رنجی که از لابی‌های سیگار می‌کشیم

«در ایران مالیات بر کالاهای مضر و آسیب‌رسان مانند چیپس، پفک، روغن نباتی یا هر محصول دیگری که به سلامت افراد ضربه وارد کند حدود ۳۰ درصد است که سهم سازمان‌های بهداشتی از این میزان پرداخت می‌شود اما داستان مالیات سیگار در ایران از دیگر اقلام مضر پیچیده‌تر است.» اینها را محمدحسین قربانی، نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان به «دنیای اقتصاد» گفته است. بر اساس قانونی که در سال ۸۷ تصویب شد قرار بر این بوده که مالیات سیگار تولید داخل ۱۰ درصد، سیگار تولید مشترک ۲۰ درصد و سیگارهای وارداتی ۳۰ درصد باشد. طبق قول و قرارهایی که در آن زمان مطرح شد قرار بر این بوده که هر ساله ۱۰ درصد به این عددها افزوده شود اما این اتفاق در عمل رخ نداد تا آنجا که حالا سازمان بهداشت جهانی هشدار داده که «ایران از نظر اخذ مالیات سیگار از همه کشورهای منطقه به جز افغانستان عقب‌تر است.» برآوردهای سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد به ازای هر ۱۰درصد مالیات بر محصولات دخانی در سطح عرضه، هشت درصد از مصرف آن کم می‌شود و این کاهش مصرف بیشتر در بین نوجوانان، جوانان و فقرا خواهد بود که بیشترین آسیب دیدگان بازار کاذب دخانیات هستند. با این حال آنطور که نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی می‌گوید «اعمال مالیات بر سیگار یا افزایش قیمت آن در ایران جدی گرفته نمی‌شود.» از نگاه قربانی علت اصلی این جدی گرفته نشدن لابی‌های قدرتمند تجارت سیگار در ایران است. این نماینده مجلس با اشاره به سود سرشاری که تولید سیگار دارد، می‌گوید: متاسفانه ما امروز شاهد هستیم که به راحتی مجوز احداث کارخانه تولید سیگار در کشور به خارجی‌ها داده می‌شود و آنها سالانه بالغ بر ۸ هزار میلیارد تومان سود بابت تولید و فروش سیگار از ایران می‌برند که سهم مردم از آن از دست دادن سلامتشان است.

روزی 20 میلیارد تومان هزینه درمان سیگاری‌ها

به گفته قربانی در شرایطی که امروز در کشور ما بعد از افغانستان کمترین مالیات بر سیگار دریافت می‌شود، در کشورهایی مانند مصر، بحرین، دبی و بسیاری از کشورهای منطقه مالیات‌هایی چندین برابر ایران از فروش سیگار دریافت می‌شود. به این ترتیب در شرایطی که مهم‌ترین مولفه کنترل مصرف سیگار دریافت مالیات است، مالیات سیگار در ایران به قدری کم است که برای بازدارندگی از مصرف باید ۷ برابر بیشتر شود. این را اخیرا رئیس مرکز سلامت محیط وزارت بهداشت به «ایرنا» گفته است. در زمینه دریافت مالیات، نماینده مردم آستانه اشرفیه و بندر کیاشهر می‌گوید: ما نمی‌توانیم مردم را اجبار کنیم که سیگار نکشند؛ زیرا این حق شخصی هر فرد است که انتخاب کند سیگار بکشد یا نکشد اما می‌توانیم افراد را وادار به پرداخت مالیات کنیم و بگوییم اگر شما برای سیگار کشیدن تمایل دارید، از آنجا که این کار به سلامت شما و اطرافیان شما آسیب وارد می‌کند و هزینه‌های درمانی را افزایش می‌دهد، باید مالیات بیشتری بدهید. قربانی در تایید این حرف خود به هزینه روزانه ۲۰ میلیارد تومانی درمان افراد سیگاری در کشور اشاره و تاکید می‌کند: تا زمانی که مالیات سیگار پایین باشد، هزینه درمان افراد سیگاری از جیب مردم عادی و کسانی پرداخت می‌شود که ممکن است هیچ‌گاه سیگار نکشیده باشند.

مالیات‌های فعلی بازدارنده نیستند

نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با اشاره به این نکته که مالیات‌های فعلی روی سیگار اصلا بازدارنده نیستند در پاسخ به این سوال که چرا نمایندگان مجلس برای تغییر قانون در جهت افزایش مالیات سیگار تلاش نمی‌کنند، گفت: جریان‌های اقتصادی فعال در حوزه تجارت سیگار نه تنها در دنیا بلکه در ایران لابی‌های تجاری قوی دارند و به همین علت موضوع دخانیات با پیچیدگی‌های بسیاری همراه است. با این حال این نماینده مجلس به آمارهایی اشاره می‌کند که نشان‌دهنده شیوع مصرف سیگار در میان افراد زیر ۱۸ سال جامعه است. از دیگر سو سیگار دومین عامل مرگ و میر است و از هر ۳ نفری که به علت مشکلات قلبی و عروقی فوت می‌کند، یک نفر سیگاری بوده است. اما سهم وزارت بهداشت از مالیات‌هایی که از سیگار دریافت می‌شود چقدر است‌؟ قربانی سهم وزارت بهداشت از مالیات سیگار را هزار میلیارد تومان در سال اعلام می‌کند درحالی‌که اگر مالیات بر خرده‌فروشی در سال‌جاری افزایش پیدا می‌کرد، این سهم می‌توانست تا سه هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کند.

در این زمینه پیشنهاد وزارت بهداشت به مجلس این بوده است که مالیات بر محصولات دخانی در سطح خرده‌فروشی به میزان ۲۵درصد تعیین شود و طی یک برنامه تدریجی شش ساله به ۷۰ درصد قیمت خرده‌فروشی سیگار و محصولات دخانی برسد. به گفته کارشناسان چنانچه این پیشنهاد وزارت بهداشت در مجلس تصویب شود، جایگاه ایران در بین کشورهای دنیا از نظر مبارزه با دخانیات و اخذ مالیات بر آن رشد پیدا می‌کند و از دیگر سو میزان مصرف این کالای مضر به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. از دیگر سو درآمدهای ناشی از این میزان افزایش مالیات برای دولت نیز غیرقابل چشم‌پوشی نیست، درآمدی که می‌تواند صرف پیشگیری و درمان آسیب‌دیدگان دخانیات شود. به عقیده کارشناسان در‌صورتی‌که مالیات بر دخانیات در سطح خرده‌فروشی اخذ شود، سود دلالان حذف شده و درآمدی نیز در اختیار دولت قرار می‌گیرد که می‌تواند برای مبارزه با دخانیات، توسعه ورزش همگانی، افزایش مراکز ترک دخانیات و آموزش همگانی در این مسیر هزینه ‌شود. در حال حاضر مالیات برای سیگارهای داخلی حدود ۱۰درصد قیمت کارخانه است که البته با محاسبات سازمان بهداشت جهانی که قیمت خرده‌فروشی را ملاک قرار می‌دهد، از ۱۰درصد هم کمتر می‌شود و از این نظر ایران، عقب‌ترین کشور منطقه بعد از افغانستان است. اما با توجه به اقداماتی که افغانستان دنبال می‌کند بعید نیست به زودی از این کشور همسایه هم عقب‌تر بیفتیم. با این حال باید دید آیا دولت راهی برای ایستادن درمقابل دلالان سیگار و افزایش مالیات و قیمت این کالای مضر پیدا خواهد کرد یا خیر؟