نگرانی بخش خصوصی از بروز شوک نفتی در تجارت

عکس: آکو سالمی

نفیسه آفرین‌زاد - زمانی که «مهدی پورقاضی» پشت تریبون رفت تا خطاب به نخبگان و منتخبان اقتصادی دولتی و خصوصی بگوید که «جلسات اتاق، ناکارآمد و به حرف و سخن، محدود شده» و «عدم تمایل دولت به تسویه بدهی‌هایش به بخش خصوصی و از سوی دیگر، فشار مضاعف دولت برای تسویه طلب‌هایش از بخش خصوصی با جریمه‌های بالا، کمر بخش خصوصی را شکسته»،‌ دانستم که نشست هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران کمی متفاوت‌تر از چهار جلسه قبلی آن است. در این نشست ساختمان شیشه‌ای خیابان وزرا، شمار غایبان کم بود. اکثر ۶۰ عضو هیات نمایندگان اتاق تهران آمده بودند تا یک بار دیگر، سطح اهمیت وقت و انرژی‌ای را که برای دور هم جمع شدن‌های ماهانه اختصاص می‌دهند، به یکدیگر گوشزد کنند. یک گردهمایی که ریشه اهمیت آن به اساسنامه اتاق به عنوان نهادی متشکل از برگزیدگان و نخبگان اقتصاد، برمی‌گردد. اهمیتی که شاید با واگذاری مسوولیت تهیه مستمر گزارش‌های مستند از وضعیت اقتصاد کشور به اتاق بازرگانی، دو چندان هم شده باشد. در این جلسه، یحیی آل اسحاق به نمایندگی از هیات‌رییسه - که سر وقت بر کرسی‌هایشان حاضر شده بودند (موضوعی که مورد تقدیر اعضای اتاق قرار گرفت) و محمد نهاوندیان، رییس اتاق ایران هم همراهی‌شان می‌کرد- آغازگر جلسه بود.

... از دردسرهای وابستگی نفتی!

مساله «وابستگی اقتصاد به نفت» موضوعی بود که این بار به عنوان چالش مهم اقتصاد، رییس اتاق تهران را نگران کرده بود و او با تاکید بر تبعات نامطلوب این وابستگی، به صراحت گفت که وابستگی به درآمد نفت برای اقتصاد کشور دردسرساز می‌شود؛ چراکه با کوچک‌ترین نوسان در قیمت جهانی نفت، هزینه‌های سنگینی متوجه اقتصاد و نظام ما می‌شود و زنگ خطر اقتصاد را به صدا درمی‌آورد.»

او از دل‌نگرانی اقتصاددانان برای بروز «شوک نفتی» و اینکه چگونه می‌توان شکاف حاصل از شوک درآمد نفتی در تراز بازرگانی را پرکرد، بیشتر سخن گفت و با لحنی هشدارگونه، این طور جمع بندی کرد که «از یک سو، وابستگی اقتصاد به نفت و از سوی دیگر، واردات مدیریت نشده ۸۰ میلیارد دلاری کالا و خدمات به کشور، جای نگرانی و عدم توجه به این مسیر آینده اقتصاد، جای تامل دارد و اگر این گونه ادامه دهیم، هزینه سختی را خواهیم پرداخت.»

آل اسحاق البته یادآوری کرد که این سخنانش، چکیده‌ای از نظرات مطرح شده در اتاق فکر اتاق تهران است که با حضور چند صاحب نظر و کارشناس اقتصادی، جلسه خود را تشکیل داده است.

جاده‌‌هایی که به «حذف وابستگی نفتی» می‌رسند!

در ادامه «فاطمه مقیمی»،‌ نایب رییس کمیسیون حمل و نقل اتاق تهران از موضوع ادغام وزارتخانه‌های راه و مسکن، این گونه سخن گفت: بسیاری بر این عقیده‌اند که ادغام وزارت راه و ترابری در وزارت مسکن، واکنش شتابزده رییس‌جمهور به استیضاح وزیر راه در مجلس بود؛ چرا که به فاصله یک روز از این رویداد در بهارستان، از پاستور خبر رسید که آقای احمدی‌نژاد اندیشه ادغام وزارت راه را در سر دارد.

