تغییر الگوهای مهاجرت چین

مترجم: سعید لاریجانی

منبع: اکونومیست

اشاره: شاید تعجب کنید اما بزرگ‌ترین مهاجرت اخیر در جهان نه از قاره‌ای به قاره‌ دیگر یا از کشوری به کشور دیگر که از اکثر استان‌ها و شهرهای چین به مناطق بندری و صنعتی این کشور صورت گرفته است. اولین سوالی که در برابر این پدیده‌ شگفت پیش می‌آید این است که چرا و چگونه؟ مقاله‌ اکونومیست سعی می‌کند تا حدی این چرایی و چگونگی و پیش‌بینی‌اش از آینده‌ جغرافیای مهاجرت در چین را ارائه کند. اما پس از فهم علت‌ها می‌توان از معلول‌ها پرسید: این پدیده چه تاثیرات اقتصادی و اجتماعی بر زندگی مردم چین گذاشته است و در آینده خواهد گذاشت؟ این سوالی است که مقاله‌ پیش رو بدان نمی‌پردازد، اما قطعا ذهن‌ها را برای حدس‌ زدن در مورد پاسخ‌های ممکن بارور می‌کند.

مردم مناطق مرکزی (چین) که سه دهه برای کار کردن به نواحی ساحلی مهاجرت می‌کردند، به طور روزافزون در حال بازگشت به زادگاه خود هستند.

روی تابلوی قرمزی در خیابان اصلی شهر فوژینگ که یک شهر کوهپایه‌ای در قلب چین است، نوشته شده: «برای کار به شهر خود برگردید و از خانواده خود نگهداری کنید.»

تا چند وقت پیش، کشاورزان روستاهای حومه این شهرهای مرکزی، در آرزوی‌‌ رها کردن مزارع کدوی خود و رفتن به بنادری با بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر فاصله وکسب درآمد خوب در کارخانه‌های بزرگ بودند. مسوولان این شهر‌ها، قبلا از این موضوع خوشحال بودند، ولی اکنون به هر دری می‌زنند تا این نیروی کار را در شهر خود نگاه دارند.

بخش جینگ تانگ که شهر فوژینگ در آن قرار دارد، زمانی بزرگ‌ترین بخش صادرکننده نیروی کار در استان سیچوآن بود. این استان به دلیل فقر و نداشتن ارتباط با آب‌های آزاد، چاره‌ای نداشت جز اینکه جمعیت روستایی فراوان جویای کار خود را به پیدا کردن کار در مناطق دیگر تشویق کند. مسوولان بخش جینگ‌تانگ به شهرک‌های صنعتی نزدیک بنادر می‌رفتند و با بیان ویژگی‌های مثبت نیروی کار مازاد خود، مانند سخت کوشی و توان کار در شرایط سخت، تلاش می‌کردند مدیران کارخانه‌ها را متقاعد کنند که این کارگران را استخدام کنند.

در دهه ۸۰ و ۹۰ قرن بیست، تعداد اهالی جینگ‌تانگ که خارج از محل زندگی خود کار می‌کردند، از مقدار تقریبی صفر به ۱۸۰۰۰۰ نفر (از جمعیت ۹۰۰۰۰۰نفر) رسید. بیش از یک سوم این افراد به استان گوانگ‌دانگ رفتند. اولین استان چین که پس از رونق صادرات در این کشور، به رشد اقتصادی بسیار بالا دست یافت. بسیاری از کارگرانی که برای کار به مناطق دیگر مهاجرت می‌کنند، ترجیح می‌دهند در کنار همشهری‌های خود که در بخش خاصی از دون خوآن متمرکز شده‌اند، زندگی کنند. (در این بخش از دون خوآن که از تمرکز بالای نیروی‌ کار برخوردار است، انواع مختلف کالا از پوشاک گرفته تا وسایل الکترونیکی تولید می‌شود).

به همین علت دون خوآن به جینگ تانگ کوچک مشهور شده است. رسانه‌های چینی عنوان کرده‌اند که رییس حزب کمونیست جینگ تانگ برای اینکه روسای کارخانه‌های بندری را نسبت به جذب کارگران مهاجر بخش خود متقاعد کند، به دفعات به آنها مراجعه کرده است. در همین راستا مسوولان جینگ تانگ شش سال پیش دفتری برای رسیدگی به امور مهاجرت کارگران، در دون‌خوآن تاسیس کردند.

