بورس انرژی نیازمند بازیابی دوباره

گروه بورس کالا - حمزه بهادیوند چگینی: راه‌اندازی بورس انرژی اگرچه انتظارات فراوانی را به خصوص در حوزه برق به عنوان بزرگ‌ترین کالایی که این در بورس (البته با تعریف کنونی آن) ظرفیت‌های عرضه دارد، ایجاد کرد؛ اما خیلی زودتر از انتظار با کاهش حجم معاملات مواجه شد. گویا مشکل اساسی در این زمینه آن است که وزارت نیرو که قرار بود نقدینگی مورد نیاز شرکت‌های توزیع را فراهم کند از انجام تعهدات خود سر باز زده یا لااقل فعلا سرباز زده و همین امر باعث بروز مشکلاتی در بورس انرژی شده است. البته باید به این نکته اشاره کرد که در ابتدای راه‌اندازی بورس انرژی قرار داریم و ناهماهنگی‌هایی از این قبیل تا حدی طبیعی است، اما تداوم این وضع می‌تواند مشکلات را تا جایی پیش ببرد که حتی بورس انرژی تعطیل شود؛ چنانچه چندی پیش شایعاتی از این دست در بازار پیچید. البته بورس انرژی برنامه‌های جدیدی دارد و تلاش می‌کند به روند توسعه خود ادامه دهد تا جایی که پذیرش قطران و زغال سنگ و همین طور ورود برخی حامل‌های انرژی مانند نفت کوره و بنزین و ... که در حال حاضر بحث‌های مفصلی در زمینه آن صورت گرفته، از چشم‌اندازهای روشن این بازار به حساب می‌آید.

اما در این میان نباید به دو نکته اساسی بی‌توجه بود؛ اول آنکه باید نفت به عنوان یک حامل اصلی انرژی در بورس انرژی عرضه می‌شد و شرایطی فراهم می‌آمد که هم دولت و هم مصرف‌کنندگان - چه داخلی و چه بین‌المللی - توانایی آن را داشته باشند تا از محاسن عرضه نفت در بورس انرژی از جمله شفافیت در بازار، دسترسی سریع به کالا و از همه مهم‌تر تبدیل شدن به بازاری مهم برای تعیین قیمت نفت در منطقه بهره‌مند شوند، اما وزارت نفت از عرضه این محصول مهم در بورس انرژی خودداری می‌کند و همراهی‌های لازم را به دلایلی خاص که خود وزارت نفت می‌داند با بورس انجام نمی‌دهد. در غیاب این حامل انرژی مهم در بورس انرژی، اما چشم امید به برق به عنوان دومین حامل قابل‌عرضه است؛ این در حالی است که روند معاملات در زمینه این کالا نیز کاهشی است و این بار وزارت نیرو همان‌طور که گفته شد نقدینگی مورد نیاز را تامین نکرده است. با ذکر این دو نمونه باید گفت بورس انرژی که به‌رغم تمام توانایی‌هایی که در زمینه ساختارهای داخلی خود دارد، توانسته عملکرد خوبی از بعد نرم‌افزاری از خود نشان دهد، در معرض تهدیدهای جدی است مگر آنکه از ظرفیت‌های موجود استفاده کافی را ببرد. گفت‌وگوی خبرنگار دنیای اقتصاد با مدیر نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس کشور حکایت از آن دارد که بورس انرژی با طراحی روش‌هایی درصدد است تا از ابزارهای مالی مناسبی استفاده کند که در نتیجه وابستگی به تامین نقدینگی از طریق وزارت نیرو به حداقل برسد. در این میان فراهم‌سازی شرایط خرید نقدی و مستقیم متقاضیان، امکان استقراض از خزانه و همین طور انتشار اوراق سلف برق از عمده مواردی است که به گفته محمودرضا خواجه نصیری قابل‌بررسی است. به گفته وی، ساختارها و شکل و شمایل ابزارها با هیچ مشکلی مواجه نبوده و لااقل در طول معاملات این مدت این اطمینان حاصل شد که بورس انرژی قابلیت کافی برای عرضه‌های بالاتر و متنوع تر را دارد، اما اینکه این بورس به شدت به تزریق نقدینگی وابسته است، یک اشکال محسوب می‌شود اختلال در تامین نقدینگی برق برخلاف تفاهم‌نامه‌ای است که بین بورس و وزارت نیرو و معاونت‌های آن وجود دارد که چه در زمان تصویب بورس انرژی و چه در زمان طراحی ساختارها بارها مورد تاکید قرار گرفته بود.