به اعتقاد مقیمی، چرخ وزارت راه و ترابری همواره به دلیل مشکلاتی چون انباشت مطالبات، کمبود اعتبارات و عدم سیاست‌گذاری واحد لنگ زده و اکنون این وزارتخانه در وزارتخانه‌ای دیگر گره خورده که چالش‌های زیرساختی آن به مراتب بیشتر است.

این عضو اتاق تهران با بیان اینکه حدود ۹۰ درصد کالاها در کشور با شبکه حمل و نقل جاده‌ای جابه‌جا می‌شود، ادامه داد: بخش قابل توجهی از این ناوگان، فرسوده است؛ در حالی که درآمد حاصل از این شبکه می‌تواند جایگزین درآمد نفت باشد.

پسته خوری‌های بی‌اثر!

پس از این سخنان، جلسه تازه داغ شد و این «مهدی پورقاضی»،‌ دیگر عضو اتاق پایتخت و مرد جنجالی پنجمین نشست هیات نمایندگان اتاق بود که سخنرانی کرد و سطح کارآیی جلسات هیات نمایندگان را این گونه زیر سوال برد: «سطح کارآیی جلسات هیات نمایندگان که باید «جلسه هم‌اندیشی نخبگان اقتصاد برای تعیین راهکار حل چالش‌های اساسی اقتصاد کشور و پیگیری اجرایی شدن این راهکارها در مراجع ذی‌ربط دولتی» باشد، آن قدر پایین آمده که در این جلسات همه دور هم جمع می‌شویم، گیلاس و پسته‌ می‌خوریم‌، حرف‌های همدیگر را می‌شنویم و همان طور که این حرف‌ها را از گوش دیگر خارج می‌کنیم، جلسه را ترک می‌کنیم و می‌آوریم تا ماه آینده که دوباره دور هم باشیم!»

اما مثال‌های پورقاضی از اجرایی نشدن مصوبات اتاق و عدم پیگیری مصوبات، این بود که در تشکیل اتاق فکر اتاق پیگیری نشده یا اینکه ایده‌های اتاق برای تشکیل یک مرکز آمار مستقل، در حد حرف و سخن باقی مانده است.

او شیوه «سخنرانی و استماع» را «ارثیه دورانی از اتاق که یک نفر حرف می‌زد و بقیه مستمع بودند» خواند و تصریح کرد: سخنانی که در جلسات اتاق مطرح می‌شود، باید پس از جلسه، در کمیسیون‌های ذی‌ربط مطرح شود و وقتی در مورد آن سخنان و چالش‌ها، راهکارهای لازم تعیین شد و مصوبه‌ای تصویب شد، تازه اول کار است و باید دوید تا آن مصوبه را در مراجع ذی‌ربط هم تصویب کرد، اما فرم کنونی جلسات اتاق این گونه است که؛ «شنیدن حرف‌ها، آخر کار است و تمام!

خدمت‌های بی‌مزد و کمرشکستگی!

بخش دیگر سخنان این عضو اتاق، به بدهی‌های عظیم دولت به بخش خصوصی مربوط می‌شد. بدهی‌هایی که به گفته او، «دولت هیچ تمایلی به تسویه آنها ندارد»؛ چرا که در ازای خرید کالا و خدمات از بخش خصوصی، دولت وعده می‌دهد که در ماه‌های آتی، بدهی‌اش را تسویه می‌کند، اما وقتی پیمانکار به سراغ تسویه طلبش می‌رود، او را سر می‌دواند و می‌گوید در ازای طلبش، کار دیگری به او می‌دهند، پیمانکار باز هم قبول می‌کند و وقتی طلب‌هایش زیاد شد، دیگر آب پاکی را روی دستش می‌ریزند و می‌گویند، «تو داری به مملکتت خدمت می‌کنی و نباید توقع داشته باشی» و زمانی که پیمانکار از تسویه طلبش کوتاه نمی‌آید، به راحتی به سراغ پیمانکاری دیگر می‌روند و قصه این گونه تمام می‌شود!»