جذبه وطن

اکنون شرایط در حال تغییر است. جینگ‌تانگ تحت سرپرستی شنگ دو- مرکز سیچوآن- قرار گرفته است. شنگ دو هم مانند بسیاری از شهرهای دیگر مناطق مرکزی، به واسطه سرمایه‌گذاری‌های عظیم دولت در سال‌های اخیر، در حال توسعه روزافزون است. این سیاست سرمایه‌گذاری دولت در راستای انتقال صنایع به مناطقی با زمین و نیروی کار ارزان است. روی دیوار‌ها و بیلبوردهای شهر فوشینگ تبلیغات زیادی برای جذب نیروی کار مشاهده می‌شود، اما نه برای کار در شهرهای دور ساحلی، بلکه برای کار در داخل و اطراف

شنگ دو.

برخی از این تبلیغات مربوط به شرکت تایوانی فاکس کان است که آی‌پد و سایر محصولات کامپیوتری شرکت اپل را تولید می‌کند. (بر روی یکی از این پوستر‌ها درآمد ۲۰۰۰ یوآن-۳۲۰دلار- تبلیغ شده است).

بزرگ‌ترین واحد تولیدی شرکت فاکس کان در گوانگ دانگ قرار دارد، اما این شرکت در اکتبر ۲۰۱۰ یک واحد تولیدی بزرگ و مدرن در شنگ دو راه‌اندازی کرده است و اعلام کرده که قصد دارد طی مدت پنج سال آن را به کارخانه‌ای با بیش از ۵۰۰.۰۰۰ کارمند توسعه دهد. مسوولان شنگ دو در تلاشند همه فرصت‌های شغلی ایجاد شده به کارگران محلی برسد. (که قبلا با وجود خودکشی‌های بی‌دلیل در کارخانه‌های بزرگ چین، مورد بی‌توجهی قرار گرفته بودند).

در کنار یک جاده بیرون شهر فوشینگ، دسته‌ای از زنان و مردان جوان اهل مناطق ییلاقی حومه شهر، با وسایل خود منتظر اتوبوسی هستند که قرار است آن‌ها را به شنگ دو برساند. (اگرچه فوشینگ در منطقه شنگ دو قرار می‌گیرد، ولی دو تا سه ساعت با قسمت اصلی شهر فاصله دارد که اکثر آن را یک جاده پرپیچ و خم تشکیل می‌دهد).

این زمان دقیقا بعد از تعطیلات سال جدید قمری است. در دو دهه گذشته، کارگران مجبور بودند پس از اتمام مراسم جشن سال نو در روستاهای خود، به شهرهای ساحلی برگردند، ولی اکنون برای بسیاری از افرادی که در صف ایستگاه اتوبوس ایستاده‌اند، شنگ دو مقصد آخر است و از آن دور‌ترنمی‌روند.

کارگران به دور خبرنگاری که به میانشان رفته جمع می‌شوند و با اشتیاق می‌گویند که دیگر دستمزد‌ها در شنگ‌دو خیلی از شهرهای ساحلی کمتر نیست و آنها خیلی راحت می‌توانند در نزدیکی محل زندگی خود شغل پیدا کنند.

این تغییر و تحول‌های معنادار در این نقطه دورافتاده چین (با مطالبی که تا به حال عنوان شد)، گویای به پایان رسیدن یک مرحله دیگر در روند توسعه چین است. مرحله‌ای که قبلا با سفرهای طولانی مدت و زندگی‌ها و مشاغل سخت در کارخانه‌های دوردست شناخته می‌شد. شهر فوشینگ که زمانی یک شهر دورافتاده به شمار می‌آمد، به زودی تنها چند کیلومتر با یک آزادراه فاصله خواهد

داشت.

روستانشینان اطراف از احداث چنین جاده‌ای هیجان زده هستند، نه فقط به خاطر کاهش زمان سفر به شنگ‌دو، بلکه بیشتر به این دلیل که دسترسی به شغل‌های مناسب برایشان آسان‌تر می‌شود. گروهی از کارگران در فوشینگ در حال انجام آخرین مراحل ساخت یک مرکز خرید بزرگ هستند.

مسوولان شنگ‌دو به اموری مشغول شده‌اند که تا سه یا چهار سال پیش هرگز فکر نمی‌کردند که روزی آن امور به وظایفشان تبدیل شود. آنها درصددند کارگران را از مهاجرت به شهرهای ساحلی برای کار منصرف کنند و از آنها می‌خواهند در جینگ‌تانگ بمانند. همچنین جلساتی با نمایندگان کارگران برگزار می‌کنند و به کسانی که می‌خواهند کسب و کار جدید راه‌اندازی کنند، معافیت‌های مالیاتی و وام‌های کم‌بهره اعطا می‌کنند. حتی یکی از روزنامه‌های دولتی چانگ‌کینگ- منطقه‌ای در همسایگی سیچوآن- عکسی منتشر کرده که در آن افسران پلیس در حال حمل وسایل کارگران مهاجری هستند که برای تعطیلات سال نو به خانه‌های خود بازگشته‌اند.