به گفته خواجه نصیری، حتی اعداد و ارقام و نحوه پرداخت‌ها نیز مشخص بود، اما به نظر می‌رسد برخی اتفاقات غیرمنتظره در زمینه مسائل مالی به برهم زدن حساب و کتاب‌ها در این زمینه دامن زد و پیش بینی‌ها کمی تغییر کرده است. به گفته وی، انتظار می‌رود این مشکلات به زودی برطرف شوند و معاملات روند مناسبی به خود بگیرند، هر چند راهکارهای جایگزین نیز وجود دارند و پیگیری می‌شوند.

مدیر بازارها و بورس‌های سازمان بورس کشور با اشاره به معاملات بورس انرژی که از سال قبل آغاز شده، نوسانات قیمت‌ها را در این بازار تقریبا ثابت و کم اعلام کرد و حجم معاملات را کاهشی دانست. وی همچنین از توان بالای این بازار در پاسخگویی به نیازهای ساختاری و نرم‌افزاری بورس انرژی خبر داد و گفت تاکنون معاملات پیوسته سلف در کشور اجرا نشده بود، اما با راه‌اندازی بورس انرژی این اتفاق افتاد. همچنین پذیرش قطران و زغال‌سنگ و معاملات آن از اقدامات شایسته‌ای است که در این مدت شاهد آن بوده‌ایم. وی همچنین به عرضه متان، اتان، پروپان و سایر گازها اشاره کرد و حراج حضوری و معاملات فیزیکی را که برنامه‌ریزی و هدف گذاری شده‌اند، موفقیت‌آمیز خواند.

خواجه نصیری همچنین در رابطه با عرضه کالاهای جدید در بورس کالا با اشاره به این که کالاهایی که ماهیت ذاتی آنها کالایی است در بورس کالا می‌مانند از عرضه محصولاتی جدید در بورس انرژی خبر داد که ماهیت حامل‌های انرژی را دارند و به مواردی همچون نفت کوره، بنزین و گازوئیل و ... اشاره کرد. به عقیده این مدیر ارشد سازمان بورس، عرضه این حامل‌ها می‌تواند به جلب نظر وزارت نفت در آینده نزدیک کمک کرده و زمینه‌های لازم را برای عرضه نفت فراهم سازد. به عقیده خواجه نصیر، مشکل از زیرساخت‌ها نیست که نفت در بورس انرژی عرضه نمی‌شود، بلکه مشکل بیش از آن که استدلالی باشد، بر اساس ملاحظات است و در نتیجه تا ملاحظات از طرف عرضه‌کننده برطرف نشوند، نمی‌توان سازمان یا وزارتخانه‌ای را به عرضه وادار کرد، مخصوصا آنکه ما به عرضه نفت در نهایت خوش بین هستیم و امیدواریم این اتفاق با رفع مشکلات و ابهاماتی که وزارت نفت با آنها مواجه است، بیفتد.

در عین حال با توجه به اخباری که در رابطه با انتشار اوراق سلف نفتی توسط بورس انرژی در سال قبل به گوش می‌رسید، اما همچنان این موضوع عملیاتی نشده است. این در حالی است که سال گذشته حتی تاریخ‌های مشخصی برای انتشار این اوراق اعلام شد و مشخصا خرید و فروش این اوراق نزدیک بود عملیاتی شود، اما از انجام آن جلوگیری شد. به گفته خواجه نصیری، مشکل اصلی زیر بار نرفتن بانک مرکزی در برابر سیاست وزارت نفت برای انتشار اوراق مذکور بوده است؛ چرا که بر اساس بودجه ۹۱، انتشار این اوراق باید با هماهنگی بانک مرکزی صورت می‌گرفت، اما احتمال اینکه این نوع اوراق در سال جدید و در قالب بودجه سال ۹۲ بتواند شرایط عرضه را بهتر از سال قبل احراز کند وجود دارد. وی البته با اشاره به این که انتشار اوراق سلف موازی در بورس کالا و در بخش‌های مختلف می‌تواند زمینه‌های لازم را برای تامین مالی این بخش‌ها فراهم سازد از انتشار این اوراق در سال جاری خبر داد و اوراق سلف نفتی را مستلزم تایید آن در بودجه دانست.

خواجه نصیر در عین حال با اشاره به برنامه‌های بورس انرژی برای سال ۹۲، تنوع ابزارها و کالاها را به عنوان سیاست سال جاری بورس انرژی کشور اعلام کرد و بهبود معاملات برق را نیز مورد تاکید قرار داد. به گفته وی، تمرکز بورس انرژی بر کالاهای متنوعی است و باید گفت تنها یکی از کالاهایی است که در این بازار معامله می‌شود و می‌توان عرضه‌های جذابی را رقم زد.