شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای فعال می‌شوند؟

تاکنون ۴ شرکت بازاریابی شبکه‌ای مجوز فعالیت رسمی گرفته‌اند و ۱۰ شرکت دیگر نیز در نوبت اخذ مجوز به سر می‌برند

مینا یوسفی- بر اساس دستورالعملی که به تازگی از سوی وزارت بازرگانی تدوین شده شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای دوباره آغاز به کار می‌کنند؛ اما این بار به طور قانونی. در نخستین گام از قانونمند کردن شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای ۴ شرکت مجوز فعالیت گرفته‌اند و ۱۰ شرکت دیگر نیز در حال طی کردن مراحل دریافت اجازه فعالیت هستند تا به این ترتیب به تدریج رویه‌ای شکل گیرد که شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای ساماندهی شده و در فضای کسب و کار کشور جایی برای خود باز کنند. آن طور که مسوولان وزارت صنعت و معدن و تجارت می‌گویند: در حال حاضر بیش از ۷۰ شرکت از این نوع در نوبت دریافت مجوز هستند.

مقررات پیش رو

طبق دستورالعمل صدور مجوز و نظارت بر فعالیت شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای، بازاریابی شبکه‌ای عبارت است از: ارائه خدمات واسطه‌گری به صورت شبکه‌ای به نحوی که خریداران کالا نسبت به بازاریابی و جذب خریداران جدید اقدام کرده و درصدی از قیمت فروش کالا به وسیله بازاریابان زیر مجموعه شبکه متصل به خود را از صاحب کالا به عنوان پاداش یا پورسانت خدمات بازاریابی دریافت می‌کنند. همچنین بازاریاب عبارت است از: یک شخص حقیقی که به عملیات واسطه‌گری انواع کالاها از طریق تبلیغات یا سایر طرق و وسایل قانونی به جذب مشتری و فروش آنها اشتغال دارد. در این آیین‌نامه علاوه بر تعریف بازاریابی شبکه‌ای و بازاریاب در ۱۲ ماده به طور دقیق شرایطی اولیه برای دریافت مجوز، صلاحیت امنیتی و تخصصی مدیران این شرکت‌ها، نحوه و مراحل صدور مجوز، نحوه نظارت، رتبه‌بندی، اساسنامه، نحوه بررسی تخلف‌ها و نحوه برخورد با تخلف‌های احتمالی تشریح شده که از مهم‌ترین آنها می‌توان به نحوه تقسیم سود بین صاحبان کالا و بازاریابان که به صورت ۵۰ - ۵۰ است، شرط مصرفی بودن کالاهای به فروش رفته اشاره کرد. در واقع به گفته رادمرد، رییس مرکز اصناف وزارت صنعت، معدن و تجارت، اولا محصولاتی که در بازاریابی شبکه‌ای به فروش می‌روند باید کالا باشند نه خدماتی، دوم اینکه پورسانت بازاریاب‌ها باید معادل نصف سود جنس فروخته شده باشد؛ به طوری که اگر بازاریاب‌های دیگر نیز به صورت درختی در این شبکه فعال بودند آنها نیز در هر مرحله سهیم نیمی از سود باشند.

شائبه هرمی شدن همچنان باقی است

اما چرا شرکت‌های شبکه‌ای باید اجازه فعالیت قانونی داشته باشند؟ حسن رادمرد، رییس مرکز امور اصناف وزارت صنعت، معدن و تجارت که وظیفه ساماندهی شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای را نیز بر عهده دارد در پاسخ به این سوال «دنیای اقتصاد» به تجربه‌های جهانی در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: بازاریابی شبکه‌ای در حال حاضر جزئی از تجارت جهانی است و به تبع روند کشورهای دیگر نمی‌توان وجود این شرکت‌ها را در ایران نیز انکار کرد؛ به همین دلیل مسوولان تصمیم به ساماندهی این شرکت‌ها گرفتند تا از یک سو کلاهبرداری‌هایی که پیشتر در شرکت‌های هرمی انجام می‌شد تکرار نشود و از سوی دیگر دولت در جریان جزئیات فعالیت آنها قرار گیرد.

شرکت‌های بازاریابی امنیتی می‌شوند؟

این اظهارات رادمرد در توجیه رویه‌ای است که دولت در نحوه ساماندهی شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای در پیش گرفته است.

