رشد صادرات ناشی از افزایش قیمت‌هاست

نمایی از رسوب کالا در بندر شهید رجایی

شبنم آذر- حیاط وزارت اقتصاد و دارایی اگر چه جای مناسبی برای مصاحبه به نظر نمی‌رسد، ولی همانجا بود که رییس کل سابق گمرک ایران را پس از دو سال و نیم مخالفت صریح برای گفت‌وگو با روزنامه دنیای اقتصاد توانستم پس از مراسم تودیعش به سخن گفتن وادارم. آری در حیاط وزارت اقتصاد و دارایی. این در حالی است که او طی ریاستش گفت‌و‌گوهایی با روزنامه‌نگاران غیر منتقد انجام داده بود.

گفت‌و‌گو قریب یک و نیم ساعت به طول انجامید، اما وی از ما خواست تا بخش‌هایی از مطالبی که مطرح می‌کند، منتشرنشود. هاشم رهبری در ابتدا با صراحت گفت: «شما بارها با من تماس گرفتید و من مستقیما به شما گفتم که به خصوص با روزنامه دنیای اقتصاد مصاحبه نمی‌کنم.» بحث از همین جا در گرفت: از دیدگاه این مدیر به مقوله رسانه و اینکه چرا در طول دوران مدیریتش تنها یک نشست خبری برگزار کرد؟

این سوال نیز مطرح شد که او به عنوان یک مدیر دولتی تا چه اندازه ارتباط منطقی با رسانه‌ها رابه مثابه ارتباط بامردم و وجهی از پاسخگویی به ملت می‌شناسد؟

گفت‌و‌گو ادامه پیدا کرد و بخشی از آن چه که هاشم رهبری رییس کل سابق گمرک ایران در سخنرانی مراسم تودیع خود تنها با اشارتی از آنها گذر کرده بود، گشوده شد.

وی در آن روز به طرح مباحثی ناگفته از گمرک طی دوران مدیریتش پرداخت و بی‌آنکه نام مشخصی را ذکر کند به سنگ‌اندازی‌ها در کار گمرک اشاره کرد.

رهبری در این گفت‌و‌گو به شرح چگونگی افزایش مصنوعی آمار صادرات غیرنفتی، جریان سازی رسوب کالا در بندر شهید رجایی توسط شرکت تایدواتر و سازمان بنادر و کشتیرانی با هدف افزایش قیمت‌ها و نیز گزارش تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی پرداخت، متن گفت و گو را می‌خوانید:

یکی از جنجال‌آفرین ترین مباحث در دوران ریاست شما آمار صادرات غیر نفتی بود. در این آمار رشدی دیده می‌شد که باور پذیر نبود.

من به شما نشانه‌هایی می‌دهم و خودتان بروید و دنبال کنید. کافی است وزن کالاهای صادراتی را با تورم جهانی و ارقام موجود طی یک سال گذشته مقایسه کنید. در اسفندماه سال گذشته، قیمت کالاهای صادراتی را به شدت افزایش دادند. به‌طوری که قیمت برخی کالاها تا ۸۸ درصد افزایش یافت. بنابراین آنچه که مشاهده می‌شد این بود که ما ناگهان رشد صادراتی قابل ملاحظه‌ای داشتیم. همین موضوع باعث شد که ما در گزارشی که روی سایت گمرک گذاشتیم نوشتیم که برخی کالاها از افزایش قیمت برخوردار شدند.

چرا این موضوع را در رسانه‌ها مطرح نکردید، درحالی که دائما رسانه‌ها درپی پاسخ درستی برای این رشد غیرقابل باور بودند. چرا در دوران ریاست خود سعی نکردید، موضوع را برای رسانه‌ها و مردم باز کنید؟

عرض کنم، من تلاش کردم تمام موارد را خدمت مسوولان امر بگویم و آن را رسانه‌ای نکنم. یکی از رسانه‌ها یک روز نوشت ۲/۱ میلیارد دلار صادرات صوری از گمرک خرمشهر انجام شد. دو روز بعد نوشت ۲ میلیارد دلار صادرات صوری از گمرک خرمشهر. این در حالی‌است که فقط ۴۹۸ میلیون دلار صادرات از این گمرک انجام شده بود، چطور ممکن است که این آمار صحت داشته باشد. من به شما می‌گویم که حالا فرض کنید صادرات صوری هم انجام شده سخن منتقدان این است که این افراد از جایزه صادراتی کلانی بهره‌مند می‌شوند، ولی من به شما می‌‌گویم که طی دو سال گذشته هیچ جایزه صادراتی پرداخت نشده که این افراد بتوانند از آن بهره بگیرند و هر رسانه‌ای که این موضوع را مطرح کرده اگر واقعا درپی احقاق حقوق ملت و کوتاه شدن دست دروغگویان و دزدان است، مدارک را ببرد به مراجع تا مانع این فساد شود.

