ناگفته‌های جالب از خاطره‌نویسی ناصرالدین‌شاه
عبدامین ادامه داد: ناصرالدین‌شاه تحت تاثیر عواملی مانند روزنامه، شرح سفرهای خود را می‌نوشت. اولین باری که کتاب سفرنامه‌های او منتشر شد، سفرنامه خراسان بود. بعد از آن سفر گیلانش است که آن هم به زیور طبع آراسته شده است. بازگشت از گیلان مصادف با بازگشت میرزا حسین‌خان سپهسالار از هند بود. او با تعریف تجربیاتی که از سال‌های سفارت خود در هند داشت، ترتیب سفر ناصرالدین‌شاه به عثمانی را می‌دهد. در واقع این، اولین سفر خارجی ناصرالدین‌شاه است. یک سال بعد از سفر ناصرالدین‌شاه به لندن، شخصی به نام جیمز ردهاوس، بخشی از سفر ناصرالدین‌شاه به انگلستان را به انگلیسی ترجمه می‌کند. این کتاب سه‌هزار نسخه داشت که برای آن زمان خیلی زیاد بود. ناصرالدین‌شاه بین سران مملکتی دنیا دومین خاطرات طولانی را دارد. اولین رتبه مربوط به ملکه انگلیس است که سابقه شصت سال خاطره‌نویسی دارد.
او همچنین درباره شیوه تصحیح و بازنویسی خاطرات نیز اشاره کرد: بخش‌هایی از این خاطرات در سال‌های گذشته به صورت پراکنده بازنویسی شده بود. بعد از انقلاب کتابی تحت عنوان «سفر فرنگستان» چاپ شد. ما برای اولین بار این پکیج خاطرات را تصحیح کردیم. چون این خاطرات شامل موضوعات متنوعی بود و هرکسی از ظن خود وارد این اقیانوس می‌شد. به عنوان مثال می‌توان این خاطرات را از زاویه‌دید هنری، تاریخ دندانپزشکی در دوران قاجار، طبابت در دوران قاجار، تاریخ تهران و... مطالعه کرد.
این کارشناس افزود: به همین علت من این خاطرات را تصحیح کردم که هرکسی به سهم خود از آن استفاده کند. ما در این کتاب چیزی را انتخاب نکردیم. این روش تصحیح همان روشی بود که در مجموع خاطرات پیش بردیم. یعنی به متن وفادار هستیم و هیچ دخل‌و‌تصرفی در متن نکردیم. اگر هم دخل‌و‌تصرفی صورت گرفت در حد تصحیح غلط املایی یا جایگزینی کلمات بهتر به جای کلمات منسوخ‌شده است. سفرنامه‌هایی که منتشر شده با آنچه خود ناصرالدین‌شاه نوشته و آنچه در دهلی چاپ شده، متفاوت است. اینجا کتاب طوری طراحی شده که همه بتوانند آن را مطالعه کنند. یا وقتی قضاوت‌هایی در مورد شخصیت‌های خارجی دارد در نسخه خارجی آن وجود ندارد. ما سه منبع داشتیم. اصل خاطرات که من تصحیح کردم، نسخه‌ای که توسط اعتمادالسلطنه چاپ شده بود و آنچه در انگلستان ترجمه شد و فرصت انتشار پیدا کرد. ما این سه اثر را بررسی کردیم و دیدیم که این آثار با هم همپوشانی دارند. یعنی خلأهای هر کتاب را با اطلاعات کتاب دیگر پر کردیم.
عبدامین در بخش پایانی سخنان خود گفت: بسیاری از روزنامه‌های خارجی پاورقی یا گزارش روزانه از سفر شاه به کشورهای خارجی داشتند. حتی در بعضی از روزنامه‌ها شاهد بودیم که پیشاپیش گزارش سفر شاه به کشور خود را کار کرده بودند. خود ناصرالدین‌شاه هم یک عادت جالبی داشت که در طول مسیر اگر روزنامه یا هفته‌نامه‌ای می‌دید که راجع به او نوشته‌اند، دستور می‌داد که این مطبوعات را جمع‌آوری کنند. متاسفانه این گزارش‌ها به صورت کتاب جمع‌آوری نشده است.
