صادرات کالاهای سنتی به 5 میلیارد دلار هم نمی‌رسد
تجارت غیر دلاری و آمار دلاری!
گروه بازرگانی - در آستانه ورود به سال جدید و هدف گذاری برای صادرات 60 میلیارد دلار کالای غیر‌نفتی، گمرک ایران از عبور ارزش تجارت خارجی کشور با احتساب میعانات گازی از مرز 93 میلیارد و 870 میلیون دلار خبر می‌دهد و این در حالی است که فعالان اقتصادی چشم‌انداز صادرات سنتی و محصولات کشاورزی را نامعلوم و مبهم می‌خوانند. از سوی دیگر مدیران تجاری کشور سه پیش شرط را پیش روی رشد تجارت خارجی کشور می‌گذارند که ثبات نرخ ارز، تحقق وعده‌های تسهیلات به صادرکنندگان و جبران هزینه‌های جدید صادرکنندگان از جمله آن است.

آن طور که گمرک اعلام کرده، از ۹۳ میلیارد و ۸۷۰ میلیون دلار تجارت کالا در کشور، ۳۹ میلیارد و ۵۲ میلیارد دلار آن، صادرات کالا و محصولات پتروشیمی با حجم ۶۸ میلیون و ۶۸۷ هزار تن است که ۵۱/۶ درصد افزایش نسبت به سال گذشته نشان می دهد ۵۴ میلیارد و ۸۱۸ میلیون دلار نیز ارزش واردات کالا با حجم ۳۳ میلیون و ۵۲۱ هزار تن بوده است که ۴۷/۱۸ درصد کاهش نسبت به پارسال داشته است.
اقلام عمده وارداتی شامل شمش از آهن و فولاد غیرممزوج به ارزش 2 میلیارد و 132 میلیون دلار و سهم ارزشی 89/3 درصد، برنج به ارزش یک میلیارد و 145 میلیون دلار و سهم ارزشی 09/2 درصد و دانه ذرت دامی به ارزش یک میلیارد و 92 میلیون دلار و سهم ارزشی 99/1 درصد بوده است.
در این بین، البته رییس کل گمرک ایران از کاهش واردات فرآورده‌های سوختی و برخی غلات مصرفی و مدیریت واردات کالاهای غیرضروری پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها خبر می‌دهد و این در حالی است که کارشناسان بخش خصوصی معتقد هستند که به دلیل افزایش هزینه‌های واحدهای تولیدی پس از هدفمندی به ویژه افزایش هزینه‌های مربوط به حامل‌های انرژی، ناگزیر، واردات به کشور با افزایش همراه بوده است و تولیدکنندگان کالاهای اساسی با مشکلات بسیاری در تولید روبه‌رو شده‌اند. در عین حال، نکته دیگری که بخش خصوصی به آن اشاره دارد، این است که اساسا تا زمانی که گمرک، پایه رشد آمار صادرات غیرنفتی کشور را میعانات گازی و مشتقات نفت می‌داند، نمی‌توان چشم‌انداز روشنی را از صادرات غیرنفتی کشور که بنابر پیش‌بینی‌ها باید به بیش از ۱۲۰ میلیون دلار در سال آینده برسد، متصور بود. رییس کمیسیون تولید و تجارت اتاق تهران در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: در حال حاضر، گمرک در شرایطی آمار صادرات غیرنفتی را محاسبه و رو به رشد اعلام می‌کند که تعریف این نهاد از صادرات غیرنفتی نادرست است؛ چرا که اساسا آمار صادرات غیرنفتی باید بدون احتساب انواع مشتقات نفت اعم از محصولات گازی و پتروشیمی اعلام شود، زیرا محصولات غیرنفتی موادی بدون پایه نفتی از جمله فرش، پسته، خاویار، محصولات کشاورزی و صنایع دستی هستند. ضمنا بر اساس صورت جلسه نادرستی که میان وزارتخانه‌های بازرگانی و صنایع سابق و سازمان گمرک تنظیم شده بود، هر محصولی به جز نفت، صادره از سوی شرکت ملی نفت ایران و هر محصولی به جز گاز، صادره از سوی شرکت ملی گاز ایران، کالای غیرنفتی تلقی می‌شود و این گونه است که فرآورده‌های پایین دستی نفتی مثل محصولات پتروشیمی، هیدروکربن‌ها و بخش عمده‌ای از گازها نیز صرفا به این دلیل که تحت نام شرکت ملی نفت یا گاز صادر نشده‌اند، در مجموعه صادرات غیرنفتی قرار می‌گیرند.
به گفته او، رشد صادرات غیرنفتی با احتساب میعانات گازی هم از آنجا رخ داده که قیمت‌های صادراتی میعانات گازی و محصولات پتروشیمی با توجه به افزایش نرخ پایه نفت و فرآورده‌های نفتی در بازارهای بین‌المللی بالاتر رفته و اساسا باید گفت که ما رشد صادرات غیرنفتی را که سهم بیشتر آن به مشتقات نفت برمی‌گردد، به دلیل گران‌تر فروختن محصولات به دست آورده‌ایم.
تجارت غیر‌دلاری و آمار دلاری!