به‌هرحال نتیجه تحقیق و تفحص مجلس از گمرک نشان داد که در این سازمان تخلفاتی صورت گرفته است.

خیر این طور نیست. وقتی تحقیق و تفحص از قوه‌قضائیه بیرون آمد نشان داد که رسا‌نه‌ها به‌دنبال تخریب دولت بودند و من نمی‌دانم چرا؟

این یک نگاه بدبینانه است که متاسفانه در برخی مدیران دولتی نسبت به رسانه‌ها وجود دارد درحالی که اگر اعتقاد به خدمت به مردم وجود داشته باشد، راهی جز این نیست که اطلاع‌رسانی شفاف باشد.

من احساسم این است که رسانه‌ها می‌دانند ولی طور دیگری عمل می‌کنند.

به‌نظر می‌رسد ادامه این بحث بیهوده است.

برایتان مثالی می‌زنم. جلسه‌ای داشتیم در همین ساختمان وزارت اقتصاد با اعضای اتاق بازرگانی، آقایان شروع کردند به صحبت و من گفتم فرض کنیم شما سوالاتی از من دارید، چرا مستقیم نمی‌پرسید و از طریق روزنامه‌ها مطرح می‌کنید. گفتند چون شما دعوت اتاق را نپذیرفتید، ولی این دروغ است خانم،

کسی از من دعوت نکرده بود. به چه زبانی بگویم؟

آقای رهبری شما خودتان در نشست خبری که برگزار کردید دعوت از سوی اتاق را تایید کردید و گفتید که این دعوت انجام شد؛ ولی من نتوانستم بروم.

بله البته من آن موقع مریض بودم و گفتم نمی‌توانم بیایم و منجر به این شد که بعدا دعوت کنند.

شما باید منتظر دعوت مجدد اتاق می‌ماندید؟ صحبت من این است که شما این تعامل را با بخش خصوصی نخواستید برقرار کنید. چرا قدم اول را شما برنداشتید؟

من منتظر نشدم که دعوتم کنند. من جایی که دعوت نشوم، نمی‌روم. با این حال منتظر شدم ببینم کسی پذیرای من است.

خب از آن جلسه‌ای که در وزارت اقتصاد با اتاق بازرگانی داشتید، می‌گفتید.

در آن جلسه این طور پاسخ دادند که در اتاق باز است و خبرنگاران می‌آیند و مشکلات ما را در رسانه‌ها مطرح می‌کنند؛ اما در جلسه آن روز که هیچ خبرنگاری حضور نداشت، بحث‌های همان روز را بردند بیرون از جلسه و بسیاری از آنها را به دروغ در روزنامه‌ها مطرح کردند.

و شما عکس‌العمل نسبت به انتشار این دروغ‌ها نشان ندادید تا ذهن‌ها نسبت به وقایع باز شود.؟

حتما من عکس‌العملی نشان نمی‌دادم.

از این زاویه بسته صحبت کردن آسان است. یک وقت هست که می‌خواهیم مبحثی را باز کنیم تا مسائل روشن شود و یک وقت هست که احساس نیاز به روشن کردن واقعیت نداریم.

همان که گفتم، من احساسم این است که رسانه‌ها می‌دانند؛ ولی طور دیگر عمل می‌کنند.

درباره رسوب کالا که از دیگر بحران‌های گمرک در همین ماه‌های اخیر بود، چه نظری دارید. آیا آن هم یک توهم رسانه‌ای بود؟

خانم! هیچ کس نمی‌داند که چیزی به نام رسوب کالا وجود خارجی نداشت.

ولی گزارش‌های دقیق وجود دارد؟

از شما می‌پرسم آیا موجودی کالا یعنی رسوب کالا. اینکه یک کشتی ۸هزار کانتینری بیاید و ۳ روز زمان ببرد تا عملیات تخلیه و ... روی آن انجام شود.

مساله این است که در آن مدت این سه روز تبدیل به ۳۰ الی ۳۲ روز شده بود.

اصلا به گفته شما ۳۲ روز. ولی آیا می‌دانید که این موضوع هیچ ربطی به گمرک ندارد؟ آیا کار تخلیه، بارگیری و انبارداری با گمرک است؟ همه اینها توسط سازمان بنادر و کشتیرانی انجام می‌شود و توسط شرکت «تایدواتر» که وابسته به سازمان بنادر است.