آن طور که این فعال اقتصادی معتقد است؛ «این وضعیت،

کمر بخش خصوصی را شکسته و بخش خصوصی واقعا نمی‌داند که چه باید بکند.»

او پس از آن پرسید که «‌کجای دنیا می‌پذیرند که بابت خرید کالا و خدمات پولی داده نشود؟!» و سپس رو کرد به نمایندگان دولتی حاضر در جلسه و گفت: «شما بگویید ما چه کنیم؟ مگر شما نماینده دولتی نیستید که این همه به ما بدهکار است و به رویش هم نمی‌آورد؛ پس چرا هیچ حرکتی نمی‌کنید و فریاد ما را به گوششان نمی‌رسانید؟!»

زمانی که پورقاضی این سخنان را مطرح می‌کرد، سکوت عجیبی بر فضای جلسه حاکم بود. او در این سکوت، ادامه داد که فشاری که دولت بابت عدم تسویه بدهی‌هایش و از سوی دیگر، وصول طلب‌هایش با جریمه‌های بالا و اخذ مالیات‌های سنگین می‌آورد، فشاری غیرعادی است.

چهار دغدغه مهم

اما پورقاضی از چهار موضوع دیگر هم ابراز نگرانی کرد. اول اینکه سرنوشت صندوق توسعه ملی چه می‌شود و آیا این صندوق هم تبدیل می‌شود به خزانه‌ای برای دولت، نه نهادی کمکی برای بخش خصوصی. دوم اینکه تحریم‌ها شدید شده و بخش خصوصی دیگر قابل رقابت در این تحریم‌ها نیست. سوم اینکه در «شوک دادن‌های بانک مرکزی به اقتصاد و تصمیمات یکباره در مورد افزایش و کاهش نرخ ارز»،‌ بخش خصوصی قادر به انعقاد قراردادهای بلندمدت و صادرات و در نتیجه رقابت در برابر کالای خارجی نیست و نرخ کنونی تولید و صادرات را نابود کرده است. چهارم هم اینکه رشد ۳۰ درصدی نقدینگی در کشور به شدت نگران کننده است.

واکنش رییس و واکنش‌های بعدی!

اما وقتی سخنان پورقاضی تمام شد، آل‌اسحاق چراغ میکروفنش را روشن کرد و خطاب به آقای سخنران در مورد گلایه‌اش از عدم پیگیری بحث آمار و شفاف‌سازی اطلاعاتی و نیز عدم تشکیل جلسات اتاق فکر اتاق بازرگانی، گفت: «خوب نیست که شما انقدر از وضعیت اتاق بی‌اطلاع باشید آقای پورقاضی! پس از مطرح شدن بحث آمار و تاکید بر عدالت آماری در جلسه هیات نمایندگان اتاق بود که این موضوع به محل چالش دولت و مجلس تبدیل شد. در مورد اتاق فکر هم خوب است بدانید که این اتاق هر هفته سه‌شنبه‌ها تشکیل جلسه می‌دهد. حال شما یا از این دو نکته بی‌اطلاع هستید یا چشمان خود را بسته‌اید!»

رییس اتاق در مورد بقیه سخنان پورقاضی هم این گونه واکنش نشان داد: اگر بخواهیم همه چیز را با عینک منفی ببینیم، راحت است؛ اما ارزش حرفمان پایین می‌آید. ضمن اینکه با سخنان بی‌اطلاع، ارزش اتاق هم زیر سوال می‌رود. او بر این اساس، از اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران درخواست کرد که «با اطلاع حرف بزنند و نپخته حرف نزنند.»

پورقاضی هم در پاسخ به واکنش‌های آل‌اسحاق، با بیان اینکه «شما به من توهین کردید!» خواستار پاسخگویی شد که رییس اتاق تهران این را به بعد از بیان سخنان خادم‌المله، معاون وزیر صنایع و مجید‌رضا حریری، عضو دیگر اتاق تهران موکول کرد و در پاسخ به این جمله پورقاضی که «شما به من توهین کردید» گفت:‌ عیب ندارد!

