تخریب محیط‌زیست و اثرات آن بر میراث فرهنگی
میراث‌داری یا تیشه زدن به ریشه‌ها؟!
مترجم: منصور صفازاده
ارتباط بین تخریب محیطی و آسیب رسیدن به میراث فرهنگی، به‌خصوص بناهای تاریخی و مکان‌های باستانی، شاید در نگاه اول قابل تشخیص نباشد ولی در اصل یک حقیقت آشکار است. آلودگی هوا در ایران در سطح بسیار خطرناکی است و چهار شهر از ۱۰ شهر آلوده دنیا در ایران قرار دارد. لایه ضخیم مه‌آلود اولین چیزی است که اگر گذارتان به تهران بیفتد با آن روبرو می‌شوید، به طوری که حتی مانع دیده شدن قله دماوند می‌شود و البته ناامیدکننده‌تر اینکه در قسمت‌هایی از ایران وضعیت از این هم بدتر است.
این آلودگی نتیجه مستقیم فقدان عواملی چون ظرفیت پالایش، افزودنی‌های سوخت پیشرفته، فیلترهای دودگیر و استفاده رایج از ناوگان اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و ماشین‌های فرسوده است که به‌طور مداوم مقادیر بسیار زیادی گازهای سمی وارد محیط می‌کنند.
ارتباط بین تخریب محیطی و آسیب رسیدن به میراث فرهنگی، به‌خصوص بناهای تاریخی و مکان‌های باستانی، شاید در نگاه اول قابل تشخیص نباشد ولی در اصل یک حقیقت آشکار است. آلودگی هوا در ایران در سطح بسیار خطرناکی است و چهار شهر از ۱۰ شهر آلوده دنیا در ایران قرار دارد. لایه ضخیم مه‌آلود اولین چیزی است که اگر گذارتان به تهران بیفتد با آن روبرو می‌شوید، به طوری که حتی مانع دیده شدن قله دماوند می‌شود و البته ناامیدکننده‌تر اینکه در قسمت‌هایی از ایران وضعیت از این هم بدتر است.
این آلودگی نتیجه مستقیم فقدان عواملی چون ظرفیت پالایش، افزودنی‌های سوخت پیشرفته، فیلترهای دودگیر و استفاده رایج از ناوگان اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و ماشین‌های فرسوده است که به‌طور مداوم مقادیر بسیار زیادی گازهای سمی وارد محیط می‌کنند.
مترجم: منصور صفازاده
ارتباط بین تخریب محیطی و آسیب رسیدن به میراث فرهنگی، به‌خصوص بناهای تاریخی و مکان‌های باستانی، شاید در نگاه اول قابل تشخیص نباشد ولی در اصل یک حقیقت آشکار است.آلودگی هوا در ایران در سطح بسیار خطرناکی است و چهار شهر از ۱۰ شهر آلوده دنیا در ایران قرار دارد. لایه ضخیم مه‌آلود اولین چیزی است که اگر گذارتان به تهران بیفتد با آن روبرو می‌شوید، به طوری که حتی مانع دیده شدن قله دماوند می‌شود و البته ناامیدکننده‌تر اینکه در قسمت‌هایی از ایران وضعیت از این هم بدتر است.
