اثرات توزیعی

یورگ گوئیدو هولسمن

مترجم: سید امیرحسین میرابوطالبی*

وقتی نوبت به توضیح اثرات توزیعی منتج از تولید پول می‌رسد، اقتصاددانان از عصر «نیکلاس اورسم» و «جوان دو ماریانا» تا به حال معمولا به توضیح یک نوع اثر بسنده کرده‌اند. همگی آنها به این نکته اشاره کرده‌اند که افزایش تولید پول منجر به افزایش تمامی قیمت‌های پولی خواهد شد و قدرت خرید پول را کاهش خواهد داد. به نظر آنها این کاهش قدرت خرید قرض‌گیرندگان را منتفع خواهد ساخت؛ چرا که مقدار قرضی که آنها بعد از این کاهش باید بپردازند ارزش کمتری نسبت به قبل از آن خواهد داشت، بنابراین چنین نفعی برای قرض‌گیرندگان لزوما از کیسه طلبکاران خواهد رفت.

تفسیر این‌چنینی این اثر خیلی هم درست نیست. این درست که افزایش در عرضه پول احتمالا قیمت‌های پولی را بالا برده و در نتیجه قدرت خرید هر واحد پول را کاهش می‌دهد، اما اینکه چنین روندی لزوما به سود قرض‌گیرندگان و به زیان قرض‌دهندگان باشد، درست نیست. یک وام‌دهنده اگر بتواند در زمان قرض دادن افت قدرت خرید پول را پیش‌بینی کند حتی با کاهش ۲۵ درصدی قدرت خرید پول هم متوجه هیچ ضرری نخواهد شد. فرض کنید او می‌خواهد سرمایه‌ای که قرض می‌دهد را با ۵ درصد سود بازپس بگیرد؛ خب به این ترتیب فقط این پول را با ۳۰ درصد بهره قرض خواهد داد تا بتواند از دست دادن قدرت خریدش را جبران کند. این جبران را در اقتصاد «اضافه قیمتی» می‌نامند، یعنی مقدار اضافه‌ای که بالاتر از نزخ بهره خالص پرداخت می‌شود تا افزایش قیمت پولی مورد انتظار را پوشش دهد. این همان روندی است که در زمان‌ها و مکان‌هایی که کاهش ارزش پول بسیار شدید است به راحتی قابل‌مشاهده است.

وام‌دهنده حتی با وجود کاهش قدرت خرید ممکن است از قرض دادن پول منتفع هم بشود. در مثال بالا اگر کاهش ارزش برخلاف انتظار او به جای ۲۵ درصد با نرخ ۱۵ درصدی اتفاق بیفتد، چنین خواهد شد. حال این ۳۰ درصد شامل ۳ بخش خواهد بود: ۱-۵ درصد نرخ بهره خالص، ۲ -۱۵ درصد اضافه قیمتی که خسارت ناشی از کاهش ارزش پول را جبران می‌کند و ۳-۱۰ درصد «سود».

همین مشاهدات با این تفسیر برای قرض‌گیرندگان هم قابل‌انجام است. آنها لزوما از کاهش قدرت خرید پول منتفع نمی‌شوند و حتی اگر افزایش در قدرت خرید پول کمتر از پیش‌بینی‌ای باشد که نرخ بهره وام نسبت به آن تعیین شده، ممکن است قرض‌گیرندگان از این افزایش «سود» هم ببرند. همه اینها به صحت انتظارات آنها بستگی دارد.

با همه این تفاسیر، تولید پول اثر توزیعی دیگری هم دارد. این اثر بسیار مهمتر از آن چیزی است که توضیح دادیم؛ چرا که به انتظارات حاضرین در بازار ارتباطی ندارد. این اثر به‌نحوی است که حاضرین در بازار نمی‌توانند با استفاده از زرنگی یا احتیاط بیشتر از آن جلوگیری کنند.

برای فهم این اثر توزیعی باید متذکر شویم که تبادل و توزیع فعالیت‌های منفصلی نیستند. در روند بازار اینها دو روی یک سکه هستند. فرد الف سیبش را به ازای گرفتن گلابی فرد ب به او می‌فروشد. بعد از این تبادل توزیع سیب و گلابی متفاوت با آن چیزی می‌شود که در غیر‌آن صورت می‌بود؛ بنابراین هر تبادلی منجر به تغییر «توزیع» منابع نسبت به حالت قبل از آن خواهد شد. چنین بر می‌آید که هر تولید افزوده‌ای از کالا‌ها و خدمات هم مستلزم چنین تاثیری بر توزیع خواهد بود. عرضه جدید محصول، جهت توزیع را به سود تولید‌کننده آن تغییر خواهد داد. تولید پول را در نظر بگیرید. اینجا هم مقدار اضافی حاصل از روند تولید وقتی فروخته می‌شود در وهله اول، اولین دارنده آن یعنی تولید‌کننده‌اش را منتفع می‌سازد. او می‌تواند مقدار کالا و خدمات بیشتری را نسبت به چیزی که در غیر‌این صورت می‌خرید، خریداری کند. همین طور هزینه‌ای که او روی این کالاها و خدمات انجام می‌دهد، سطح درآمد افرادی که آنها را فراهم کرده‌اند بالاتر از آنچه در غیر‌این صورت می‌بود خواهد بود. به نظر می‌رسد که در این روند عده‌ای هم متضرر می‌شوند، کسانی از حاضرین در بازار که درآمد پولیشان در ابتدا افزایش نیافته، اما با گسترش یافتن مقدار اضافی پول ایجاد شده به تمام نقاط اقتصاد باید قیمت‌های بیشتری را بپردازند.

بنابراین تولید پول «درآمد حقیقی را از دارندگان بعدی به سمت دارندگان قبلی آن بازتوزیع می‌کند.» همانطور که اشاره شد این باز توزیع نمی‌تواند از طریق انتظارات خنثی شود. حتی کسانی که از این موضوع آگاهی دارند نمی‌توانند جلوی اتفاق افتادن آن را بگیرند. آنها صرفا می‌توانند سعی کنند تا جایگاه نسبیشان را در این روند بهبود ببخشند؛ یعنی سعی کنند کالاهای خود را به اولین دارندگان پول جدید و ترجیحا خود تولید‌کننده پول عرضه کنند. این اثر توزیعی کلید درک اقتصادهای پولی است. این موضوع تقریبا دلیل اصلی تمام کشمکش‌های موجود در اطراف تولید پول است. همانطور که بعدا دقیق‌تر خواهیم دید، این اثر اهمیت اساسی در ارزیابی اخلاقی نهادهای پولی خواهد داشت. برای جلوگیری از کج‌فهمی‌هایی که ممکن است رخ دهد اجازه بدهید تاکید کنیم که اثرات توزیعی برآمده از تولید فی نفسه نامطلوب نیستند. این اثرات عناصری اساسی در روند بازار هستند که باعث ایجاد تولید مداوم برای خدمت‌رسانی به مصرف‌کننده می‌شوند.

* Amirhosein.ec@gmail.com