دکتر علی اکبر خسروی نژاد

یکی از اثرات هدفمندی یارانه‏ها افزایش قیمت کالاها و خدمات است. این افزایش از کانال‏های مختلفی سرچشمه می‏گیرد. تعدیل قیمت حامل‏های انرژی می‏تواند یکی از مهم‌ترین علل افزایش قیمت‏ها باشد، ولی سوال پیش‏رو آن است که آیا افزایش قیمت‏ها در چند ماه اخیر صرفا ناشی از هدفمندی یارانه‏ها بوده است؟ در پاسخ باید بیان کرد که افزایش قیمت‏ها فقط به دلیل هدفمندی نیست، بلکه علاوه بر هدفمندی یارانه‏ها عوامل دیگری در آن دخیل بوده‏اند. سوال دوم آن است که سهم هدفمندی و سهم عوامل دیگر در افزایش قیمت‏ها چه بوده است؟ بر اساس سوال دوم این یادداشت به اندازه‏گیری و تحلیل اثر هدفمندی یارانه‏ها و عوامل دیگر بر قیمت کالاهای منتخب پرداخته است.

تغییرات قیمت در کشور متاثر از عوامل داخلی و تغییرات قیمت کالاهای وارداتی است. برای انتقال تغییرات قیمت خارجی به قیمت‏های داخلی کانال‏های مختلفی وجود دارد. بازار کالا و سرمایه دو کانال عمده برای این انتقال می‏باشد. با توجه به عدم توسعه بازار سرمایه در اقتصاد کشور ما، این انتقال قیمت بیشتر از طریق بازار کالا صورت می‏پذیرد؛ بنابراین منبع افزایش قیمت‏های داخلی در ایران را در چند ساله اخیر می‏توان ناشی از قیمت‏های جهانی (که اثر مستمر داشته)، تعدیل قیمت‏ حامل‏های انرژی در اثر اجرای قانون هدفمندی یارانه‏ها و عوامل دیگری چون افزایش نرخ ارز و تحریم اقتصادی ایران توسط کشورهای خارجی دانست، البته این اثرگذاری برای کالاهای مختلف متفاوت است. در تحلیل کالایی می‏توان اثرات دو عامل اول یعنی قیمت‏های جهانی و هدفمندی را در کنار هم تحلیل و سهم هر یک را مشخص کرد؛ یعنی اینکه قیمت‏های داخلی تابعی از قیمت‏های جهانی و اجرای هدفمندی یارانه‏ها است. بر این اساس در ادامه آثار متغیرهای مذکور بر تغییرات قیمت برخی کالاها ارائه شده است.

الف: لبنیات

نتایج نشان می‏دهد که افزایش قیمت‏های اخیر در لبنیات را می‏توان ناشی از افزایش قیمت‏های جهانی و هدفمندی یارانه‌ها دانست. حال سوال آن است که سهم هر کدام از این دو به چه میزان بوده است؟ برای پاسخ به این سوال فرض کنید که قیمت لبنیات به هر دلیل ممکن در بازار افزایش یابد. همچنین برای سادگی و فهم بهتر فرض کنید که این افزایش قیمت برابر صد درصد بوده است (می‏دانیم که در عمل احتمال پیشامد افزایش قیمت به میزان مذکور در یک ماه خاص بسیار کم است، انتخاب میزان مذکور برای درک بهتر است). حال سوال آن است که در ماه بعد چند درصد این اثرات مربوط به تغییرات قیمت از ناحیه تورم مربوط به سال‌های گذشته در کشور است که خود از عوامل متعددی شکل گرفته است (که موضوع این یادداشت نیست)، چند درصد مربوط به قیمت جهانی و چند درصد ناشی از هدفمندی یارانه‌ها است؟ بررسی‏ها برای افزایش قیمت‏های داخلی لبنیات نشان می‏دهد که پس از گذشت یک‏سال، اثر تورم سال‌های گذشته حدود ۶۸ درصد، ۷ درصد مربوط به قیمت‏های جهانی و اثرات ناشی از هدفمندی یارانه‏ها ۲۵ درصد بوده است. به‏عبارت دیگر با توجه به افزایش ۲/۴۱ درصدی قیمت لبنیات نسبت به سال گذشته، می‏توان گفت که نزدیک ۱۰ درصد آن مربوط به هدفمندی یارانه‏ها و ۳۱ درصد باقیمانده ناشی از سایر عوامل بوده است.

ب: پوشاک

نتایج حاکی از آن است که شاخص قیمت پوشاک جهانی اثر مثبت و معناداری بر شاخص قیمت داخلی آن دارد. بر اساس نتایج حاصله، حدود ۱۹ درصد از وقوع یک افزایش قیمت بر شاخص قیمت پوشاک در ایران، متاثر از شاخص قیمت نخ و پارچه در جهان و ۵ درصد مربوط به هدفمندی یارانه‏ها است. مابقی افزایش قیمت (۷۶ درصد) به تورم سال‌های گذشته بر می گردد. به‏عبارت دیگر از ۱/۲۸ درصد افزایش قیمت پوشاک در کشور در سال ۱۳۹۰ تنها ۴/۱ درصد آن مربوط به هدفمندی یارانه‏ها و مابقی ناشی از سایر عوامل بوده است.