متین پدرام*
طرح: www.infographic.ir
در حاشیه:
در شرایطی که داشتن اینترنتی با سرعت یک مگابیت بر ثانیه، تحت عنوان «خط فقر دیجیتال» مورد اشاره قرار می‌گیرد، وضعیت نامناسب کیفیت و قیمت خدمات اینترنتی در ایران به گونه‌ای است که حداکثر یک درصد از شهروندان ایرانی بالای این خط فقر دیجیتال قرار می‌گیرند!

در مورد قیمت خدمات تلفن ثابت و تلفن همراه نیز، در شرایطی که شاهد کاهش مکرر قیمت این خدمات در بسیاری از کشورهای جهان هستیم، قیمت مکالمه با تلفن همراه در ایران چندین برابر قیمت‌های حاکم در کشورهایی مانند ترکیه و پاکستان و مالزی و امثالهم قرار دارد.
به راستی برای بهبود این وضعیت نامناسب، آیا راهی بجز افزایش رقابت در حوزه ارائه خدمات مخابراتی و اینترنتی وجود دارد؟

رقابت در اقتصاد مبتنی بر مکانیسم بازار، یکی از مولفه‌های مهم برای رشد اقتصادی، نوآوری، بهبود کیفیت و افزایش بهره‌وری محسوب می‌شود. طبیعتا خدمات مخابراتی و اینترنت نیز از این قاعده مستثنا نیست، به طوری که اگر مداخله دولت در این بخش زیاد بوده و شرایط انحصاری حاکم باشد، بدون تردید از کیفیت خدمات کاسته شده و به علاوه مصرف‌کنندگان مجبورند قیمت‌های بیشتری را برای بهره‌مندی از این خدمات پرداخت کنند.

هزینه اینترنت پرسرعت در چند کشور
آمریکا: در آمریکا گران‌ترین سرویس اینترنت پر سرعت شرکت «AT&T» که به «Max Turbo» معروف است و با آن می‌توان یک فیلم به حجم 7/4 گیگابایت را در مدت 30 دقیقه دانلود کرد. دریافت چنین اینترنتی، 63 دلار در ماه هزینه دارد.
انگلستان: در این کشور، مشتری با انعقاد قرارداد ۱۸ ماهه با شرکت «Orange Home Max»، اینترنت پر سرعت بدون محدودیت را با هزینه متوسط ماهانه ۵/۶ پوند (حدود ۱۲ هزار تومان) برای سه ماه نخست، و هزینه متوسط ۱۷ پوند (حدود ۲۹ هزار تومان) برای ۱۵ ماه بعدی دریافت خواهد کرد.
عربستان: در کشور عربستان، سیاست‌های دولت تاکید چندانی بر توسعه خدمات اینترنتی برای شهروندان ندارد و در نتیجه قیمت اینترنت در این کشور، بالاتر از بسیاری از کشورهای جهان است. برای مثال شرکت «Saudi business machine»، که یکی از شرکت‌های بزرگ ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی در عربستان است، برای ارائه اینترنت با سرعت 512 کیلو بایت بدون محدودیت، ماهانه 90 ریال سعودی (در حدود 32 هزار تومان) از مشترکان دریافت می‌کند. همچنین هزینه ماهانه اینترنت با سرعت 2 مگابیت بر ثانیه و بدون محدودیت تنها 320 ریال سعودی است. شرکت «شبکه نت» نیز خدمات ADSL در عربستان ارائه می‌دهد که هزینه ماهانه اینترنت با سرعت 1 مگابیت بدون محدودیت این شرکت 80 ریال سعودی است و استفاده از اینترنت بدون محدودیت با سرعت 10 مگابیت بر ثانیه، به ازای هر ماه 300 ریال سعودی (107 هزار تومان) هزینه دارد.