به نظر می‌رسد که اگر چه فعالیت شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای بیشتر جنبه اقتصادی داشته باشد، اما در روند قانونمند کردن این شرکت‌ها جنبه‌های امنیتی بسیار پررنگ است. شاید این نوع نگاه مسوولان به بازاریابی شبکه‌ای از این روست که همچنان نگرانی از بابت هرمی شدن این شرکت‌ها وجود دارد.رادمرد نیز به صراحت وجود این نگرانی را تایید می‌کند و می‌گوید: تمام سخت‌گیری‌ها و نظارت‌های دقیق به این خاطر است که نگذاریم شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای به سمت هرمی شدن سوق پیدا کنند. گویا با وجود آیین‌نامه دقیق و مقررات جز به جزئی که پیش روی شرکت‌های بازاریابی قرار گرفته، اما پتانسیل این شرکت‌ها برای تخطی از قانون همچمنان بالا است.آن طور که رییس مرکز امور اصناف می‌گوید: از میان ۴ شرکتی که مجوز فعالیت دریافت و آغاز به کار کرده‌اند تاکنون یک شرکت به خاطر دور زدن نرم‌افزار تعیین شده و عملکرد نه چندان شفافی که طی این مدت کمتر از ۲ ماهه داشته، در آستانه لغو مجوز شدن قرار گرفته است. این ۴ شرکت در زمینه صنایع دستی، محصولات بهداشتی و آرایشی، مصنوعات طلا و توربین‌های بادی و حرارتی کار می‌کنند که به گفته رادمرد شرکت توربین‌های بادی و حرارتی در حال حاضر در مظان اتهام است.

بازاریابی شبکه‌ای، همچنان مساله ساز؟

شاید این همان نکته‌ای باشد که پیش‌تر فرهاد تجری، نایب رییس کمیسیون قضایی مجلس بر آن انگشت گذاشته و استدلال کرده بود که ماهیت و اساس شرکت‌های بازاریابی هرمی از اساس ماهیت کلاهبرداری دارد و هیچ آیین‌نامه‌ای نمی‌تواند به این شرکت‌ها وجهه قانونی ببخشد.اما از سوی دیگر برخی دیگر از نمایندگان مجلس که خود از تدوین‌کنندگان قانون ساماندهی شرکت‌ها بازاریابی شبکه‌ای بودند نه تنها از اجرای این قانون حمایت، بلکه بر سرعت بخشی به روند ارائه مجوز به شرکت‌های متقاضی تاکید می‌کنند.

محمدرضا خباز، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» به فلسفه وجودی چنین شرکت‌هایی در جهان اشاره می‌کند و می‌گوید: از طریق شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای، واسطه‌ها حذف شده و هزینه‌های سربار از بین می‌رود.او نیز همچون رییس مرکز امور اصناف وزارت صنعت، معدن و تجارت معتقد است که تجربه شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای در کشورهای دیگر موفق بوده و ایران نیز باید این راه را بپیماید. کاظم دلخوش، دیگر عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز که معتقد است شرکت‌های هرمی دیگر نابود شده‌اند، بر ضریب بالای اطمینان شرکت‌های قانونمند شده تاکید می‌کند و به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: از آنجا که نهادهای امنیتی صلاحیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای را تایید می‌کنند، دیگر جای نگرانی در مورد احتمال بروز تخلف از سوی این شرکت‌ها وجود ندارد.

شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای با شرکت‌های هرمی چه تفاوتی دارند؟

به هر حال نگرانی از هرمی شدن شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای در حالی است که به گفته رادمرد این شرکت‌ها با شرکت‌های هرمی یا «گلد کوئست» تفاوت‌های اساسی دارند.

«شرکت‌های هرمی» و «شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای» دو اصطلاحی هستند که به دلیل مشخص نبودن تعریف آنها، برخی‌ها بین آنها فرقی قائل نمی‌شوند، اما ممنوع بودن دریافت هر گونه وجهی یا معادل آن تحت عنوان حق عضویت، سپرده‌گذاری یا قبول نمایندگی جهت هرگونه فعالیت اقتصادی سودآور دیگر از طرف شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای و ممنوع بودن صرف گسترش شبکه انسانی و جذب توزیع‌کنندگان کالا و پول‌گردانی و ارائه محصولات موهوم، خرید و فروش جایگاه در نمودار درختی یا محصولاتی که تولید آنها در آینده محتمل باشد» دو تفاوت عمده‌ شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای با شرکت‌های هرمی است که حسن راد‌مرد به آن اشاره می‌کند. به گفته او هیچ ارتباطی میان بازاریابی شبکه‌ای و شرکت‌های هرمی که به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند، وجود ‌ندارد و نباید یک شبکه قانونی را به مجموعه‌ای غیرقانونی مرتبط کرد. بنابراین به نظر می‌رسد که دوران تازه بازاریابی شبکه‌ای در کشور آغاز شده اگر چه برخی نگرانی‌ها نیز همچنان سر جای خود باقی است.