بحرانی که چشم‌انداز احیای برجام را دچار چالش کرد
اواخر هفته گذشته دیپلماسی ایران روزهای بحرانی‌ای را متاثر از جنگ اوکراین تجربه کرد که همزمان هم با تحریم‌های متعددی از سوی غربی‌ها به دلیل ادعای ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و استفاده در جنگ اوکراین همراه شد. روندی که به‌زعم برخی تحلیلگران و کارشناسان می‌تواند چشم‌انداز مذاکرات احیای برجام را بیش از پیش با چالش مواجه کند.
با این حال تهران این ادعاها را رد کرده و وزیرخارجه ایران در سفر به ایروان از ادامه تبادل پیام‌‌‌‌‌‌ها با طرف آمریکایی برای رسیدن به نقطه نهایی توافق خبر داده است.
حسین امیرعبداللهیان روز پنج‌شنبه در جریان نشست خبری با همتای ارمنی با ارائه گزارشی از آخرین روند مذاکرات رفع تحریم‌ها علیه ایران، گفت: ما توافق کردیم همکاری‌های نیرومندتری بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی شکل بگیرد.
این در حالی است که ارزیابی غربی‌ها به‌خصوص آمریکایی‌ها متفاوت از اظهارات وزیرخارجه ایران است، به‌نحوی‌که هماهنگ‌‌‌‌‌‌کننده ارتباطات شورای‌امنیت ملی آمریکا تاکید کرده که تمرکزمان بر روی مذاکرات هستهای با ایران نیست. جان کربی با تکرار ادعای فروش پهپاد ایرانی به روسیه، عنوان کرد که واشنگتن به‌دنبال اعمال تحریم‌های بیشتر علیه تهران است.
همزمان با ادعاهای کربی کشورهای غربی تحریم‌های جدیدی را علیه برخی اشخاص و شرکت‌های ایرانی اعمال کردند. شورای اروپا روز پنج‌شنبه ۲۸ مهر از اعمال تحریم علیه سه شخص و یک نهاد به اتهام «ارسال پهپاد به روسیه برای شرکت در جنگ علیه اوکراین» خبر داد. این شورا در ادامه از آمادگی خود برای اعمال تدابیر محدودکننده علیه دو شخص و دو نهاد دیگر خبر داد. محمد‌حسین باقری، سیدحجتالله قریشی و سعید آقاجانی در لیست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفتهاند. این اتحادیه همچنین تحریم‌هایش را علیه صنایع هوایی شاهد اعمال کرده است.
وزارت‌خارجه انگلیس نیز به تبعیت از این تصمیم روز پنج‌شنبه با صدور بیانیه‌‌‌‌‌‌ای به اتهام «ارائه پهپاد به روسیه برای استفاده در جنگ با اوکراین» تحریم‌هایی را علیه حسین باقری، سیدحجتالله قریشی و سعید آقاجانی اعمال کرد. پیرو این تحریم‌ها، اموال اشخاص ذکرشده مسدود شده و آنها از سفر به انگلیس منع خواهند شد.
پیشتر و یک روز قبل‌تر دولت کانادا ۶ فرد و چهار نهاد را به بهانه نقض حقوق‌بشر در ایران در فهرست تحریم قرار داده بود. خبر‌گزاری فارس، شورای‌نگهبان، مجلس خبرگان‌رهبری و مجمع تشخیص مصلحت‌نظام چهار نهادی هستند که در فهرست تحریم‌ها قرار گرفتهاند. کانادا همچنین حشمت‌‌‌‌‌‌الله فلاحت‌‌‌‌‌‌پیشه، محمد کرمی، صغری خدادادی، عزت‌‌‌‌‌‌الله ضرغامی، سید‌مجید میراحمدی و عباس‌علی کدخدایی را در این فهرست قرار داده است.
در واقع همزمانی تشدید بحران اوکراین با ناآرامی‌های هفته‌های اخیر در ایران، زمینه را برای اعمال تحریم‌های حقوق‌بشری علیه اشخاص و نهادها فراهم کرده است.
تحریم‌هایی که به‌نظر می‌رسد با تشدید اقدامات غربی‌ها بر سر جنجال ادعایی پهپادهای ایرانی می‌تواند به حوزه تحریم‌های تسلیحاتی نیز منجر شود.
در همین خصوص، شورای امنیت سازمان‌ملل روز چهارشنبه ۲۷ مهر در نشستی پشت درهای بسته به درخواست آمریکا، بریتانیا و فرانسه برای بررسی موضوع استفاده روسیه از پهپادهای ساخت ایران در تهاجم نظامی به اوکراین، تشکیل جلسه داد. سفیر فرانسه در سازمان‌ملل هنگام خروج از جلسه به خبرنگاران مدعی شد: «ما شواهد بسیار واضحی داشتیم مبنی‌بر اینکه پهپادها از سوی ایران به روسیه ارسال شده و در اوکراین مورد‌استفاده قرار گرفتهاند.» سفیر بریتانیا در سازمان‌ملل نیز پس از پایان این نشست در پیامی توییتری نوشت: «در شورای امنیت نگرانی‌های جدی بریتانیا را در مورد‌استفاده از پهپادهای ایرانی برای هدف قراردادن غیرنظامیان در اوکراین از سوی روسیه مطرح کردم.»
