دنیای اقتصاد - زنجان - اسدالله قربان زاده: طبق گفته‌های رییس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان امسال با توجه به رویکرد و اهداف طرح توسعه کشاورزی قرار است، شهرک تخصصی گیاهان دارویی در این استان راه‌اندازی شود؛ طرحی که با توجه به موقعیت و ظرفیت‌های بالقوه بخش منابع طبیعی زنجان ضرورت راه‌اندازی آن مهم به نظر می‌رسد. بی‌شک نگاه صنعتی به این موضوع می‌تواند زمینه رونق و درآمد زایی مرتعداران را موجب شود و به نوعی منبع درآمد آنها شود. این در حالی است که راه‌اندازی صنایع تبدیلی، بسته‌بندی و رعایت اصول بهداشتی در کنار اشتغالزایی می‌تواند این صنعت نوپا را به صنعتی درآمدزا تبدیل کند. با این حال اجرای این طرح هنوز در حد حرف باقی‌مانده است و قدمی درباره مکان‌یابی و شناسایی سرمایه‌گذار صورت نگرفته است.
قدم اول
گذشتگان با طبیعت مانوس بودند و درمان دردهای خود را در گونه‌های گیاهان دارویی می‌یافتند. امروزه نیز بیمارانی که از داروهای شیمیایی مایوس می‌شوند، مداوای درد خود را از نسخ گیاهی عطاری‌ها می‌جویند. در این بین گذر زمان ایجاب می‌کند، تا به این گونه‌ها به دید صنعتی نگاه شود. استان زنجان نیز به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی دارای تنوع گیاهان دارویی است. در حالی که می‌توان از این پتانسیل و ظرفیت بالقوه‌ استان برای احیا و بهره‌برداری علمی و اصولی بهره برد، ولی هنوز این ظرفیت در استان مغفول مانده است.
در این رابطه مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان از امضای تفاهم نامه بین جهادکشاورزی و دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی استان خبر می‌دهد و می‌گوید: قرار بر این شد در این رابطه دستگاه‌های مرتبط مشارکت کنند و استان زنجان به قطب گیاهان دارویی تبدیل شود. بهمن اسکندری می‌افزاید: براساس این تفاهم‌نامه یک سری طرح‌ها پیگیری می‌شود که کاشت گلخانه‌ای گیاهان دارویی، تولید گیاهان دارویی به شکل خوشه‌ای و غیره از تولید تا فرآوری باید بررسی شود.
اسکندری ایجاد بازار رقابتی بین نگاه صنعتی و سنتی به این گونه‌ها را مهم می‌داند و با تاکید بر نگاه علمی به خواص گیاهان دارویی اظهار می‌کند: میزان ماده موثر گونه‌های گیاهان دارویی در نگاه علمی و سنتی موضوعی است که اثرگذاری آن در رفع بیمارها تاثیرگذار خواهد بود.
نگاهی به گذشته
۱۲ سال قبل بود که طرح جمع آوری گیاهان دارویی استان زنجان در مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان اجرا شد. این طرح که ۴ سال به طول انجامید به دلیل تنوع و گوناگونی گیاهان دارویی در نقاط مختلف استان موجب شد تا جمع‌آوری و شناسایی گونه‌های گیاهی استان و تدوین آن مورد بررسی قرار گیرد.
تاکنون در سطح استان نزدیک به ۲۱۲ گونه گیاه دارویی شناخته شده است. احمد موسوی عضو مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان می‌گوید: پیش از این در استان ۴۹ گونه گیاهان دارویی شناخته شده بود که پس از تحقیق و بررسی ۱۶۳ گونه جدید با توجه به منابع مختلف به عنوان گیاهان دارویی جدید استان معرفی شدند.
به گفته این محقق، بیشترین تعداد گونه‌های گیاهان دارویی متعلق به کاسنی با ۲۷ گونه،تیره نعناع با ۲۲ و گل سرخ با ۱۵ گونه است. موسوی تصریح می‌کند: باید تهیه نقشه پراکنده جغرافیایی گونه‌های گیاهان دارویی با جمع آوری اطلاعات و تجربیات افراد بومی و محلی منطقه به صورت مدون و در قالب بانک اطلاعاتی عملیاتی شود.
تجارتی پردرآمد
امروزه نگاه اقتصادی به گیاهان دارویی به تجارتی بزرگ و درآمدزا تبدیل شده است، اما برخلاف تنوع آب و هوایی در ایران این صنعت نوپا هنوز آن‌طور که باید و شاید شکل نگرفته و کسی پاپیش نگذاشته است.
