ترجمه و تلخیص: غزال بی بک آبادی

اولین نیروگاه‌های انرژی هسته‌ای که به منظور بهره‌برداری‌های اقتصادی راه‌اندازی شدند، در سال ۱۹۵۰ شروع به فعالیت کردند. هم‌اکنون حدود ۴۲۵ راکتور انرژی هسته‌ای با ظرفیت ۳۷۰ هزار مگاوات در ۳۰ کشور دنیا مشغول فعالیت اند. این نیروگاه‌ها ۱۶درصد برق مورد نیاز را به عنوان انرژی پایه فراهم کرده و ظرفیت تولید و بازدهی‌شان همچنان رو به افزایش است. همچنین ۵۶ کشور دارای ۲۸۴ راکتور انرژی هسته‌ای تحقیقاتی بوده و علاوه بر آن ۲۲۰ زیردریایی و کشتی وابسته به انرژی راکتور‌های هسته‌ای در سراسر دنیا فعالند. فناوری هسته‌ای از انرژی آزاد شده حاصل از شکاف اتم‌های عناصر خاصی استفاده می‌کند. این فناوری اولین بار در سال ۱۹۴۰ گسترش یافت و پس از آن در طول جنگ جهانی دوم تحقیقات بر روی تولید بمب‌هایی که از شکاف اتم‌های اورانیوم یا پلوتونیوم ساخته می‌شوند، متمرکز شد و حدود سال‌های ۱۹۵۰ بود که اهداف صلح‌طلبانه هسته‌ای، مطرح شده و تحقیقات بر روی آن آغاز شد. امروزه در دنیا از انرژی هسته‌ای به عنوان منبع مهمی در تولید برق استفاده می‌شود، دقیقا به همان میزان که از منابع دیگر به این منظور استفاده می‌شود. هم‌اکنون حوزه فناوری هسته‌ای غیر نظامی می‌تواند افتخار کند که بیش از ۱۲۶۰۰ راکتور هسته‌ای فعال در این حوزه دارد که بعد از سال‌ها تحقیق و آزمایش به بهره‌برداری رسیده‌اند و ۱۶درصد از نیاز‌های جهان را در ۳۰ کشور دنیا تامین می‌کنند. بسیاری از کشورهای دنیا دارای راکتورهای تحقیقاتی هستند که منبع با ارزشی از پرتوهای نوترون را برای تحقیقات مخصوص و تولید ایزوتوپ‌های صنعتی و پزشکی فراهم می‌کنند. امروزه تنها ۸ کشور دنیا توان استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را دارند و علاوه بر این ۵۶ کشور از راکتورهای تحقیقاتی غیر نظامی برخوردارند که از این تعداد در ۳۰ کشور حدود ۴۳۵ راکتور انرژی هسته‌ای به منظور اهداف اقتصادی با ظرفیت ۳۷۰ هزار مگاوات مشغول فعالیت هستند. این مقدار تولید انرژی ۳ برابر بیشتر از کل ظرفیت تولید انرژی فرانسه یا آلمان از تمام منابع‌شان است. همچنین تعدد ۳۰ راکتور هسته‌ای با ظرفیت معادل ۶درصد ظرفیت موجود در مراحل ساخت و راه اندازی به سر می‌برند و حدود ۷۰ راکتور هسته‌ای با ۲۲درصد ظرفیت موجود در دست مطالعه و بررسی است. ۱۶ کشور در دنیا برای حداقل یک چهارم برق مصرفی شان به انرژی هسته‌ای وابسته اند. فرانسه و لیتوانی سه چهارم انرژی مورد نیاز کشورشان را از انرژی هسته‌ای تامین می‌کنند. در حالی‌که بلژیک، بلغارستان، مجارستان، اسلوواکی، کره جنوبی، سوئد، سوئیس، اسلووانی و اوکراین یک سوم یا کمی بیش از این مقدار،از انرژی هسته‌ای استفاده می‌کنند . ژاپن، آلمان و فنلاند بیش از یک چهارم و آمریکا تقریبا یک‌پنجم انرژی مورد نیاز خود را از انرژی هسته‌ای به دست می‌آورند.