در مقابل، امیر‌سعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل‌متحد به خبرنگاران گفت که جمهوری‌اسلامی به‌طور قاطع «ادعاهای بی‌اساس و غیرمستند» را که به گفته او بخشی از یک کارزار انتشار اطلاعات نادرست علیه ایران است، رد می‌کند. او تفسیر فرانسه، بریتانیا و ایالات‌متحده از قطعنامه۲۲۳۱ شورای‌امنیت را گمراه‌کننده و غلط توصیف کرد.
امیر‌سعید ایروانی تاکید کرد: محدودیت‌های ذکرشده در پـاراگراف۶ ضمیـمهB قطعنامه۲۲۳۱ شورای‌امنیت سازمان‌ملل در اکتبر۲۰۲۰ پایان یافته است و از آن زمان هیچکدام از اقدامات ایران در جهت تامین، فروش یا انتقال سلاح یا مواد مرتبط به آن به دیگر کشورها تحت قطعنامه۲۲۳۱ نبوده است. سفیر و نماینده کشورمان همچنین ادعای اوکراین در مورد پاراگراف۴ ضمیمه Bقطعنامه۲۲۳۱ را نیز یک تفسیر نادرست و خودسرانه از قطعنامه و روح این پاراگراف دانست.
ادعای فروش پهپاد ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین در حالی تکرار می‌شود که ایران قویا مخالف جنگ و تسلیح هریک از طرفین جنگ بوده و به مقامات اوکراین گفته است؛ چنانچه سندی درخصوص استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین وجود دارد، ارائه کنند.
البته ایران سال‌هاست که با روسیه همکاری دفاعی دارد، اما از جنگ علیه اوکراین حمایت نکرده و هیچ‌یک از تسلیحات ایرانی را در اختیار روسیه برای استفاده در جنگ علیه اوکراین قرار نداده است.
در همین خصوص حسین امیرعبداللهیان پنج‌شنبه شب در مطلبی در صفحه اینستاگرام خود در مورد رایزنی تلفنی اخیرش با جوزف بورل نوشت: «درخصوص ادعاهای استفاده از پهپاد ایرانی در جنگ اوکراین به آقای بورل گفتم ما با روسیه همکاری دفاعی داریم، اما سیاست ما در قبال جنگ اوکراین، احترام به تمامیت‌ارضی این کشور، عدم‌ارسال سلاح به طرفین درگیر، توقف جنگ و پایان‌دادن به آوارگی مردم است. جمهوری‌اسلامی ایران در تلاش برای توقف درگیری‌‌‌‌‌‌ها در اوکراین از طریق دیپلماسی است و به ایشان توصیه کردم اروپایی‌ها با رویکردی واقع‌بینانه به این موضوع بنگرند. همچنین تاکید کردم ما مخالف جنگ هستیم و تحویل پهپاد به روسیه برای استفاده در جنگ با اوکراین را قویا رد می‌کنیم، با این‌حال مسوول سیاست خارجی اتحادیه پس از این گفت‌وگو در توییتی «ارسال پهپاد ایرانی به روسیه» برای استفاده در جنگ اوکراین را محکوم کرد. »
با توجه به رویکرد غربی‌ها که در روزهای گذشته با اظهارات تندتر و اقدامات تحریمی بیشتر علیه ایران همراه شده‌است، تشدید بحران اوکراین که به‌زعم تحلیلگران به یک مساله راهبردی برای آمریکا و اروپا تبدیل شده است، می‌تواند به بن‌بست بیشتر در مذاکرات برجام منتهی شود و زمینه را برای ورود ایران و غرب به فاز جدید تنش‌ها فراهم کند. این زمینه برعکس تصوری است که تاکنون حداقل در سطح اعلانی از سوی طرفین مطرح‌شده مبنی‌بر اینکه مساله برجام جدا و منفک از مسائل حقوق‌بشری و آنچه مربوط به رفتار ایران در منطقه و اکنون در سطح بین‌المللی است.
در واقع کارشناسان معتقدند نمی‌توان برجام را از کلیت روابط ایران و غرب منفک کرد و اثرگذاری تحریمی در سایر حوزه‌ها را بی‌تاثیر بر توافق هستهای دانست. تشدید این وضعیت به‌خصوص با تمرکزی که غربی‌ها بر اعتراضات و ناآرامی‌های هفته‌های اخیر در ایران گذاشته‌اند، می‌تواند با یک جرقه مجددا مشتعل شود و در عمل مذاکرات برجامی را متوقف سازد، از این‌رو لازم است تا طرفین با خویشتن‌داری و با نگاه به ظرفیت‌های امنیت و ثبات‌ساز برجام فضا را برای مدیریت تنش‌های در حال ظهور و خارج از کنترل فراهم کنند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
