تجارت خدمات و آقای فورد خیال‌اندیش*

پاسکال لامی

ترجمه: میترا طرهانی

بخش دوم

خدمات بزرگراه‌های پر سرعت تجارت محسوب می‌شوند. هیچ شرکتی نمی‌تواند بدون تلفن کاری انجام دهد و یا بدون امور مالی رشد کند و یا بدون حمل‌و‌نقل کالای خود را به بازار ببرد. هیچ عملیات اقتصادی و بازرگانی مدرن نمی‌تواند بدون استفاده از مخابرات، قانون، حسابداری، محاسبات و سایر خدمات تجاری به طور کارآمد اداره شود. هیچ اقتصادی نمی‌تواند بدون خدمات زیر ساختاری کارآمد موفق شود. قابل ذکر است که مطالعات اخیر بر روی اقتصاد هندوستان نشان می‌دهد هنگامی‌که بسیاری از بخش‌های خدماتی در سال‌های ١٩٩٠ به تدریج آزاد شدند، سهم آنها در رشد بازده تولید هندوستان از ١درصد به ٢٥درصد افزایش پیدا کرده است.

یکی از موارد موفقیت در این مورد طی سال‌های اخیر رشد سریع صادرات گل از کنیا بوده است. کنیا، صادر‌کننده محصولات باغی است اما موفقیت این کشور به توانایی آن برای انتقال با سرعت و ساده کالاهای فاسد شدنی به بازار بستگی دارد. هنگامی ‌که کنیا نخستین بار صادرات باغی را آغاز کرد حجم آن پایین بود و تولیدکنندگان مجاز نبودند که از پروازهای چارتر استفاده کنند. گل‌ها در جت‌های مسافری حمل می‌شد. از خوش‌اقبالی کنیا‌ترافیک جهانگردی منظمی‌ بین نایروبی و شهرهای بزرگ جهان وجود داشته است. به‌علاوه صنعت جهانگردی نیاز به تهیه محصولات دارای کیفیت بالا را برای مشتریان بین‌المللی در هتل‌ها و رستوران‌ها افزایش داد. و این امر سبب شده تا کشاورزان کنیا در تولید محصولات باغی با تجربه‌تر شوند. بنابراین موفقیت بخش کشاورزی کنیا به توسعه خدمات زیر ساختاری جهانگردی آن کشور وابستگی داشته است.

دوم آنکه، خدمات مسافرتی و حمل‌و‌نقل کلید‌های یکپارچگی اقتصاد بین‌المللی هستند. مطابق محاسبات انجام شده زمان سفر برای صادرات کالا از دروازه کارخانه تا زمان بارگیری برای حمل در کشورهای زیر صحرای آفریقا ٤٥ روز و در آسیای جنوبی ٣٤ روز است، در مقایسه برای کشورهای OECD که دارای درآمد بالا هستند این زمان ١٣ روز است. روزهای از دست رفته به دلیل تدارکات ضعیف بدین معنا است که صادرات از کشورهای آفریقایی زیر صحرا با یک تعرفه پیچیده گمرکی تا حدود ٤٠درصد روبه‌رو می‌شود که حتی قبل از خروج کالا از کشور وجود دارد. تجربه بسیاری از کشورها نشان می‌دهد که آزاد کردن تجارت در خدمات تاثیر مثبتی بر روی تجارت عمومی‌ آنان داشته است. برای مثال آزادسازی بازار خدمات بندری در شیلی طی دو سال سبب ٥٠درصد کاهش در هزینه عملکرد شده است. این مطلب عینا در مکزیک نیز اتفاق افتاده است. در آفریقا به یک باره بازارهای مخابرات آزاد شد و انفجار فروش تلفن‌های همراه رخ داد. فقط در سال ٢٠٠٤ آفریقا ١٥میلیون مشترک جدید تلفن‌همراه داشته است که‌این تعداد معادل کل تعداد مشترکین در کل قاره در سال ١٩٩٦ است. امروزه تقریبا ۷٥درصد از کل مشترکان تلفن آفریقایی از تلفن‌همراه استفاده می‌کنند.سوم آنکه، خدمات زیر ساختاری پرهزینه و ناکارآمد مانع رشد کل اقتصاد می‌شود. تولید‌کنندگان کشاورزی ضرر خواهند کرد اگر بدنبال خدمات حمل‌و‌نقل و تدارکات‌ ترابری کارآمد نباشند. شرکت‌ها با تاخیرها و موانع چندگانه روبه‌رو خواهند شد اگر چهارچوب ارتباطات و خدمات زیر حد استاندارد باشد. همچنین تولید‌کنندگان رقابتی نخواهند بود اگر به‌دنبال بهترین و ارزان‌ترین منابع مالی موجود نباشند. برای مثال انجام تحقیقات با استفاده از بررسی وضعیت ۶٠ کشور مشخص کرده است که طی دهه گذشته آن دسته از کشورهایی که بخش‌های خدمات مالی خود را به طور کامل آزاد کرده‌اند به طور متوسط ١درصد سریع‌تر از سایر کشورها رشد داشته‌اند.در واقع پیام ثابت گرفته شده از دامنه وسیعی از تحقیقات دال بر این مطلب است که منافع به‌دست آمده از آزادسازی هرچه بیشتر تجارت در خدمات بسیار بالاتر از سطح منافع آزادسازی تجارت در کالا بوده است.

