باز هم درس برای نمره
محمدحسین رحمتی* این ستون مثال‌هایی ساده‌ از کاربرد آموزه‌های اقتصاد در زندگی روزمره است و نشان می‌دهد که در هر رویدادی استفاده از مفاهیم اقتصادی به فهم بهتر مساله کمک می‌کند.
پیش‌تر نوشتم که اگر نمره مانند یک خروجی بنگاه باشد سرمایه انسانی و ساعات مطالعه برخی از نهاده‌های تولید هستند. در کنار این عوامل نهاده‌های دیگری نیز وجود دارند که از کنترل فرد خارج هستند. به عنوان مثال احوال شخصی یا حتی مزاجی فرد، طرح سوال امتحان از بخشی که با دقت کمتری خوانده شده است، مشابهت سوال امتحانی به نمونه سوالات سال‌های گذشته و... نیز تاثیر بسزایی در نمره دانش‌آموزان دارد. این عوامل عموما خارج از کنترل فرد در تابع تولید نمره فرد، مانند شوک‌های بهره‌وری در تابع تولید یک کارخانه عمل می‌کنند.
علاوه بر شوک‌های فوق، کیفیت درس خواندن نیز در سطح نمره موثر است. همچنین اینکه دانش‌آموز از کلاس خصوصی یا کلاس رفع اشکال یا کتاب‌های کمک آموزشی استفاده کند، در نمره وی می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد. این موارد مشابه بهره‌وری نیروی انسانی در یک کارخانه است. در کارخانه تنها ساعات کار نیست که تعیین‌کننده سطح تولید است. کیفیت کار کارمندان نیز عامل موثری است. یک عامل دیگر در تابع تولید نمره میزان ارتباط درس مورد نظر با سرمایه انسانی فرد است. مثلا اگر امتحان ریاضی است و دانش‌آموز سرمایه انسانی خوبی در ریاضی دارد، وی از سرمایه انسانی خود بهره‌برداری بیشتری می‌کند. دقیقا مشابه این مورد در تابع تولید کارخانه نیز وجود دارد. در یک خط تولید میزان بهره‌برداری از سرمایه تعیین کننده سطح تولید است. اگر از تمام ظرفیت سرمایه استفاده نشود و بسیاری از سرمایه‌ها اعم از زمین، ابزارآلات و مواد اولیه مدت‌ها بی‌مصرف باشند، سطح تولید کاهش می‌یابد.
مطمئنا ساعات منتهی به امتحان نیز بازدهی مشابه همدیگر ندارند. به عنوان مثال میزان آموخته‌ها معمولا در ساعات منتهی به امتحان چندین برابر ساعات اولیه درس‌خواندن است. چون بازده تولید در این زمان بیشتر است معمولا همه دانش آموزان در ساعت‌های نزدیک به امتحان درس می‌خوانند. این عامل در دروس حفظی مانند ادبیات پررنگ‌تر است و دیده می‌شود که دانش‌آموزان بیشتری قبل از امتحانات حفظی درس می‌خوانند. زمان بندی در تولید کارخانه نیز در میزان سودآوری شرکت موثر است. برای مثال خودروهایی که نزدیک عید تولید می‌شوند گران‌تر فروخته می‌شوند و بنابراین سود شرکت در ایام پایانی سال بیشتر است. به همین دلیل مرخصی‌ها نزدیک عید به صفر میل می‌کند و به کارکنان اضافه کاری اعطا می‌شود تا بیشترین استفاده از نیروی کار برده شود.
* محقق در دانشگاه ایلینوی
Mh.rahmati@gmail.com