از تعداد نیروگاه‌های فعال امروز دنیا تنها تعداد اندکی در سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ ساخته شده‌اند، با این وجود میزان فعالیت و مقدار برق تولیدی شان بیش از سایر نیروگاه‌هاست. با بهره‌برداری از ۳۰ برنامه هسته‌ای جدید در ۵ سال آخر منتهی به سال ۲۰۰۶ مقدار برق تولیدی ۲۶۸۵ میلیون کیلووات اعلام شده است. با توجه به اینکه در فاصله سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۶ افزایشی در تعداد راکتورهای هسته‌ای وجود نداشته است، این میزان پیشرفت در تولید مربوط به عملکرد بهتر و استفاده بهینه از واحدهای موجود بوده است. در یک نمای بزرگ تر از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۶ ظرفیت WGe ۴۴ رشد یافته است (در واقع ۵/۱۳ در صد که هم ناشی از افزایش شبکه نیروگاه‌های جدید و هم به علت به روز کردن انواع نیروگاه‌های قبلی است ) تولید برق نیز به ۷۵۷ میلیون کیلووات ساعت رسیده است که سهم بخش‌های مختلف در این میزان تولید به شرح زیر است: ۳۶درصد از طریق احداث و بهره‌برداری از بخش‌های جدید، ۷درصد از طریق به روز کردن تجهیزات و ۵۷درصد از طریق افزایش امکان دسترسی.

تقریبا یک سوم راکتورهای جهان ظرفیت تولید بیش از ۹۰درصد داشته و بیش از دو سوم آنها ظرفیت تولید بالای ۷۵در صد دارند که این میزان در مقایسه با سال ۱۹۹۰ بسیار رشد کرده است. در ۱۵ سال اخیر نیروگاه‌های فنلاندی از نظر میزان تولید در صدر قرار گرفته اند و آمریکا نیز بعد از ژاپن در بین ۲۵ نیروگاه بعدی رتبه اول را دارد. عملکرد نیروگاه‌های انرژی هسته‌ای آمریکا نشان دهنده تحول و پیشرفت منسجم و منظم در ۲۵ سال گذشته است که موجب افزایش ظرفیت تولید تا ۹۰ درصد شده است که این رقم بیشتر از ۶۵ درصد ظرفیت تولیدی است که نیروگاه‌های آمریکایی در سال ۱۹۹۰ داشتند. آمریکا تولید حدود یک سوم برق هسته‌ای دنیا را به خود اختصاص داده است. ۱۲ کشور دنیا در سال ۲۰۰۶ روی هم رفته بیش از ۸۰درصد ظرفیت تولید داشتند در حالی‌که تنها راکتورهای فرانسوی به طور متوسط تولید ۷۸ درصدی داشتند. البته تعدادی از این ارقام حاکی از بهره‌برداری و استفاده بیشینه از منابع موجود است، با وجود اینکه بیشتر راکتورهای هسته‌ای مجبورند هر ۱۸ تا ۲۴ ماه یکبار برای سوختگیری و تعمیرات معمول خاموش شوند. در ضمن ضایعات و خسارات پیش بینی نشده این راکتورها هم لحاظ می‌شود که در مورد کشور آمریکا در سال‌های اخیر مقدار این ضایعات به زیر ۲در صد رسیده است.

راکتورهای هسته‌ای دیگر

علاوه بر نیروگاه‌های انرژی هسته‌ای مبتنی بر تولید اقتصادی، بیش از ۲۸ راکتور تحقیقاتی فعال در ۵۶ کشور دنیا وجود دارند. از این راکتورها علاوه بر اهداف آموزشی استفاده‌های بسیاری در زمینه پژوهش و تحقیق و نیز تولید ایزوتوپ‌های صنعتی و پزشکی می‌شود.استفاده از راکتورهای انرژی هسته‌ای برای تولید نیروی محرکه لازم در حوزه کشتیرانی و ناوگان دریایی و زیردریایی در ۵ دهه اخیر نقش عمده‌ای را در دنیا ایفا کرده است. در حال حاضر بیش از ۱۵۰ کشتی با انرژی حاصل از ۲۲۰ راکتور هسته‌ای به حرکت در می‌آیند. در روسیه مجموعه‌ای از ۸کشتی یخ شکن بزرگ و ۶۲۰۰۰ کشتی باری که بیشترشان غیرنظامی هستند، نیروی‌محرکه شان را از انرژی هسته‌ای تامین می‌کنند.