مواضع چین و روسیه
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، ۲۴سپتامبر و طی جلسه‌ای با حضور کارشناسان ایرانی که در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل برگزار شد، نسبت به فرآیند حاکم اعتراض کرد و در این باره گفت، برجام نتایج خوبی برای ایران به همراه داشت و زمینه را برای رفع تحریم‌ها هموار کرد. امیرعبداللهیان در حقیقت، به تجربه ایران در سال ۲۰۱۶ اشاره می‌کرد؛ زمانی که برنامه جامع اقدام مشترک اجرایی شد؛ پیش از آنکه دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب شود و سرمایه‌گذاری‌های غرب در ایران را به حداقل ممکن برساند. پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران، تهران تحت شدیدترین فشارهای حاصل از تحریم‌ها قرار گرفت. با این همه، ایران تلاش کرد با تداوم فروش نفت خود به چین -بازیگری که تحریم‌های ثانوی آمریکا را غیرقانونی می‌داند- و تنوع‌بخشیدن به سایر مقوله‌های صادراتی و افزایش تولید داخلی، ساختار اقتصادی‌اش را زنده نگه دارد. حال سوالی که ممکن است برای مقام‌های ایرانی مطرح شود، این است که آیا لازم است بعد از این همه مقاومت، دوباره به آمریکا اعتماد کنند و به مفاد توافق هسته‌ای پایبند شوند تا مدت زمانی محدود از فشار تحریم‌ها بکاهند. این سوال، به‌خصوص بعد از آنکه گمانه‌زنی‌ها در باب احتمال انتخاب دوباره ترامپ در سال ۲۰۲۵ افزایش یافت، بیش از هر زمان دیگری، ذهن دیپلمات‌ها و رهبران ایرانی را مشغول کرده است. از همین‌‌رو، امیرعبداللهیان پیشنهاد کرد که دولت بایدن پیشاپیش امتیازهای جدی‌تری را در اختیار ایران قرار دهد. به عنوان نمونه، به تهران اجازه دهد تا به دارایی‌هایش که در بانک‌های خارجی مسدود شده است، دسترسی پیدا کند؛ آن هم پیش از آنکه رایزنی‌ها در ارتباط با احیای برجام از سرگرفته شود. وزیر خارجه ایران، همچنین از دولت آمریکا خواسته است تا بستر را برای خرید واکسن کرونا از سوی ایران هموار کند. با این همه، در شرایطی که مقام‌های ایرانی می‌گویند احتمال ازسرگیری رایزنی‌ها وجود دارد، موضع آنها در باب آغاز دوباره رایزنی‌ها در وین که بعد از ژوئن ۲۰۲۱ که به دلایل متعدد، از جمله برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران متوقف شد، مبهم است. در شرایط کنونی، تهران در تلاش برای افزایش اورانیوم غنی‌شده در سطوحی بالاتر است و همزمان نسل تازه‌ای از سانتریفیوژهای پیشرفته را در اختیار دارد. تهران همچنین همکاری‌هایش با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را کاهش داده و به بازرسان آژانس اجازه دسترسی به تمامی سایت‌هایش را نمی‌دهد تا بتوانند تجهیزاتشان را در برخی از سایت‌های حساس راه‌اندازی کنند. به نظر می‌رسد، رویکردی که امروز ایران از آن پیروی می‌کند، در حقیقت اهرم فشاری است که تهران درصدد است با توسل به آن، در جریان رایزنی‌های احتمالی، رقیب را تحت فشار قرار دهد. با این همه، نمی‌توان این حقیقت را انکار کرد که افزایش سطح آمادگی ایران در حوزه هسته‌ای، موجب شده است تا فعالیت‌های گریز از مرکز هسته ایران، از یک سال به چند ماه یا چند هفته کاهش یابد. امروز تروییکای اروپا، بازیگرانی چون انگلیس، فرانسه و آلمان و فراتر از آن اتحادیه اروپا به مواضع تهران اعتراض دارند. با این همه، این گروه از بازیگران، دیگر برای ایران مهم نیستند؛ چرا که این کشورها همان‌هایی هستند که بعد از تحریم‌های تحمیل‌شده از سوی ترامپ علیه ایران، از رویکردی منفعلانه پیروی کرده و به‌رغم اعتراض‌های گاه و بیگاه به استراتژی آمریکا، از تجارت با ایران خودداری کردند. با این همه، نگرش دو بازیگر دیگر عضو برجام، یعنی چین و روسیه برای تهران بااهمیت است؛ دو بازیگری که غالبا ایران را تشویق می‌کنند تا به عقب بازگشته و توافق را احیا کند. از منظر چین و روسیه، تداوم فعالیت‌های هسته‌ای ایران در خاورمیانه به نفع هیچ‌کس نیست. از آنجا که میلیاردها دلار از درآمدهای نفتی ایران هنوز در بانک‌های خارجی مسدود است، ایران باید برای حراست از دستاورد و میراث بااهمیتی که در حوزه دیپلماسی به دست آورده و احیای برجام، از تاکتیک‌های معقولانه‌ای پیروی کند. از همین رو، شاید در این مسیر محتاطانه گام برمی‌دارد. . ناظران معتقدند، در صورتی که ایران برنامه هسته‌ای‌اش را متوقف نکند و درصدد گسترش دامنه نفوذ هسته‌ای‌اش باشد، این مساله می‌تواند برای رقبای منطقه‌ای تهران، بازیگرانی چون عربستان و امارات متحده عربی به عاملی محرک برای مجهز شدن به تسلیحات هسته‌ای تبدیل شود؛ به این معنا که در صورت تداوم پیشرفت‌های ایران در حوزه برنامه هسته‌ای‌اش، عربستان‌سعودی و دیگر رقبای منطقه‌ای تهران تشویق می‌شوند تا از ظرفیت‌های حفاظتی‌شان تا حد امکان بهره‌برداری کنند. با توجه به تنش‌ها و بی‌ثباتی‌های حاکم بر منطقه و انفعال ایالات‌متحده در برابر آن، شاید آخرین مساله‌ای که خاورمیانه در شرایط کنونی به آن نیاز دارد، آغاز رقابت تسلیحاتی هسته‌ای است؛ رخدادی که می‌تواند زمینه‌ساز افزایش تنش‌ها شود. بایدن باید به انفعال حاکم پایان دهد و با توجه به دغدغه‌های ایران، از میزان این بی‌اعتمادی بکاهد.