خدمات، کلید واژه مذاکرات دور دوحه:

انقلاب خدمات گویای آن است که بخش مذاکرات قدیمی‌شمال - جنوب مربوط به اجلاس اورگوئه GATT دیگر صحت ندارد. در حقیقت بخش شمال - جنوب آن گونه که در GATT مطرح شده امروزه دارای معنا نیست. مذاکرات درباره جغرافیای سیاسی تجارت به طرز دراماتیکی تغییر یافته است؛ امروزه کشورهای در حال توسعه فقط متقاضی کشاورزی و البته تعدادی از آنها فقط خواستار کالاهای صنعتی نیستند بلکه بسیاری از آنها علاقه شدیدی به خدمات دارند. امروزه تولید خدمات در اکثر کشورهای دنیا بدون در نظر گرفتن سطح توسعه آنان یک فعالیت برجسته اقتصادی تلقی می‌شود. همچنین بخش خدمات، منبع اصلی ایجاد اشتغال به شمار می‌رود و اغلب نسبت به GDP سهم بیشتری از اشتغال را به خود اختصاص می‌دهد. براساس تحقیقات انجام شده کشورهای در حال توسعه با توجه به بازارهای کارگری بزرگ از این امتیاز استفاده می‌کنند. در مقابل، منافع تولید خدمات می‌تواند به نوبه خود برای ایجاد اشتغال اهمیت حیاتی داشته باشد.

ما همگی درباره پدیده خدمات هندی‌ها می‌دانیم. اما این مطلب با هندوستان آغاز نشده و به‌این کشور نیز ختم نمی‌شود. کل کشورهای در حال توسعه در رشد تجارت خدمات دنیا به طور قوی شرکت کرده‌اند. کشورهای توسعه نیافته نیز این منافع را مشاهده می‌کنند. برای مثال دریافتی‌های جهانگردی برای تانزانیا به‌عنوان بخشی از درآمدهای صادراتی به همان اندازه دارای اهمیت است که برای اسپانیا یا یونان اهمیت دارد. ارزش اقتصاد خدمات در حدود ۶٨درصد GDP دنیا محاسبه شده و رشد سریع فن‌آوری عامل بالقوه برای رشد بیشتر، آن است. این مطلب به طور جامع و دقیق نشان می‌دهد که چرا مذاکرات در مورد خدمات، بخش اصلی از اجلاس دوحه به شمار می‌رود.

بنابراین هیچ شکی وجود ندارد که یک نتیجه موفق از اجلاس دوحه باید شامل نتایج رضایت بخش در مورد مذاکره بر روی خدمات باشد. این مطلبی بود که به‌عنوان بخشی از دستور کار دور دوحه بر روی آن توافق کردیم. بنابراین پرسشی که مطرح می‌شود این است که ما چگونه بهترین توالی مذاکرات را داشته باشیم به گونه‌ای که همگی به نقطه پایانی برسیم و به طور هم زمان از رسیدن به اهداف خود رضایتمند باشیم.