این آلودگی نتیجه مستقیم فقدان عواملی چون ظرفیت پالایش، افزودنی‌های سوخت پیشرفته، فیلترهای دودگیر و استفاده رایج از ناوگان اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و ماشین‌های فرسوده است که به‌طور مداوم مقادیر بسیار زیادی گازهای سمی وارد محیط می‌کنند. در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها، ورود تجهیزات و تکنولوژی‌های پیشرفته که می‌تواند شرایط را بهبود بخشد کاهش یافته و در نتیجه شاهد تشدید وخامت اوضاع بوده‌ایم. این سطح بالای آلودگی بدون شک تاثیر منفی بر روی بناهای باستانی و تاریخی خواهد گذاشت. بعضی از معروف‌ترین بناهای ایران از این مساله تاثیر پذیرفته‌اند، از جمله گوهر تاج تاریخ ایران و شاید تاثیر‌گذارترین بنا در جهان باستان؛ پرسپولیس. مشکل از آنجا نشأت می‌گیرد که در 10 کیلومتری جنوب غربی پرسپولیس، یک پالایشگاه پتروشیمی در شهر مرودشت قرار دارد که این بنای تاریخی را درست در مسیر وزش بادهای قوی از سمت پالایشگاه قرار می‌دهد. باد و باران‌هایی که از سمت پالایشگاه می‌آیند حامل ذرات اسیدی هستند که می توانند به مجسمه‌ها و بناهای آهکی این مجموعه آسیب وارد کنند. دکتر محمدحسن طالبیان، که در حال حاضر معاون میراث فرهنگی در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران است، مدت‌ها پیش در سال 2002 هشدار داده بود که افزایش آلودگی در مرودشت، به دلیل افزایش تعداد پروژه‌های صنعتی، تاثیر مخربی بر پرسپولیس دارد. ولی تدابیر کافی و لازم برای نگهداری از این بنا اتخاذ نشده است.
جدا از بحث آلودگی شیمیایی، توفان‌های شن نیز به‌خصوص در جنوب غربی کشور به یک خطر جدی و بزرگ تبدیل شده و به‌طور خاص شهر اهواز تحت تاثیر این مساله قرار گرفته است. اغلب اوقات منشا اصلی این توفان‌ها را می‌توان در نواحی خارج از ایران به‌خصوص بخش‌های جنوبی عراق یافت که در این مناطق مساله زهکشی مرداب‌ها و باتلاق‌ها نیز به این مشکلات افزوده و تاثیر آن در ایران بسیار جدی و مهم است. ذرات شنی معلق در هوا بسیار ساینده هستند و می‌توانند آسیب بسیار جدی به بناها و حجاری‌های موجود در سنگ‌های نرم وارد کنند.اثرات مخرب باران‌های اسیدی، توفان‌های شن و آلودگی‌های جوی که در بعضی از معروف‌ترین بناهای سنگی ایران به وضوح قابل مشاهده است، باعث فرسایش این بناها در طول 40 سال گذشته شده است. یکی از این موارد آسیب‌دیده، سنگ نگاره‌های شگفت‌انگیز دوره ساسانیان در کنار یک دره دارای رودخانه در نزدیکی شهر باستانی بیشاپور است. شاخص‌ترین این سنگ‌نگاره‌ها، پیروزی امپراتور ساسانی شاپور اول (272-240 پس از میلاد) بر سه امپراتوری روم را نشان می‌دهد. سنگ نگاره معروف بیستون که توسط داریوش در سال‌های 520-519 پیش از میلاد در بالای صخره‌ای رو به جاده خراسان بزرگ حکاکی شده است نیز اکنون در وضعیت خطرناکی قرار دارد و امید می‌رود که نامزدی اخیر این اثر به عنوان یک بنای میراث جهانی، کمکی در راستای جلوگیری از فرسایش آن باشد.