اثربخش شویم!

پس از این اتفاق، مجید‌رضا حریری، عضو دیگر اتاق تهران گفت:‌ تا قبل از سخنان آقای پورقاضی من فکر می‌کردم که ما چون با تجربه نیستیم و اولین بار است که در کسوت عضو هیات نمایندگان اتاق قرار داریم، گنگ هستیم، اما حالا می‌بینم که قدیمی‌ها هم این‌گونه هستند! در ضمن، من نمی‌دانم آئین‌نامه‌ای در این رابطه وجود دارد که رییس جلسه حرفی بزند و یکی از اعضا بگوید به من توهین کردید و رییس بگوید عیب ندارد! این خیلی بد است!

او بر این اساس گفت: خوب است که به نطقی که دکتر سلطانی، در اولین جلسه هیات نمایندگان اتاق پیرامون افزایش کارآیی اتاق داشتند، برگردیم و مواردی چون شناخت نیازهای اعضا و بهینه‌سازی استفاده از منابع اتاق برای افزایش اثربخشی این نهاد را مد نظر قرار دهیم. ضمنا برای اینکه هیات نمایندگان بر عملکرد اتاق نظارت داشته باشد، باید گزارش‌های موردی معینی ارائه شود.

ادبیاتی مهربان‌تر!

در ادامه جلسه، رییس اتاق تهران که کمی آرام‌تر شده بود، خطاب به پورقاضی، گفت: «خدمت آقای پورقاضی حرفی زدم که در این مورد باید بگویم ما باید با ادبیات مهربانی از هر دو طرف مواجه باشیم و همه ما موظف هستیم که درست حرف بزنیم.»

در جهت تایید حرف‌های آل‌اسحاق، خادم‌المله، قائم مقام وزیر صنایع در امور بین‌الملل در سخنانی گفت: من احساس کردم که به عنوان یکی از نماینده‌های دولت به من برخورده است. ادبیات ما باید به گونه‌ای باشد که به کسی برنخورد و راهکار ارائه کنیم. آقای پورقاضی حرف‌های خوبی زدند، اما ای کاش ادبیاتشان این‌گونه نبود. این که می‌گویند شما برای چای خوردن به اتاق می‌آیید، درست نیست. ما در اتاق نیامده‌ایم که با هر منطقی از دولت حمایت کنیم.»

او در مورد سطح اثربخشی جلسات هیات نمایندگان اتاق نیز بیان کرد: در جلسات آقای نهاوندیان با رییس‌جمهور، ایشان همواره چالش‌های بخش خصوصی را مطرح می‌کنند. بدیهی است این مطالب آقای نهاوندیان خروجی همین جلسات با هیات نمایندگان بوده و رییس جمهور هم آنها را نادیده نگرفته است. پس جلسات اتاق ناکارآمد و غیراثربخش نیست. آقای آل‌اسحاق هم در دیدارهایی که داشته‌اند به همین ترتیب عمل کرده‌اند؛ اما در عین حال، نقصی وجود دارد که به اینجا انجامیده و آن این است که شما گزارش جلساتتان با مقامات را به هیات نمایندگان نمی‌دهید تا آنها نیز به طور جامع در جریان مباحث قرار گیرند.

هم عذر می‌خواهیم هم مستاصلیم!

پس از این سخنان، نوبت به پورقاضی، سخنران جنجالی رسید که پاسخ رییس اتاق تهران را بدهد. او هم که آرام تر از قبل شده بود، عنوان کرد: این چندمین بار است که شما اظهارات من را ناعادلانه می‌کوبید و این حرف شما به من برخورد؛ اما در هر حال رعایت شما بر من واجب است.

او در مورد واکنش معاون وزیر صنایع به چای و پسته خوری اتاقی‌ها نیز اظهار کرد: خطاب من در این مورد به همه بود نه فقط نمایندگان‌ دولت، اما در هر حال اگر ادبیات من کسی را آزرده کرده، عذرخواهی می‌کنم.