برخی از شما اگر «هم‌سن» من باشید ممکن است بازی جورچین مکانیکی به نام مکعب رابیک را به خاطر بیاورید. برای آن دسته که ممکن است آن را به خاطر نیاورند توضیح می‌دهم که مکعب رابیک دارای ۶ رنگ است، هر رنگ روی یک طرف که به ٩ مربع کوچک تقسیم می‌شود. هنگامی‌ که جورچین حل می‌شود هر طرف مکعب دارای یک رنگ واحد است. کامل کردن اجلاس دوحه از برخی جوانب شبیه به حل کردن مکعب رابیک است یعنی می‌بایست تمام رنگ‌ها را ردیف و یک توالی خاص را دنبال کرد. اگر در یک دور اشتباهی رخ دهد همه چیز بی‌نظم‌ خواهد شد. اما ٣ تفاوت بزرگ وجود دارد: نخست اینکه در اجلاس دوحه جورچین ما بیش از ۶ رنگ دارد، دوم آنکه ما در سازمان تجارت جهانی ١۵١ مکعب رابیک اصلی داریم که اغلب مخالف با انجام تغییرات هستند و سوم آنکه، ما دارای یک پنجره باریک از امکانات هستیم که بتوانیم با کمک آن توالی را به درستی اجرا کنیم.

واقعیت قابل مذاکره در اجلاس دوحه عبارت است از اینکه یارانه‌های کشاورزی، تعرفه‌های گمرکی کشاورزی و تعرفه‌های گمرکی صنعتی مقولات راه گشا برای بحث در مورد سایر موارد موجود در لفاف اجلاس دوحه محسوب می‌شوند. بدون برقرار کردن این مذاکرات ما به سادگی نمی‌توانیم به سمت مرحله نهایی دور مذاکرات دوحه پیشروی کنیم. این مطلب بدان معنا نیست که مذاکرات در مورد خدمات به همان اندازه دارای اهمیت نیست زیرا تا زمانی که همه چیز مورد موافقت قرار نگیرد هیچ چیز مورد موافقت قرار نگرفته است.

مذاکرات در مورد تجارت در خدمات به مذاکرات در مورد کالاهای کشاورزی و صنعتی شباهت ندارد زیرا هیچ تعرفه گمرکی بر روی خدمات وجود ندارد و مرزها نیز به سادگی قابل محاسبه نیستند. بنابراین ما نمی‌توانیم از یک فرمول کلی برای کاهش درصد کلی استفاده کنیم. این یک مذاکره سنتی به صورت درخواست - و - پیشنهاد است. هر عضو تصمیم می‌گیرد که از طرف‌های تجاری خود چه درخواستی داشته باشد. وی همچنین تصمیم می‌گیرد که در کدام بخش‌ها تعهدات آزاد جدیدی را پیشنهاد دهد و علاقمند است که چگونه به درخواست‌های دریافتی خود پاسخ دهد.

شرایط بازی

مذاکرات درباره خدمات هنوز دارای ثبات نیست. در کنفرانس وزرای هنگ‌کنگ که در سال ٢٠٠۵ برگزار شد، وزرا بر روی الزام وجود اهداف جامع، دیدگاه‌های روشن و توالی برای اخذ نتیجه مذاکرات در مورد خدمات توافق کردند. بنابراین ما تقریبا جزئیات اهداف دسته جمعی را در اختیار داریم که شامل این موارد می‌شود: تعهدات برای حضور گسترده خارجی به طور مساوی، انعطاف بیشتر بر روی صدور انواع مجوزهای موجود قانونی، الزام آور بودن شرایط جست‌وجوی موجود- آزادسازی بیشتر- برای تجارت مرزی، تعهدات پیشرفته و جدید برای طبقه‌بندی افراد عادی که با فضای تجاری ارتباط ندارند یا حذف آزمایشی احتیاجات اقتصادی.ما سال گذشته بررسی درخواست‌های چند جانبه را تقریبا آغاز کردیم. این دیدگاه جدید تمرکز دقیق‌تری را برای شناسایی بخش‌ها و حالت‌هایی از عرضه فراهم کرد که از لحاظ مورد علاقه بودن دارای اولویت هستند، بازیکنان استراتژیک و همچنین بررسی بازار مورد در خواست در هر یک از آن مناطق نیز مدنظر قرار داشتند. به عبارت دیگر این دیدگاه برای شناسایی آن دسته از تعهدات الزامی‌که ممکن است سبب به‌دست آمدن نتایج رضایت‌بخش شود مفید واقع شده است.

*متن سخنرانی پاسکال لامی، مدیرکل سازمان تجارت جهانی در گردهمایی تجارت خدمات در دانشگاه لندن