بعضی از سنگ‌نگاره‌های ساسانی در طاق‌بستان در نزدیکی کرمانشاه در کناره‌های یک غار درون یک صخره قرار گرفته و تا حدودی محافظت‌شده اند، ولی یک سنگ‌نگاره در نزدیکی آنها که شاپور دوم (379-309 پس از میلاد) و اردشیر دوم (383-379 پس از میلاد) را به همراه میترا (الهه باستانی) نشان می‌دهد، در فضای باز قرار دارد و کاملا در معرض عناصر محیطی قرار گرفته است و علائمی از فرسایش در این بنا دیده می‌شود ولی موضوع بدتر این است که محوطه سنگ فرش رو به روی این سنگ نگاره برداشته شده و این امر باعث می‌شود که آب‌های دریاچه مصنوعی به شالوده آن نفوذ کند.مدیریت منابع آبی یک موضوع بسیار مهم در زمینه بناهای باستانی است. در ایران بیش از 200 سد عملیاتی و 85 سد در دست طراحی و احداث وجود دارد. هر بار که سدی ساخته می‌شود، با زیر آب رفتن و شسته شدن تعداد زیادی زمین و بنای باستانی، آسیب بزرگی به میراث باستانی وارد می‌شود. در کشوری مانند ایران با میراث باستانی غنی که تقریبا به 10 هزار سال قبل بازمی‌گردد، این یک معضل به حساب می‌آید و اصلا تصادفی نیست که اکثر بناهای مهم‌تر در نزدیکی مسیر‌های آبی قرار گرفته‌اند و در نتیجه بسیار آسیب‌پذیرتر هستند. یکی از موارد وی‍ژه، ساخت سد سیوند در تنگه بلاغی در مسیر بین پرسپولیس و پاسارگاد است. این سد درست در مرکز سرزمین‌های مهم هخامنشی قرار دارد و با این کار بسیاری از بناهای مهم دوره هخامنشی در معرض خطر قرار گرفته‌اند یا از بین رفته‌اند. در واقع بهای بسیار گزافی پرداخت شده تا زمین‌های سابقا بایر به زمین‌های قابل کشاورزی تبدیل شوند. جدا از بحث آلودگی هوا و سوء‌مدیریت منابع آبی، بناهای تاریخی می‌توانند تحت تاثیر فرسایش خاک و کیفیت نامناسب زمین نیز به شدت آسیب ببینند. این مساله از آنجا نشأت می‌گیرد که زمین اکثر نقاط ایران به دلیل چرای بی رویه دام‌ها دچار فرسایش شده و به سبب نبود شانس احیا، به تدریج به زمین‌های صحرایی تبدیل می‌شوند. در این موارد خاک‌های سطحی توسط باران شسته و یا با وزش باد به توفان گرد و خاک تبدیل می‌شوند. به این ترتیب بسیاری از سرنخ‌های اکتشافات باستانی از بین می‌روند و بعضی بناهای تاریخی برای همیشه از صحنه محو می‌شوند.
به‌طور خلاصه، اکثر مشکلات به دلیل عدم درک کافی یا عدم احترام به میراث فرهنگی به وجود می‌آید. یک مثال خوب در این زمینه، بنای «نوشی‌جان» در نزدیکی ملایر است که شاید مهم‌ترین بنای دوره مادها در ایران باشد که قدمت آن به قرن هفتم پیش از میلاد باز می‌گردد. اخیرا در فاصله چند صدمتری شمال غربی این بنا، یک مجموعه صنعتی احداث شده است. شاید وسعت هرگونه آلودگی احتمالی مشخص نباشد اما مشخصا احداث چنین مجموعه‌ای در فاصله بسیار نزدیک به یک بنای مهم تاریخی امری کاملا غیرمسوولانه است. هیچ اتفاقی هم که نیفتد، اگر مسوولان ایران بخواهند نوشی‌جان را برای نامزدی انتخاب به عنوان میراث جهانی اعلام کنند، وجود چنین مجموعه‌ای به‌طور قطع مانع از ثبت نوشی‌جان به عنوان یک میراث جهانی خواهد شد.
ارتباط بین تخریب محیطی و آسیب رسیدن به میراث فرهنگی، به‌خصوص بناهای تاریخی و مکان‌های باستانی، شاید در نگاه اول قابل تشخیص نباشد ولی در اصل یک حقیقت آشکار است.آلودگی هوا در ایران در سطح بسیار خطرناکی است و چهار شهر از ۱۰ شهر آلوده دنیا در ایران قرار دارد. لایه ضخیم مه‌آلود اولین چیزی است که اگر گذارتان به تهران بیفتد با آن روبرو می‌شوید، به طوری که حتی مانع دیده شدن قله دماوند می‌شود و البته ناامیدکننده‌تر اینکه در قسمت‌هایی از ایران وضعیت از این هم بدتر است.