در کشوری که مقامات رسمی (و ساکنان اصیل شهر‌ها) به کارگران به دیده تحقیر می‌نگرند، مفهوم این رفتار واضح است: به خانه خوش آمدید! یکی از مسوولین شهری چانگ‌کینگ برای سرویس رفت و برگشت کارگران یک ماشین لیموزین فراهم کرده است.

مسوولان اعلام کرده‌اند که در سال ۲۰۱۱، برای اولین بار، تعداد کارگران محلی که از یک قسمت منطقه چانگ کینگ به قسمت دیگری از آن رفته‌اند بیش از تعداد کسانی است که از این منطقه به استان‌های دیگر مهاجرت کرده‌اند.

تنها چند سال پیش، ۷۰درصد این کارگران به مناطق دیگر می‌رفتند. به گزارش ژین‌هوآ- یک پایگاه خبری دولتی- از سال ۲۰۰۸ به بعد، چهار پنجم مردمی که برای اولین بار خانه‌های خود را در هنان به قصد کار کردن ترک کرده‌اند، در‌‌ همان هنان مشغول به کار شده‌اند. (هنان یکی از مراکز بزرگ صادرکننده نیروی کار است.) در حالی که تا قبل از این تاریخ، همین کسر از افراد به استان‌های دیگر مهاجرت می‌کردند. در مورد سیچوآن هم آمار به همین ترتیب است.

در سال ۲۰۰۸ حدود ۵۸ درصد از بیست میلیون جمعیت کارگر، در استان‌های دیگر مشغول به کار بودند. در سال گذشته این نسبت به ۵۲ درصد کاهش پیدا کرد. یکی از مسوولان شنگ‌دو عنوان کرده که در سال جاری تمایل به ماندن در زادگاه به طور چشمگیری در این منطقه افزایش یافته‌است.

یکی از عواملی که او از آن یاد می‌کند، رکود اقتصادی اروپا است که کارخانه‌های شهرهای بندری را در تولید کالاهای صادراتی با مشکل مواجه کرده‌است. (هیچ کدام از شغل‌های ایجاد شده در مناطق داخلی کشور در بخش صادرات فعالیت ندارند، بخشی که قبلا عمده نیروی کار در آن فعالیت می‌کردند).

اما ذکر این نکته ضروری است که مهاجرت به مناطق بسیار دور به قصد کار، در سال‌های آینده همچنان مساله مهمی در بازار کار چین به شمار می‌آید.

در اواخر سال ۲۰۰۸ در اثر بحران اقتصادی جهانی، شهرهای بندری چین با مشکل اشتغال شدیدی مواجه شدند که منجر به بیکار شدن میلیون‌ها کارگر مهاجر شد. اما این مشکل با رونق دوباره صادرات و اقدامات موثر دولت در از سر‌گیری رشد اقتصادی، به سرعت حل شد. اکنون به‌رغم چشم‌انداز بد آینده اقتصادی اروپا، کارخانه‌های شهرهای بندری دوباره بیشتر نگران مشکل کمبود نیروی کار خود هستند تا بازاری برای فروش محصولات خود.

اگرچه تغییرات اخیر در الگوهای مهاجرت مدت کمی است که شروع شده‌است، اما می‌تواند بیش از نوسانات موقتی بازارهای غربی برای این کارخانه‌ها مشکل‌آفرین باشد. این تغییرات، نشان‌دهنده اقتصاد در حال رشد چین و جمعیت رو به افزایش سن این کشور است. حتی در داخلی‌ترین مناطق کشور هم دیگر مثل سابق نیروی کار جوان و ارزان به راحتی پیدا نمی‌شود.

بر اساس تخمین‌های سازمان ملل متحد، در سال گذشته بیشترین جمعیت چین را افراد بین ۱۵ تا ۲۹ سال تشکیل می‌داد و در چند سال آینده جمعیت نیروی کار رو به کاهش خواهد نهاد. طبق گزارشی که سال گذشته مرکز تحقیقات توسعه منتشر کرد، بیش از ۹۰ درصد افراد روستایی زیر ۳۰ سال در شغل‌های صنعتی (غیرکشاورزی) فعالیت می‌کنند.