تقی سالک، کارشناس منابع طبیعی استان نبود سیستم بسته‌بندی صحیح و سالم و نیز عرضه گیاهان دارویی به شکل فله‌ای و غیر استاندارد را جزو موانع نگاه صنعتی به این گونه‌ها می‌داند و می‌گوید: همین عوامل موجب شده تا خواص درمانی این گیاهان کاهش یابد و برخی مواقع گیاهان دارویی دست ساز که در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد، از نظر بهداشتی دارای سلامت دارویی نباشند. سالک پیشنهاد می‌کند: برای راه‌اندازی صنایع و واحدهای بسته‌بندی این گونه‌ها باید اراضی با در نظر گرفتن موقعیت اقلیمی شناسایی و این واحدها دور از شهرها و مناطق آلوده استقرار یابند. این کارشناس منابع طبیعی تخصیص فضاهای جداگانه برای نگهداری کوتاه مدت گونه‌های تازه،پاک کردن، شست‌وشو و خشک کردن، تنظیم درجه حرارت و رطوبت انبارهای نگهداری در دمای خاص را از ویژگی‌های این واحدها عنوان می‌کند و می‌افزاید: انبار این واحدها از تهویه مناسب و نور کافی برخوردار بوده و از دستگاه‌های مختلف بسته‌بندی اعم از سلفون پیچ،شرینگ،کارتونیگ استفاده شود؛ تا فرآورده‌های تولیدی را در قالب‌های پودری،گرانول،ادویه‌جات، بطری و غیره به بازار عرضه شود.
موقعیت ممتاز ابهر و خرمدره
اراضی مستعد شهرستان‌های ابهر و خرمدره برای راه‌اندازی صنایع بسته بندی شرایط مطلوبی دارند.
غلامرضا محمودی، رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان خرمدره با اعلام این مطلب، راه‌اندازی صنایع پرورش و بسته‌بندی گیاهان دارویی را در استان حائز اهمیت می‌داند و می‌گوید: این صنعت نقش بسزایی در اشتغالزایی و ارزآوری برای استان در پی خواهد داشت؛ به شرطی که از سرمایه‌گذاران این طرح حمایت ویژه‌ای صورت گیرد.
وی استقرار این شهرک را در شمال اتوبان زنجان- قزوین به دلیل دسترسی آسان به مرکز کشور و اتوبان اصلی مهم می‌داند و می‌افزاید: وجود مراتع غنی و سرشار گیاهان دارویی این منطقه و همجواری با مراتع طارم در این امر موثر خواهد بود.
اشتغالزایی فراموش نشود
حمایت از سرمایه‌گذاران این صنعت نوپا راهی برای توسعه است و نگاه اقتصاد محور را به دنبال دارد. یک فعال عرصه گیاهان دارویی استان نیز درباره راه‌اندازی صنایع بسته‌بندی این‌گونه‌ها می‌گوید: برای راه‌اندازی این سایت‌ها باید مقوله اشتغالزایی و درآمدزایی را در نظر بگیریم تا سرمایه‌گذاران طرح در ابتدای کار متضرر نشوند.
کبری سلامپور می‌گوید: باید بهره‌برداران این طرح اعم از روستاییان و فارغ‌التحصیلان تولید و نگهداری گیاهان دارویی، ارتقای ژنتیک و نیز مدیریت بذور این گیاهان را در صنعت بسته‌بندی و پرورش در اولویت قرار دهند. وی نظارت و برنامه‌ریزی کارشناسان به عنوان مشاور را در راه‌اندازی این طرح متذکر می‌شود و می‌افزاید: در کنار راه‌اندازی صنایع بسته بندی، ایجاد سایت‌های کشت و بهره‌برداری گسترش ایستگاه‌های تحقیقاتی را در پی خواهد
داشت.
کوتاه سخن اینکه گیاهان دارویی به عنوان جزئی از مراتع استان دارای ارزش دارویی و گاه خوراکی هستند. اگر در شیوه تولید گیاهان دارویی برنامه‌ریزی اصولی برای ایجاد اشتغال مولد و بازاریابی صورت گیرد، علاوه بر درمان بیماری‌ها، حفظ و نگهداری از تخریب جنگل‌ها، مراتع و حفظ محیط‌زیست را در پی خواهد داشت. بسته‌بندی مرغوب با برچسب خواص و فواید این گونه‌ها، رعایت اصول بهداشتی زمینه توسعه و گرایش مصرف‌کنندگان را رقم می‌زند. اگر به دانش بومی در امر تولید این گونه‌ها اکتفا کنیم، همکاری بخش‌ها و اقتصادی شدن آن بی‌نتیجه خواهد بود.