این آلودگی نتیجه مستقیم فقدان عواملی چون ظرفیت پالایش، افزودنی‌های سوخت پیشرفته، فیلترهای دودگیر و استفاده رایج از ناوگان اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و ماشین‌های فرسوده است که به‌طور مداوم مقادیر بسیار زیادی گازهای سمی وارد محیط می‌کنند. در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها، ورود تجهیزات و تکنولوژی‌های پیشرفته که می‌تواند شرایط را بهبود بخشد کاهش یافته و در نتیجه شاهد تشدید وخامت اوضاع بوده‌ایم. این سطح بالای آلودگی بدون شک تاثیر منفی بر روی بناهای باستانی و تاریخی خواهد گذاشت. بعضی از معروف‌ترین بناهای ایران از این مساله تاثیر پذیرفته‌اند، از جمله گوهر تاج تاریخ ایران و شاید تاثیر‌گذارترین بنا در جهان باستان؛ پرسپولیس. مشکل از آنجا نشأت می‌گیرد که در 10 کیلومتری جنوب غربی پرسپولیس، یک پالایشگاه پتروشیمی در شهر مرودشت قرار دارد که این بنای تاریخی را درست در مسیر وزش بادهای قوی از سمت پالایشگاه قرار می‌دهد. باد و باران‌هایی که از سمت پالایشگاه می‌آیند حامل ذرات اسیدی هستند که می توانند به مجسمه‌ها و بناهای آهکی این مجموعه آسیب وارد کنند. دکتر محمدحسن طالبیان، که در حال حاضر معاون میراث فرهنگی در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران است، مدت‌ها پیش در سال 2002 هشدار داده بود که افزایش آلودگی در مرودشت، به دلیل افزایش تعداد پروژه‌های صنعتی، تاثیر مخربی بر پرسپولیس دارد. ولی تدابیر کافی و لازم برای نگهداری از این بنا اتخاذ نشده است.
جدا از بحث آلودگی شیمیایی، توفان‌های شن نیز به‌خصوص در جنوب غربی کشور به یک خطر جدی و بزرگ تبدیل شده و به‌طور خاص شهر اهواز تحت تاثیر این مساله قرار گرفته است. اغلب اوقات منشا اصلی این توفان‌ها را می‌توان در نواحی خارج از ایران به‌خصوص بخش‌های جنوبی عراق یافت که در این مناطق مساله زهکشی مرداب‌ها و باتلاق‌ها نیز به این مشکلات افزوده و تاثیر آن در ایران بسیار جدی و مهم است. ذرات شنی معلق در هوا بسیار ساینده هستند و می‌توانند آسیب بسیار جدی به بناها و حجاری‌های موجود در سنگ‌های نرم وارد کنند.اثرات مخرب باران‌های اسیدی، توفان‌های شن و آلودگی‌های جوی که در بعضی از معروف‌ترین بناهای سنگی ایران به وضوح قابل مشاهده است، باعث فرسایش این بناها در طول 40 سال گذشته شده است. یکی از این موارد آسیب‌دیده، سنگ نگاره‌های شگفت‌انگیز دوره ساسانیان در کنار یک دره دارای رودخانه در نزدیکی شهر باستانی بیشاپور است. شاخص‌ترین این سنگ‌نگاره‌ها، پیروزی امپراتور ساسانی شاپور اول (272-240 پس از میلاد) بر سه امپراتوری روم را نشان می‌دهد. سنگ نگاره معروف بیستون که توسط داریوش در سال‌های 520-519 پیش از میلاد در بالای صخره‌ای رو به جاده خراسان بزرگ حکاکی شده است نیز اکنون در وضعیت خطرناکی قرار دارد و امید می‌رود که نامزدی اخیر این اثر به عنوان یک بنای میراث جهانی، کمکی در راستای جلوگیری از فرسایش آن باشد.