برخی از صاحبان صنایع در سیچوآن و چانگ‌کینگ به شدت با مشکل تامین نیروی کار نیمه حرفه‌ای مواجه هستند که در سال جاری دولت به آنها کمک کرد تا بتوانند نیروی کار مورد نیاز خود را از سایر استان‌ها بیابند.

تغییر الگوهای مهاجرت همچنین ممکن است نشان‌دهنده شروع فصل جدیدی در توسعه اقتصادی چین باشد. با سرمایه‌گذاری‌های زیادی که در سال‌های اخیر روی تاسیسات زیربنایی شهری صورت گرفته، سهم تقاضای داخلی در رشد اقتصادی چین بسیار بیش از گذشته شده ‌است. صاحبان صنایع برای پاسخگویی به این نیازهای رو به گسترش داخلی، دیگر نیازی به برپا کردن تاسیسات خود در شهرهای بندری ندارند.

در نتیجه چنین شرایطی، اختلاف دستمزد نیروی کار بین شهرهای ساحلی و شهرهای مرکزی به سرعت کاهش می‌یابد. طبق گزارش اداره ملی آمار چین، در سال ۲۰۰۴ دستمزد نیروی کار در شهرهای ساحلی ۱۵ درصد بیش از شهرهای مرکزی بود. اما اکنون بسیاری از شاغلان در سیچوآن (در مناطق داخلی چین)، اذعان دارند که با در نظر گرفتن هزینه‌های رفت وآمد و هزینه‌های بالای زندگی در شهرهای ساحلی، داشتن شغلی با درآمد کمتر اما نزدیک زادگاه، برایشان به مراتب به‌صرفه‌تر است.

برنامه‌هایی در شنگ‌دو و شهر‌های اطراف و همچنین چانگ‌کینگ در حال اجراست، با این هدف که رفاه شهری را برای کارگران مهاجر مانند ساکنان اصلی شهر فراهم آورد. یکی از مشکلات اساسی کارگران مهاجر همین بهره‌مند نبودن از شرایط اجتماعی مناسب و عدم ورود فرزندانشان به مدارس شهری و نبود امکان استفاده از کمک‌های دولتی در زمینه مسکن و بهداشت است.

به دلیل همین مشکلات، بسیاری از این کارگران فرزندانشان را در روستا‌ها به پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و یا سایر خویشاوندان می‌سپارند و آنها را با خود به شهر نمی‌برند. (در اکثر موارد هم نگهداری از این کودکان به خوبی صورت نمی‌‌گیرد).

بین آگوست ۲۰۱۰ و دسامبر سال گذشته (۲۰۱۱)، دولت در چانگ‌کینگ به بیش از ۳ میلیون کارگری که از اطراف به این منطقه آمده‌ بودند و برای مدت خاصی در آنجا اقامت داشتند، خدمات تامین اجتماعی کامل ارائه کرد.

مسوولان شنگ ‌دو درصدند تا پایان سال جاری (۲۰۱۲)، هزینه‌های تامین اجتماعی تحمیل‌شده به کارگران مهاجر بین‌شهری را به صفر برسانند. این به آن معنی است که کشاورزان فوژینگی می‌توانند با خیال راحت برای کار به مناطق شهری (شهرهای در نزدیکی محل زندگی خود) بروند و از امکاناتی برخوردار شوند که زمانی فقط کسانی حق استفاده از آنها را داشتند که برگه ثبت خانوار یا هوکو را در اختیار داشتند. این کشاورزان همچنین حق برداشت از زمین‌های ییلاقی خود را حفظ می‌کنند.

اصلاحات اقتصادی گذشته هزینه‌های مالی سنگینی به دولت‌های محلی این مناطق تحمیل کرده ‌بود ولی اکنون چانگ‌کینگ و شنگ‌دو به واسطه سرمایه‌گذاری‌های بسیار زیاد دولت در این مناطق در حال شکوفایی دوباره هستند، سرمایه‌گذاری‌هایی که زمانی فقط در شهرهای ساحلی انجام می‌شد.

در سال ۲۰۱۱، رشد اقتصادی شنگ‌دو و چانگ‌کینگ به ترتیب ۲/۱۵ درصد و ۴/۱۶درصد اعلام شد، رشدی که در هیچ استان دیگری مشاهده نمی‌شود.

اگرچه این تغییرات الگوی مهاجرت نیروی کار با رفع برخی مشکلات، مسائل جدیدی را نیز به وجود آورده ‌است، ولی در مجموع گویای تغییرات مثبت در شیوه توسعه اقتصادی چین است، توسعه‌ای که تاکنون به طور نامتعادل در حال انجام بود.