این عضو هیات نمایندگان خطاب به معاون وزیر صنایع ادامه داد: در هر حال دولت شما به ما بگویید چه کنیم؟! ما دیگر مستاصل شده‌ایم. دولت به بخش خصوصی بدهی دارد و بدهی‌اش را نمی‌دهد، آیا ما می‌توانیم قبض برق خود را ندهیم یا مثلا می‌توانیم برویم شکایت کنیم؟! خیر! ما اشک ریختیم، پشت در اتاق دولتی‌ها رفتیم، اما نتیجه نگرفتیم؛ این در حالی است که موکلان من که به من رای داده‌اند و الان اینجا هستم، من را در این باره مواخذه می‌کنند.

حرام شرعی است!

اصرار دانشمند بر ادامه صحبت منجر به این شد که صالحی، عضو دیگر هیات نمایندگان اتاق هم تقاضای سخنرانی کند. او که به دفاع از سخنان پورقاضی سخن می‌گفت، تاکید کرد که موضوع بدهی‌های دولت به بخش خصوصی باید تا ختم این موضوع در جلسه‌های اتاق مطرح باشد؛ چرا که در این شرایط، دولت مالیات سنگین هم از ما می‌گیرد و ما را ممنوع‌الخروج هم می‌کند و هزار کار دیگر؛ اینجا صدای رییس و دبیر اتاق باید بلند شود که این کار، حرام شرعی است.

او به معوقات جوایز صادراتی هم اشاره کرد و در این باره گفت: در این مورد هم هنوز پرداخت‌ها انجام نشده، اما معلوم نیست چرا از آقای صافدل، معاون وزیر و رییس سازمان توسعه تجارت که عضو هیات نمایندگان اتاق هستند، توضیحی خواسته نمی‌شود. ما نمی‌خواهیم سرنوشتی که در اتاق ایران اتفاق افتاده و افراد فقط سخنرانی می‌کنند و عده‌ای دیگر فقط می‌شنوند، در اتاق تهران هم تکرار شود. اصلا اگر در هر جلسه اتاق یک موضوع مهم در دستور کار قرار گیرد و به آن به درستی پرداخته شود، خیلی از مشکلات حل می‌شود. از طرف دیگر، به مشکلات ناشی از تحریم‌ها هم توجه داشته باشید؛ این مشکلات برای ما جدی است.

خودزنی نکنیم

حمید حسینی، عضو هیات‌رییسه اتاق نیز در ادامه این نشست در مورد موضوعات مطرح شده در اتاق گفت: نحوه اداره اتاق و مشارکت آن تنها دغدغه شما هیات نمایندگان نیست، بلکه دغدغه هیات‌رییسه هم هست. اساسا باید در جلسه هیات نمایندگان موضوعاتی مطرح شود که آن موضوعات در کمیسیون‌ها بررسی و تصویب شوند، اما چون هنوز کمیسیون‌ها فعال نیستند، ما گفتیم موضوعات مهم مطرح شوند، البته چون در جلسات اخیر بحث هدفمند کردن یارانه‌ها بررسی شده بود، به همین دلیل گفتیم که به ارائه گزارش از دیدار با مقام معظم رهبری بپردازیم. در هر حال اگر شما بخواهید، می‌توانیم نحوه اداره جلسات را در یک جلسه بررسی کنیم.

پدرام سلطانی عضو هیات نمایندگان اتاق تهران و نایب رییس اتاق ایران نیز در ادامه در سخنانی عنوان کرد: جلسات اتاق تهران و ایران تنها شده صحبت از این تریبون با دولت و روسای اتاق هم فقط برای رسانه‌ها صحبت می‌کنند نه برای ما. من هرچند از موافقان شفافیت و اطلاع‌رسانی هستم، اما اگر حضور رسانه‌ها در جلسات هیات نمایندگان منجر به این شده که روسای جلسه فقط برای رسانه‌ها حرف بزنند، بهتر است دیگر این گونه نباشد. اساسا استدعای من این است که در جلسه‌ای خاص به این موضوع بپردازیم که چگونه باید جلسات اتاق را بهره‌ور کنیم و در این باره، شیوه‌نامه‌ای تهیه کنیم.