شرکت «تایدواتر» دنبال این بود که قیمت‌هایش را افزایش دهد، مدارک اینها وجود دارد- من از مهر ماه برای وزیر اقتصاد نامه نوشتم که ما باید حجم کالاهای وارد شده به این اسکله را کاهش دهیم. آقای رییس‌جمهور با من مستقیما تماس گرفت و گفت چه خبر است؛ ۸۰هزار کانتینر رسوبی.

من گفتم ۸۰هزار کانتینر رسوبی نیست. گفتم اول اینکه تا زمانی که صاحب کالا به ما مراجعه نکند، ما حق نداریم نسبت به کالا عکس‌العمل نشان دهیم. دوم اینکه بخشی از آنجا منطقه ویژه است و می‌دانید که در این مناطق تا مدت نامحدود صاحب کالا می‌تواند کالای خود را نگه دارد.

بعد شرکت تایدواتر ۴ تا کانتینر را می‌گذارد و طوری وانمود می‌کنند که فاجعه‌ای دارد اتفاق می‌افتد.

بعد مساله را می‌برند در شورای امنیت ملی و در مطبوعات هم این کارها را می‌کنند که چه بشود؟ پاسخش ساده است که به افزایش قیمت دست پیدا کنند. چون ۴۵درصد آن مال سازمان بنادر است و مابقی برای شرکت تایدواتر.

از نظر شما ایجاد چنین بحرانی تخلف این سازمان و شرکت مذکور است؟

نه خیر. تخلفی نیست. بگذارید اینطور بگویم. اسکله توسعه پیداکرده، ولی توسعه نامتوازن بوده و باراندازها توسعه نیافته. در این شرایط آیا گمرک مقصر است؟

اما شما بحث را عوض کردید. بهتر است اول تکلیف سازمان بنادر و تایدواتر را بدانیم.

اصلا هیچی. من روی مساله توسعه اسکله صحبت می‌کنم. اول اینکه آیا در این توسعه نامتوازن گمرک مقصر است؟ دوم اینکه چرا با افزایش باراندازها مشکل رسوب کالا در بندر شهید رجایی حل شد؟ این نشان می‌داد که مشکل از گمرک نبوده و این را خودشان می‌دانند. حالا اینکه آمدند مساله را مطبوعاتی کردند و به مسوولان علایم نگران‌کننده دادند، برای استفاده آن شرکت انحصاری بوده که غیردولتی هم هست. در همان سفر از رییس‌جمهور درخواست کردند - مدارکش موجود است - که برای تشویق و تنبیه صاحبان کالا لازم است قیمت‌ها افزایش پیدا کند که قیمت‌ها هم افزایش پیدا کرد. بعد آمدند بحث گمرک را مطرح کردند و گمرک را موظف کردند که برود در نقطه‌ای از تهران «آپریل» را راه‌اندازی کند.

پاسخ چرایش مشخص است. برای اینکه تایدواتر انحصار خود را تا آنجا که بندر خشک است، گسترش دهد و تا اعماق کشور بیاید و به انحصارش ادامه دهد.

عکس‌العمل شما چه بود؟

ما گفتیم آیا منطقی است که این مشکل به مرکز کشور منتقل شود. اولا باید از نظر امنیتی این را پراکنده کنید و در ثانی نباید آن را به مرکز کشور منتقل کرد. بنابراین ۳ گمرک را به ۷ گمرک افزایش دادیم و به ۱۲ وزارتخانه نوشتیم که کالاهای خود را به سرعت ترخیص کنند. به بنادر و کشتیرانی نامه دادیم که بیاید ترانزیت داخلی کند. آقای وزیر راه از ما خواست که کاپوتاژ دریایی کنیم.

هواپیما هم که در این شرایط معنا ندارد، تنها ترانزیت ریلی و جاده‌ای بود که راه‌آهن گفت چنین توانی نداریم. چون در کار سوخت‌رسانی هستیم. وزیر راه از ما خواست که به حمل‌ونقل جاده‌ای بسپارید که دست بخش‌خصوصی است. ما فراخوان گذاشتیم با شرکت‌ها صحبت کردیم و بعضی انتخاب شدند؛ ولی این کار انجام نشد. وقتی ضبط‌تان را خاموش کردید، دلیلش را می‌گویم که چرا انجام نشد.

اینها هم خارج از مسوولیت گمرک بود. ولی در آخر گمرک را مقصر نشان دادند.

پس چرا پس از انتخاب شرکت‌های بخش‌خصوصی برای حمل کالا این کار انجام نشد؟

این کار انجام نشد. وقتی ضبط‌تان را خاموش کردید، دلیلش را می‌گویم.