کیا پارسا

در بیشتر کشورها، ‌اخذ مالیات یکی از مهم‌ترین و باثبات‌ترین منابع کسب درآمد برای دولت‌‌ها محسوب می‌شود. در بین انواع مالیات‌‌های موجود نیز یکی از بهترین روش‌‌های اخذ مالیات، مالیات بر ارزش افزوده است. مالیات بر ارزش افزوده یک نوع مالیات چند مرحله‌ای است که در مراحل مختلف زنجیره واردات، ‌تولید و توزیع بر اساس درصدی از ارزش افزوده کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده در هر مرحله اخذ می‌شود. در حال حاضر حدود ۱۲۰ کشور جهان از این روش مالیاتی استفاده می‌کنند که نرخ‌‌های آن بین ۳ تا ۲۵ درصد در کشورهای مختلف، ‌نوسان دارد. عمده‌ترین مزایای این نوع مالیات، شفاف‌سازی معاملات اقتصادی، ‌گسترش پایه‌‌های مالیاتی بر اساس مصرف،‌ افزایش درآمدهای مالیاتی قابل اتکا برای دولت، توسعه عدالت مالیاتی و... است. عمده‌ترین معایب آن نیز مربوط به آثار احتمالی تورمی است. مالیات بر ارزش افزوده قدمتی بیش از ۶۰ سال دارد، اما تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در کشور ما یک فرآیند طولانی را از سال ۱۳۶۶ لغایت ۱۳۸۷ طی کرد و در نهایت در تیر ماه ۱۳۸۷ برای اجرا ابلاغ شد.

مالیات بر ارزش افزوده به سه دسته مالیات بر ارزش افزوده تولید،‌ درآمد و مصرف تقسیم می‌شود. در بین سه نوع مالیات بر ارزش افزوده یاد شده، مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی،‌ بیشترین پایه مالیاتی و مالیات بر ارزش افزوده مصرفی کمترین پایه مالیاتی را ایجاد می‌کند. چون مالیات تولیدی، ‌خریدهای ناخالص کالاهای سرمایه‌ای را شامل می‌شود و‌ موانعی در برابر سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند.

در بین سه روش یاد شده نیز مالیات بر ارزش افزوده مصرفی که کمترین پایه مالیاتی را ایجاد می‌کند یک مالیات عمومی بر مصرف است که بیشتر کشورها معمولا این روش را انتخاب می‌کنند.

البته استفاده از این روش بالاترین نرخ مالیات را برای ایجاد بازده درآمدی مطلوب نیاز دارد و به همین علت برخی کشورها کوشش می‌کنند مبنای مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرفی را به وسیله مالیات پذیر کردن بخشی از کالاهای سرمایه‌ای گسترش دهند.

بر اساس قانون، نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران ۵/۱ درصد است که با احتساب ۵/۱ درصد عوارض در مجموع ۳ درصد خواهد بود که کمترین نرخ مالیات بر ارزش افزوده در جهان است. این در حالی است که نرخ مالیات بر ارزش افزوده در برخی کشورها به حدود ۲۵ درصد نیز می‌رسد. جالب توجه این است که برخی کشورهای فقیر نظیر اتیوپی،‌ اوگاندا، بنین، بورکینافاسو،‌ تانزانیا و... با وجود اقتصاد بسیار ضعیف و نواقص اقتصادی فراوان،‌ اجرای مالیات بر ارزش افزوده را با موفقیت به پایان رسانده‌اند و اکنون نرخ‌‌های بالای مالیاتی مبنای درآمد اقتصادشان قرار گرفته است.