او این را نیز گفت که مخالف گزارش‌دهی صرف در جلسات است و اینکه به عقیده او، گزارش‌های اتاق باید پیش از آغاز جلسات، برای اعضای هیات نمایندگان ارسال شود تا در روند برگزاری جلسات، افراد، کم و گزیده اظهار نظر کنند تا در نهایت، روند تصمیم گیری تسریع یابد.

محمد مهدی راسخ، دبیر کل اتاق تهران هم در ادامه گفت که ما نباید خودزنی کنیم و وقتی انتقادی مطرح می‌شود باید راهکار و پیشنهاد آن نیز ارائه شود. او در مورد تشکیل مرکز آمار مستقل در اتاق نیز تاکید کرد که اتاق این کار را به صورت جدی پیگیری می‌کند، اگرچه این اقدام، اقدامی زمانبر است.

او همچنین گفت که اتاق تهران تنها اتاق بازرگانی کشور است که یک برنامه چهار ساله، یک برنامه یک ساله و یک برنامه استراتژیک دارد. این برنامه‌ها همه در هیات نمایندگان اتاق تهران تصویب شده و الان هم روال همان برنامه‌ها دنبال می‌شود. ضمن اینکه این برنامه‌ها برای تمامی اعضای هیات نمایندگان هم ارسال شده و نظرخواهی هم از آنان شده است.

دبیرکل اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: ما در مورد بدهی‌های دولت هم کارهای مختلفی کرده‌ایم. مثلا سال گذشته با حضور آقای آقامحمدی و تشکل‌ها، جلسه‌ای گذاشتیم تا مشکلات مطرح شود، اما در هر حال این فکر نباید باشد که امضای خزانه کشور در دست رییس اتاق تهران است.

راسخ همچنین یادآوری کرد که شش سال است که اتاق تهران در موعد مقرر توسط یک موسسه مستقل حسابرسی می‌شود. امسال هم به طور کامل حسابرسی شده و حتی نتایج بررسی‌ها برای اعضای اتاق هم ارسال شده است. خوشبختانه کوچک‌ترین موردی هم در حساب‌های اتاق دیده نشده است.

استعفاهایی هم مطرح شده است!

در ادامه این نشست، حمزه‌لو، دیگر نماینده بخش خصوصی در اتاق تهران نیز عنوان کرد: قرار بود مسائل روز در جلسات اتاق مطرح شود، اما مسائل دیگری مطرح شد، در حالی که ما باید به سمتی برویم که موضوعات و مسائل کشوری را حل کنیم. ضمنا دوستانی که در جلسات غیبت می‌کنند، غیبتشان فقط به دلیل نداشتن وقت نیست، بلکه وقتی می‌بینند اینجا آنچنان وقت مفیدی ندارند، نمی‌آیند و حتی در این شرایط، برخی همکاران صحبت از استعفا هم می‌کنند.

علاء‌میرمحمد صادقی، نایب رییس دوم اتاق هم در این مورد گفت: سرجمع مذاکرات خوب شد و نتایج خوبی گرفتیم. من از میان بحث‌های مطرح شده، به آقای پورقاضی نزدیک‌تر هستم، هم به دلیل نسبت فامیلی و هم ارادت خاصی که به ایشان دارم، اما در این تذکراتی که داده می‌شود، بهتر است از واژه‌های بهتری استفاده کنیم، چون مطالب اینجا انعکاس دارند و باید ملاحظه‌ کل مجموعه را کرد.

رییس و اعضا مکمل باشند

پایان بخش این نشست، سخنان کوتاه محمد نهاوندیان، رییس اتاق ایران بود که با تاکید بر ضرورت تقویت ارکان اتاق گفت: اتاق مجموعه‌ای از سازوکارها است و رییس و اعضای آن باید مکمل هم باشند. او تاکید کرد که اطلاع‌رسانی در اتاق هنوز به حد کاملی نرسیده، در حالی که اعضای اتاق باید در جریان امور اتاق قرار گیرند.

عکس: آکو سالمی