دولتمند خالف، خواننده معروف تاجیکستانی درگذشت
خنیاگر محبوب دو ملت
از زندگی و کار
دولتمند خالُف روز چهارم آبان‌ماه سال ۱۳۲۹در روستای داغستان ناحیه شورآباد تاجیکستان در خانواده‌‌ای کشاورز و اهل فرهنگ به دنیا آمد. نخستین استادان او پدرش خان‌محمد و برادرش نظرعلی بودند. پس از فارغ‌التحصیلی از دبستان، وارد دبیرستان شبانه‌روزی شد و سپس در دانشگاه هنر تاجیکستان رشته موسیقی را ادامه داد. دولتمند در سال ۱۹۶۳ میلادی در ۱۳سالگی روی صحنه رفت و نخستین کنسرتش از تلویزیون سراسری شوروی پیشین پخش شد. او از ابتدای زندگی و تحت آموزش پدرش با موسیقی فلک تاجیکستان آشنا شد و همان را ادامه داد. خودش گفته است: «موسیقی فلک به دلیل استفاده از اشعار عرفانی در زمان شوروی سابق از سوی دولت تا حدودی ممنوع بود. ما شعرهای مولوی را اجرا می‌کردیم و چون شعرهای مولوی بیشتر وجه عرفانی و خداگونه دارند، در حکومت کمونیستی شوروی اجازه کار چندانی نداشتیم. اما از زمان استقلال کشور تاجیکستان، دولت نیز به این موسیقی توجه ویژه‌ای دارد، به طوری که رئیس‌جمهوری روز ۱۰ اکتبر را روز موسیقی فلک اعلام کرده است.»
دولتمند از بیش از دو دهه پیش یک گروه موسیقی را با همراهی برادران، پسر‌عموها و فرزندان خودش تاسیس کرد و نامش را گروه دولتمند گذاشت. این گروه در سال‌های گذشته بارها و بارها در کشورهای مختلف از جمله ایران برنامه برگزار کرده است. دولتمند در کنار خوانندگی، کار پژوهشی هم انجام داده و پژوهشگر موسیقی مردمی تاجیکستان است. او در دوران فعالیتش موسیقی مردمی تاجیکستان را جمع‌آوری کرده که بخش قابل‌توجهی از آنها تاکنون منتشر شده است. استاد خالف که شش مقام را در کنسرواتوار موسیقی دوشنبه آموخته است، برای نواختن دوتار، قیچک و سه‌تار که از سازهای مشهور این منطقه هستند مشهور است. آهنگ‌ها و آوازهای او حالت صوفیانه دارند و بعضا بر اساس اشعار مولوی تنظیم شده‌اند. از مهم‌ترین آثار او هم می‌توان به «بوم»، «بهار آمد»، «شاه پناهم بده»، «دور مشو» و آثار شاخص دیگر اشاره کرد.
آواز واپسین
دولتمند خالف هفته گذشته پس از وخامت حالش برای ادامه درمان به مسکو رفته بود و چند روز پیش به تاجیکستان برگشته و در بیمارستان کارابولو بستری شد. طبق گزارش رسانه‌های تاجیکستان، وزیر بهداشت این کشور درمان دولتمند را پیگیری و نظارت می‌کرد، اما با وجود انجام تمام اقدامات درمانی، این هنرمند بامداد روز یکشنبه بر اثر عوارض ناشی از بیماری سرطان کیسه صفرا درگذشت. پیکر او روز گذشته در میان اندوه هواداران بسیاری در گورستان لوچوب به خاک سپرده شد.
گفته‌ها
دولتمند در گفت‌وگوهای متعددی به پیوند فرهنگی با ایرانیان اشاره کرده و این امر را مایه ارتباط و دوستی میان دو ملت دانسته بود. او گفته بود: «من در جنوب تاجیکستان و در مرز افغانستان کار می‌کردم و از هنرمندان ایرانی با مرحوم محمدرضا شجریان آشنایی داشتم. او به محل زندگی و کار من در تاجیکستان آمده بود. همچنین با شهرام ناظری قطعاتی از اشعار مولانا جلال‌الدین بلخی را کار کردم. مردم فارسی‌زبان گنجینه‌ای دارند که در هیچ‌کجا مانندش نیست.» او همچنین گفته بود: «فکر می‌کنم اگر هر روز تعدادی از افراد از کار من، ذره‌ای لذت معنوی ببرند، منت‌دار آنها می‌شوم و از کارم به وجد می‌آیم. تمام شعرهای کلاسیک را به زبان فارسی می‌خوانم، خودآموزی کرده‌ام، اما این روزها زبان فارسی در تاجیکستان تدریس می‌شود و در مکان‌های آموزشی و برنامه دولتی جاری است. به واسطه کارم موسیقی تمام ملت‌های دنیا را گوش می‌دهم، اما موسیقی مردمی ایران و تاجیک بسیار شبیه به هم است، در یک مجرا و شاهراه قرار دارند و چنین تصور می‌کنم که موسیقی زبان، مذهب، منطقه و ملیت ندارد و داروی شفابخش معنویت انسان‌هاست.»
واکنش‌ها
انتشار خبر درگذشت دولتمند خالف در تاجیکستان با واکنش‌های بسیاری روبه‌رو شده است. برخی رسانه‌ها نوشتند: درگذشت دولتمند خالف پایان عصری در موسیقی تاجیکستان است. مرگ او در ۱۸ فوریه ۲۰۲۴، پس از یک بیماری طولانی، در قلب کسانی که او را می‌شناختند و در تاروپود فرهنگ تاجیکستان، خلاء بزرگی ایجاد می‌کند. بسیاری از هنرمندان و کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران نیز با انتشار تصاویری از دولتمند خالف و بازنشر ویدئویی از تمرین مشترک دولتمند و شهرام ناظری در کنسرت «زبان عشق» به درگذشت او واکنش نشان داده و متن‌هایی را در تمجید از آثار او نوشته‌اند. رئیس‌جمهور تاجیکستان پس از درگذشت دولتمند، ضمن تسلیت به خانواده او، از کمک‌های ارزشمند این استاد آواز در توسعه موسیقی، به‌ویژه ترانه‌های محلی و ژانر «فلک» قدردانی کرده است.