بعضی از سنگ‌نگاره‌های ساسانی در طاق‌بستان در نزدیکی کرمانشاه در کناره‌های یک غار درون یک صخره قرار گرفته و تا حدودی محافظت‌شده اند، ولی یک سنگ‌نگاره در نزدیکی آنها که شاپور دوم (379-309 پس از میلاد) و اردشیر دوم (383-379 پس از میلاد) را به همراه میترا (الهه باستانی) نشان می‌دهد، در فضای باز قرار دارد و کاملا در معرض عناصر محیطی قرار گرفته است و علائمی از فرسایش در این بنا دیده می‌شود ولی موضوع بدتر این است که محوطه سنگ فرش رو به روی این سنگ نگاره برداشته شده و این امر باعث می‌شود که آب‌های دریاچه مصنوعی به شالوده آن نفوذ کند.مدیریت منابع آبی یک موضوع بسیار مهم در زمینه بناهای باستانی است. در ایران بیش از 200 سد عملیاتی و 85 سد در دست طراحی و احداث وجود دارد. هر بار که سدی ساخته می‌شود، با زیر آب رفتن و شسته شدن تعداد زیادی زمین و بنای باستانی، آسیب بزرگی به میراث باستانی وارد می‌شود. در کشوری مانند ایران با میراث باستانی غنی که تقریبا به 10 هزار سال قبل بازمی‌گردد، این یک معضل به حساب می‌آید و اصلا تصادفی نیست که اکثر بناهای مهم‌تر در نزدیکی مسیر‌های آبی قرار گرفته‌اند و در نتیجه بسیار آسیب‌پذیرتر هستند. یکی از موارد وی‍ژه، ساخت سد سیوند در تنگه بلاغی در مسیر بین پرسپولیس و پاسارگاد است. این سد درست در مرکز سرزمین‌های مهم هخامنشی قرار دارد و با این کار بسیاری از بناهای مهم دوره هخامنشی در معرض خطر قرار گرفته‌اند یا از بین رفته‌اند. در واقع بهای بسیار گزافی پرداخت شده تا زمین‌های سابقا بایر به زمین‌های قابل کشاورزی تبدیل شوند. جدا از بحث آلودگی هوا و سوء‌مدیریت منابع آبی، بناهای تاریخی می‌توانند تحت تاثیر فرسایش خاک و کیفیت نامناسب زمین نیز به شدت آسیب ببینند. این مساله از آنجا نشأت می‌گیرد که زمین اکثر نقاط ایران به دلیل چرای بی رویه دام‌ها دچار فرسایش شده و به سبب نبود شانس احیا، به تدریج به زمین‌های صحرایی تبدیل می‌شوند. در این موارد خاک‌های سطحی توسط باران شسته و یا با وزش باد به توفان گرد و خاک تبدیل می‌شوند. به این ترتیب بسیاری از سرنخ‌های اکتشافات باستانی از بین می‌روند و بعضی بناهای تاریخی برای همیشه از صحنه محو می‌شوند.
به‌طور خلاصه، اکثر مشکلات به دلیل عدم درک کافی یا عدم احترام به میراث فرهنگی به وجود می‌آید. یک مثال خوب در این زمینه، بنای «نوشی‌جان» در نزدیکی ملایر است که شاید مهم‌ترین بنای دوره مادها در ایران باشد که قدمت آن به قرن هفتم پیش از میلاد باز می‌گردد. اخیرا در فاصله چند صدمتری شمال غربی این بنا، یک مجموعه صنعتی احداث شده است. شاید وسعت هرگونه آلودگی احتمالی مشخص نباشد اما مشخصا احداث چنین مجموعه‌ای در فاصله بسیار نزدیک به یک بنای مهم تاریخی امری کاملا غیرمسوولانه است. هیچ اتفاقی هم که نیفتد، اگر مسوولان ایران بخواهند نوشی‌جان را برای نامزدی انتخاب به عنوان میراث جهانی اعلام کنند، وجود چنین مجموعه‌ای به‌طور قطع مانع از ثبت نوشی‌جان به عنوان یک میراث جهانی خواهد شد.
منبع: The middle East In London
ارسال نظر