لزوم برقراری مالیات بر ارزش افزوده در ایران

در سال‌‌های پس از انقلاب اسلامی، این واقعیت که درآمد نفت برای تحقق اهداف اقتصادی و تامین استقلال ملی ایران درآمد مطمئن به حساب نمی‌آید،‌ به تدریج در اذهان دولتمردان و سیاست‌گذاران کشور پذیرفته شد و مالیات به عنوان مهم‌ترین درآمد دولت روز به روز جایگاه خود را تثبیت کرد. با توجه به آنکه رشد درآمدهای مالیاتی ایران در سال‌‌های اخیر به طور عمده در بخش مالیات‌‌های مستقیم حقوق و عوارض گمرکی بوده است و با در نظر گرفتن این واقعیت تلخ که به مالیات در گذشته توجه کمی شده از بدو تاریخ مالیات عمومی در ایران تاکنون هیچ یک از انواع مالیات بر معاملات (مالیات خرده فروشی، ‌فروش تولیدکنندگان، مالیات بر فروش در مراحل مختلف تولید و توزیع کالا و مالیات بر ارزش افزوده) در کشور ما سابقه نداشته است، در حالی که سال‌‌ها قبل از ابداع و اجرای مالیات بر ارزش افزوده در بسیاری از کشورها انواع مالیات بر معاملات معمول و متداول بوده و در واقع مالیات بر ارزش افزوده به قصد اصلاح مالیات‌‌های قبلی جایگزین شده است و مهم‌تر اینکه درآمدهای مالیاتی دولت‌‌ها از این منبع در مجموع درآمدهای مالیاتی آنان سهم چشمگیری دارد.

بر اساس طرح ساماندهی اقتصادی، تحول در نظام مالیاتی کشور از سه جنبه تفکیک پذیر است. اصلاحاتی که در سیاست‌گذاری مالیاتی صورت می‌گیرد، اقداماتی که در جهت اصلاح مدیریت مالیاتی مربوط می‌شود و اقداماتی که در زمینه گسترش فرهنگ مالیاتی در میان مردم انجام می‌شود. بنابراین اگر مالیات بر ارزش افزوده در نظام مالیاتی کشور برقرار و به نحو موثر انجام شود، علاوه بر افزایش درآمد ناشی از مالیات‌‌های مستقیم اهداف اقتصادی و اجتماعی مورد نظر سیستم مالیات بردرآمد نیز به نحو موثرتری محقق خواهد شد.

از جمله پیش شرط‌‌های اجرای مالیات بر ارزش افزوده در ایران می‌توان به توسعه فرهنگ مالیاتی، آموزش نیروی متخصص،‌ ایجاد پایگاه‌‌های اطلاعاتی، ‌مناسب بودن شرایط و ساختار اقتصادی کشور و نحوه اجرای مالیات بر ارزش افزوده اشاره کرد.

بر این اساس در کشورهای جهان اول بیشترین درآمد دولت از راه مالیات است؛ چراکه مالیات موجب می‌شود انضباط مالی به نحو مناسب برقرار شود. مالیات در هر کشوری به تناسب پیشرفت و توسعه اقتصادی آن از جایگاه ویژه برخوردار است. بر این اساس، میزان درآمدهای داخلی دولت‌‌ها تا حد زیادی ارتباط مستقیمی به توان و کارآیی نظام مالیاتی آنها دارد؛ بنابراین منبع اصلی تامین درآمدهای داخلی وصول مالیات است. همچنین مرور زمان نشان داده است که کشورهای دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که مالیات بر ارزش افزوده روشی مناسب برای نیل به تحقق برنامه‌‌های اقتصادی است و در بیشتر کشورهای جهان از سال ۱۹۶۰ تاکنون این روش پیاده شده و به مرور در بقیه کشورها هم در حال اجرا شدن است. ویژگی مالیات بر خرج، حضور مردم در صدور فاکتور و گرفتن پول و پرداخت به دولت و در نتیجه بر اثر افزایش نقش مردم مطالبات آنان نیز از دولت‌‌ها زیاد می‌شود؛ بنابراین دولت باید پاسخگو باشد. از آنجا که مالیات بر ارزش افزوده به مصرف تعلق گرفته و متناسب با میزان مصرف، تغییر می‌کند از عدالت مالیاتی بیشتری برخوردار است. به هر حال با توجه به تاثیر مالیات در رشد و شکوفایی اقتصاد، امیدواریم نظام مالیات بر ارزش افزوده گام مهمی را در نوسازی و پویایی سیستم مالیاتی بردارد و با برنامه ریزی دقیق و منظم توسط تیمی از کارشناسان و مدیران خبره در بازه زمانی خاص، شرایط اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشور ایجاد و اجرا شود و با تغییر تدریجی مراحل اخذ مالیات بر کالاها و خدمات و سایر بسترسازی‌‌های لازم، آن را به سمت نظام مالیات بر ارزش افزوده سوق دهد.