امکان رقابت در خدمات تلفن‌ ثابت
ممکن است گفته شود که در بخش تلفن ثابت نمی‌توان رقابت ایجاد کرد اما تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که در این بخش نیز کارآفرینان قادر به ایجاد رقابت و نوآوری هستند به عنوان نمونه فیلیپین در سال 1992 به منظور مشارکت بخش خصوصی در زمینه خدمات تلفن ثابت، ورود شرکت‌های مختلف خصوصی به این حوزه را آزادسازی نمود. البته شرکت‌های متقاضی باید متعهد می‌شدند که در مناطق روستایی نیز سرمایه‌گذاری کنند. در نتیجه، شرکت‌های مختلفی اقدام به سرمایه‌گذاری و گسترش خدمات تلفن ثابت کردند که به خودی خود موجب کاهش قیمت مکالمه‌های تلفن ثابت گردید. اما از سال 2001 به بعد، جذابیت بخش خدمات تلفن همراه منجر به روند نزولی سرمایه‌گذاری در بخش تلفن ثابت شد.
در ایالات متحده آمریکا هم، وجود رقابت سنگین در حوزه خدمات مخابراتی، باعث ایجاد نوآوری‌های فراوانی در جهت بهبود کیفیت و کاهش قیمت‌ها شده است. برای مثال شرکت‌هایی نظیر «Vonage» یا «AT&T» در زمینه تلفن ثابت دست به نوآوری و ارائه خدمات جدید زده‌اند. شرکت Vonage به مشتری این امکان را می‌دهد که به وسیله اینترنت خود و بدون نیاز به خطوط تلفن ثابت با افراد دیگر به مکالمه بپردازد. نکته جالب خدمات ارائه شده در این است که شرکت مذکور به دلیل رقابت با سایر شرکت‌ها، به مشتریان خود تخفیف نیز می‌دهد. مثلا قیمت این خدمت را برای سه ماه اول تنها ۹۹/۹ دلار مقرر کرده است و پس از آن مشتری در صورت تمایل به ادامه این خدمت باید ۹۹/۲۵ دلار برای هر ماه بپردازد. به عنوان یک مثال دیگر، شرکت «TalkTalk» در بریتانیا، در کنار خدمات اینترنت به ارائه خدمات تلفن ثابت نیز می‌پردازد. مثلا مطابق بسته خدمات یک‌ساله این شرکت، مشتری با پرداخت ۶۰/۱۲ پوند به ازای هر ماه می‌تواند خط تلفنی را اجاره کند و به مکالمه بپردازد با این امتیاز که آخر هفته و عصرها هیچ هزینه‌ای بابت مکالمه نخواهد پرداخت. البته این موضوع می تواند در ایران با مانع بند «دال» ماده ۴۵ «قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴» مواجه شود. مطابق این بند ارائه هدیه یا جایزه، تخفیف یا امثال آن که موجب وارد شدن لطمه جدی به سایر رقبا شود، ممنوع است.

جمع‌بندی
افزایش رقابت در بخش مخابرات و اینترنت موجب کاهش هزینه‌ها، ارتقای کیفیت خدمات و افزایش متقاضیان می‌شود. مثلا با حضور اپراتور دوم تلفن همراه در ایران و رقابت نه چندان جدی بین این دو ارائه‌کننده خدمات مخابراتی، شاهد افزایش محسوس ضریب نفوذ تلفن همراه بودیم؛ امری که در دوران فقدان رقابت در این بخش به کندی پیش می‌رفت.
در ایران هزینه خدمات مخابراتی و اینترنتی نسبت به سایر کشورها بالا است از جمله دلایل آن را می‌توان به فقدان بازار رقابتی در این بخش نسبت داد. با وجود جمعیت قابل توجه ایران _ که می‌تواند هزینه ارائه خدمات مخابراتی و اینترنتی را کاهش دهد_ همچنان شاهد کیفیت نزولی خدمات اینترنتی، هزینه بالای آن، عدم رضایت مشتریان و... هستیم. به نظر می‌رسد برای بهبود این وضعیت، چاره‌ای جز افزایش سطح رقابت در این بخش از طریق آزادسازی ورود رقبای جدید، وجود ندارد.
* دانشجوی ارشد حقوق تجارت _ دانشگاه تهران (Matin.lawyer@gmail.com)