رییس کمیسیون تولید و تجارت اتاق بازرگانی تهران همچنین خاطرنشان کرد: متاسفانه در بخش صادرات، کالاهای تولیدی بخش‌هایی چون صنایع دستی، محصولات کشاورزی و میوه‌جات، فرش، پسته و زعفران که از پایه غیرنفتی و تولید داخل هستند و سهم اعظم تولید ناخالص داخلی را شکل می‌دهند، کاملا در حاشیه قرار دارند و مجموع ارزش صادرات آنها حدود 5 میلیارد دلار و تاسف‌برانگیز است. او افزود: نکته دیگر هم این است که دولت در حالی دلار را از تجارت خارجی خود حذف کرده که آمار تجاری خود را همچنان بر اساس دلار ارائه می‌دهد.
افزایش واردات کالاهای مصرفی
بهرامی ارض اقدس در مورد آمار واردات نیز این طور گفت: مقایسه آماری واردات با سال قبل حکایت از رشد قابل توجه واردات کالاهای مصرفی در برابر کاهش واردات کالاهای سرمایه‌ای که باید در چرخه تولید قرار گیرند، دارد که این موضوع متاسفانه در آمار گمرک لحاظ نمی‌شود.
عمده مشکلات صادرکنندگان
از سوی دیگر، رییس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» آینده صادرات ایران را با نگاه به سه مانع عمده صادراتى ارزیابی می‌کند و می‌گوید: صادرکنندگان ایرانى در بخش فروش کالاهاى خود مشکل ندارند، بلکه مشکل عمده آنها در حمل‌ونقل است؛ زیرا با توجه به تشدید تحریم‌ها، کشتیرانی‌هاى بزرگ همکارى خود را با ایران قطع کرده‌اند و صادرکنندگان مجبورند از طریق بنادر غربى ترکیه یا بنادر جنوبى خلیج فارس اقدام به انتقال کالاهاى خود کنند. به گفته عسگراولادى، مانع دوم، مشکلات مربوط به نقل و انتقال پول به داخل کشور است؛ زیرا اکنون صادرکنندگان با زحمت بسیار و از طرقى چون اخذ اقامت یا بازکردن حساب جارى با نام‌هاى دیگر، پول خود را به داخل منتقل می‌کنند که البته این پول، ابتدا به کشورهاى نزدیک ایران همچون امارات منتقل می‌شود و سپس به داخل می‌آید. مانع سوم صادراتى هم، اعطاى تسهیلات با بهره دو رقمى است، در حالى که در همه جاى دنیا، نرخ بهره تسهیلاتى که در اختیار صادرکنندگان قرار می‌گیرد، تک رقمى است.
به اعتقاد این صادرکننده پسته، اگر دولت بتواند با برنامه‌ریزى درست تا پایان سال، این سه چالش عمده صادراتى را مرتفع کند، رشد صادرات ادامه خواهد داشت؛ در غیر‌این صورت، بر اثر فشارهاى تحریمى، صادرات در سراشیبى قرار خواهد گرفت.
حجم کلی واردات بیش از اینها است!
عسگراولادى در عین حال یادآوری کرد: بخش عمده‌اى از واردات رسمى به دلیل ایجاد موانع عمده در ثبت سفارش‌ها، در روند قاچاق قرار گرفته و از این رو، آمار کاهش واردات چندان منطقى به نظر نمی‌رسد و حجم کلى واردات به کشور بیش از اینها است.
جای خالی فرش در آمار 11 ماهه
فرش از فهرست ۱۰ قلم کالای صادراتی طی ۱۱ ماه نخست سال جاری کنار رفته حال آنکه در آمار ۱۰ ماه این اتفاق نیفتاده بود؛ به طوری که میزان صادرات فرش از کشور به جهان به لحاظ ارزشی ۴۵۵ میلیون دلار و به لحاظ وزنی ۷ هزار تن در ۱۰ ماه نخست سال ۹۰ گزارش شده است. در همین مدت ۹۸ هزار تن پسته به ارزش ۷۱۴ میلیون دلار صادر شده بود که در ۱۱ ماهه این رقم تقریبا ثابت مانده است. جای خالی صادرات فرش در جدیدترین آمار گمرک و ثبات میزان صادرات پسته طی ۲ ماه گذشته در حالی است که در ۱۱ ماه سال ۸۹ میزان صادرات پسته بیش از ۱۰۶ هزار تن به ارزش حدود ۷۸۰ میلیون دلار بوده است.
تراز تجاری مثبت با 92 کشور
البته محمدرضا نادری، معاون گمرکی گمرک کشور کاهش میزان صادرات فرش و پسته را منطقی می‌داند و می‌گوید: با این اوصاف روند صادرات کشور با سرعت مطلوبی به طور فزاینده در حال انجام است.
او در مورد کاهش میزان صادرات فرش به تغییر الگوی جهانی مصرف این محصول اشاره و استدلال می‌کند که در سال‌های اخیر میزان خرید فرش در ایران و جهان کاهش یافته است. نادری کاهش صادرات پسته را نیز در جهت افزایش کیفیت این محصول کشاورزی عنوان می‌کند و می‌گوید: از طرف دیگر تولید این محصول در دیگر کشورها نیز قدری افزایش یافته است که این روند به طور قطع روی صادرات ایران نیز تاثیر می‌گذارد.
معاون امور گمرکی با این توضیحات نسبت به تحقق کامل هدف ۴۵ میلیون دلاری در سال ۹۰ اظهار امیدواری کرد و گفت: با این حساب در سال آینده به راحتی می‌توانیم ۶۰ میلیارد دلار کالا به جهان صادر کنیم.
به گفته نادری در حال حاضر ایران با 92 کشور جهان تراز تجاری مثبت و با 101 کشور تراز تجاری منفی دارد و در تلاش برای افزایش روابط تجاری خود با دیگر کشور‌ها است.