومان برای هر کیلو شیر خام هستند که حجم تولید آن در دامداری‌های صنعتی به بیش از ۵/۳ میلیون تن می‌رسد.

البته برخی هم صادرات لبنیات را عامل به هم خوردن بازار عرضه و تقاضا می‌دانند؛ در حالی که پیش‌بینی شده تا پایان سال جاری، مجموعا ۲۶۰ هزار تن محصول لبنی به ارزش ۷۴۰ میلیون دلار صادر خواهد شد که عملا این حجم صادرات تاثیری در بر هم زدن توازن عرضه و تقاضا ندارد.

در هر حال طی یک سال گذشته، تمامی پالس‌ها و نشانه‌های بازار حاکی از روند نزولی تولید شیر خام است و ارزیابی ما این است که یک اتفاق ژنتیکی در دام‌های کشور در شرف تکوین است که باید مورد بررسی کارشناسان قرار گیرد.

پس عملا ایجاد اتوماسیون منفی ژنتیکی عامل کاهش تولید شیر خام در کشور است. آقای خلیلی آیا شما هم این موضوع را تایید می‌کنید؟

باید گفت که در یک سال گذشته عملا سه اتفاق دیگر هم افتاد. نخست هدفمندی یارانه‌ها که به حذف برخی دامداران و تولیدکنندگان از چرخه تولید منجر شد. دوم افزایش ناگهانی ۱۳ درصدی نرخ ارز که بر واردات نهاده‌های دامی تاثیر گذاشت و سوم وقوع فساد بانکی اخیر و مسدود شدن ال سی‌های خارجی و بالا رفتن قیمت نهاده کنجاله سویا که مجموع این عوامل هم‌اکنون چالش بزرگ شیر را پیش روی ما قرار داده است.

آقای سلطانی دیدگاه شما در خصوص علت کاهش تولید شیر خام چیست؟

متاسفانه من نمی‌توانم ایجاد اتوماسیون منفی ژنتیکی در دام‌ها را تایید کنم، زیرا در حال حاضر تولید ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن از شیر خام کشور به یک میلیون و ۵۰ هزار گاو و گوساله رجیستر اصیل آمریکایی و کانادایی مربوط است که همه شاخص‌های ضریب خونی در آنها رعایت شده است. پس به اعتقاد من، مهم‌ترین عامل در برهم خوردن بازار عرضه و تقاضای شیر خام، برهم خوردن تناسب یک کیلوگرم شیر و یک کیلوگرم خوراک دام است و عملا باید پذیرفت که گرانی همه عوامل تولید اعم از حامل‌های سوخت و انرژی به این موضوع بیش از پیش دامن زده است.

بنابراین دولت بیشترین وظیفه را در تعادل بخشی به بازار عرضه و تقاضا دارد؛ این طور نیست آقای باکری؟

دولت باید الزامات و نیازمندی‌های صنعت و تولیدکنندگان را درک کند و باید حداقل بخشی از تولیدات را به ثبات قیمتی برساند؛ یعنی نوسانات قیمتی مواد اولیه، ارز و بسته‌بندی در این نیمه تاثیرگذار نباشد.

بر این اساس، تا زمانی که وزارت صنعت، معدن و تجارت این توازن را حفظ کند، نه کارخانه‌ها ضرر می‌کنند و نه مردم و این تنها با اجرای طرح قیمت‌گذاری‌های حمایتی که از ۱۷ تیرماه برای چهار محصول مشخص کلید خورده، ممکن است.