مزایای بازارهای دوطرفه

اکبر حامدی کارشناس ارشد بازار سرمایه بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری طبق یک نوع تعریف به دو بازار تقسیم می‌شوند؛ بازارهای یک طرفه و بازارهای دو طرفه. در بازارهای یک طرفه مانند بورس تهران، صرفا می‌توانیم با آورده مالی خود سهامی را بخریم (البته باید عنوان کرد که از طریق کسب اعتبار نیز می‌شود به خرید در این بازار پرداخت) و بعد از گذشت زمان، سهامی را که از قبل خریداری کرده‌ایم را با سود یا زیان به فروش برسانیم. اما در بازارهای دو‌طرفه ما می‌توانیم علاوه بر خرید، فروش هم انجام دهیم، آن هم فروش سهامی که از قبل نداشته‌ایم! به این ترتیب از کاهش قیمت‌ها نیز بهره‌مند خواهیم شد. این سیستم در بازارهای جهانی به «فروش استقراضی» معروف است و در کشور ما نیز «فروش تعهدی» نام گرفته شده است. این در حالی است که تاکنون به برخی دلایل شرعی (از جمله فروش مال غیر)، معاملات دوطرفه نتوانسته جایگاهی مناسب در بازارهای ما داشته باشد (در مبحث آتی نمونه‌ای از آن را شاهد بوده‌ایم).

به‌عبارت دقیق‌تر باید عنوان کرد که در بازارهای دوطرفه می‌توان هم از خرید سود کرد و هم از فروش. به‌عنوان مثال فرض کنید نظرتان بر این است که سهام شرکتی دچار حباب قیمتی شده است یا با توجه به وضعیت آینده و پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، نتواند بازدهی مناسبی را در ادامه داشته باشد. حال شما نیز چنین سهمی را در پرتفوی خود ندارید. این در حالی است که با استفاده از ابزار مزبور می‌توانید سهامی را که ندارید (با رعایت برخی شرایط از جمله پرداخت وجه تضمین و... ) به فروش برسانید. همچنین چنانچه قیمت سهم کاهش یابد، شما آن را خریداری کرده و استقراض سهام خود را پرداخت می‌کنید (و به سود نیز می‌رسید)، اما اگر قیمت‌ها افزایش یابد شما متضرر می‌شوید.

در مجموع، بازار دو طرفه این امکان را برای سرمایه‌گذاران فراهم خواهد کرد که از هر دو طرف بازار (صعودی یا نزولی) در صورت تحلیل درست سود کنند. در بازار یک طرفه یک شخص زمانی سود خواهد کرد که دارایی خریداری شده توام با افزایش قیمت باشد. اما حال اگر بازار نزولی شود چه؟ در بهترین شرایط فردی که تحلیل درستی داشته سهام خود را تبدیل به وجه نقد می‌کند و منتظر می‌ماند. اما در بازار دو طرفه افراد می‌توانند از کاهش قیمت‌ها نیز بهره ببرند. بنابراین وجود بازارهایی به چنین شکل سبب کارآیی بیشتر و افزایش عمق بازار شده و همچنین از معاملات سفته‌بازانه در بازار می‌کاهد.

با این وجود اما ممکن است برخی مشکلات در این بازار نیز به‌وجود آید که از کارآیی بازار بکاهد. شاید اولین مورد سیستم مناسب اجرایی آن باشد (در برخی روزها شاهد کندی معاملات و برخی ضعف‌های دیگر می‌باشم) لذا ممکن است با گسترش بازار، شاهد مشکلات بیشتری در بازار باشیم. از جمله موارد دیگر نیز می‌توان به انتخاب سهام مناسب جهت اجرایی شدن، نظارت دقیق بر بازار و معاملات خصوصا معاملات سهامداران عمده اشاره داشت.همچنین سرمایه‌گذاران باید به چند نکته در خصوص فروش تعهدی سهام توجه کنند.  در گام نخست این معامله به‌صورت قرارداد وکالتی و صلح بوده و تمامی هزینه‌ها از جمله کارمزد و مالیات بر عهده خریدار است. همچنین وجه تضمین توسط اتاق پایاپای مشخص می‌شود. پول فروش در حساب بلوکه شده مالک قرار می‌گیرد و نمی‌توان برداشتی از آن صورت گیرد، ولی می‌توان این نقدینگی را در بخش‌هایی از جمله سپرده‌ بانکی یا در صندوق‌های قابل معامله سرمایه‌‌گذاری کرد.همچنین باید عنوان کرد که مالک می‌تواند هر فردی باشد که درصد مشخصی از سهام را داراست و مالک دوره تنفس و دوره تعهد را مشخص می‌کند. البته در دوره تنفس مالک نمی‌تواند تا N روز که مشخص می‌کند، سهم را مطالبه کند. اما در دوره تعهد مالک می‌تواند هر وقت بخواهد اعلام کند به سهام خود نیازمند است و باید با او تسویه کنند.از سوی دیگر  در زمانی که سهم افزایش سرمایه در پیش دارد باید تسویه وضعیت‌های فروش تعهدی صورت بگیرد که معمولا ۱۰ روز پیش از برگزاری مجمع جهت افزایش سرمایه، اطلاع‌رسانی خواهد شد.