احیاگر جایگاه خواجه ربیع

رضا سلیمان نوری
کارشناس‌ارشد ایران‌شناسی و خراسان پژوه

آنان که با جغرافیای مجموعه حرم مطهر رضوی آشنایی دارند، می‌دانند که شبستان های مسجد جامع گوهرشاد هرکدام نامی خاص خود دارند که در پشت هرکدام از آنها دنیایی حرف خوابیده است. یکی از این شبستان‌ها به‌نام نهاوندی مشهور است اما صاحب این نام را اغلب آنانی که دقایقی از ساعات حضور در مجموعه حرم مطهر را به عبادت در این فضای بزرگ و سرپوشیده اختصاص می دهند، به‌درستی نمی‌شناسند.

از نهاوند تا نجف

آیت‌الله حاج شیخ علی‌اکبر نهاوندی خراسانی سال ۱۲۷۸ قمری برابر با سال ۱۲۳۸ شمسی در منزل شیخ حسین از علمای برجسته نهاوند به‌دنیا آمد. تعالیم مذهبی ارائه شده از سوی پدر، بخش قابل‌توجهی از دوران کودکی او را به خود اختصاص داد و همین آموزش‌ها عامل ورود علی‌اکبر نوجوان به حوزة علمیة نهاوند شد. البته این حوزه علمیه ظرفیت پاسخگویی به چون اویی را که جویای کسب درجات بالای معارف بود، نداشت و درنتیجه وی پس از آموختن مقدمات راهی بروجرد شد و دروس سطح را در آن شهر آموخت. شیخ علی‌اکبر پس از چندی به مشهد که در آن سال‌ها برترین حوزه علمیه کشور بود، هجرت کرد و بر سر درس بزرگانی چون شیخ عبدالرحیم بروجردی، آقامیرزا سیدعلی حائری یزدی و حاج شیخ محمدتقی بجنوردی مشهدی حاضر شد.

سکونت دائمی در مشهد

شیخ نهاوندی پس از آن در اواخر سال ۱۳۱۷ قمری به‌دلیل بروز بیماری به ایران بازگشت و پس از مدتی سکونت در شهرهای تبریز، نهاوند و تهران و ارشاد مردم، سرانجام در سال ۱۳۲۸ قمری، به مشهد مقدس مهاجرت کرد تا فصل جدیدی در زندگی‌اش گشوده شود. فصلی که حدود 40 سال از عمر وی را به خود اختصاص داد. ایشان در مشهد، علاوه بر تدریس در حوزه، در مسجد گوهرشاد نماز می‌خواند و هر شب، ‌بعد از نماز به منبر می‌رفت و به موعظه و ارشاد مردم می‌پرداخت. موعظه‌های او سرشار از نکات نغز و مؤثر و همراه با اخلاص بود و به همین دلیل در نزد مردم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود به‌نحوی که شبستانی که او در آن به اقامه نماز اقدام می‌کرد به‌نام خودش نامگذاری شده و هنوز هم با نام نهاوندی شناخته می شود. او احترام ویژه‌ای برای علما و مراجع بزرگوار به‌ویژه سادات قائل بود به نحوی که هرگاه یکی از این بزرگواران به مشهد مشرف می‌شد، جایگاه پیشنمازی خود را به آن عالم واگذار و خود به او اقتدا می‌کرد.

خدمات علمی

نهاوندی بیش از چهل سال در جوار بارگاه ثامن‌الحجج (ع) به ترویج کتب اهل‌بیت پرداخت و درطول مدت که با دوران پهلوی اول مقارن بود، خدمات شایانی را به طلاب و مومنین ارائه داد که نشان‌دهنده بینش و شجاعت آن فقیه فرزانه است. او که در مراتب کمال، فضیلت، حسن‌خلق و زهد و تقوی زبان‌زد عصر خویش بود، درعین حال علاقة فراوانی به شعر و ادبیات داشت و این امر از ذکر و نقل اشعار فراوان و کلمات حکمت‌آموز در کتاب‌های متعدّد ایشان، قابل‌درک است. این دانشمند و فقیه بزرگ، ده‌ها اثر ارزشمند در موضوعات مختلف به رشته تحریر درآورد که هرکدام به نوبه خود گوشه‌ای از دریای علوم اکتسابی ایشان را به تصویر کشیده است. نهاوندی حدود ۳۰ کتاب در موضوعات روایی، معارف اهل‌بیت و شرح بر ادعیه، تألیف کرده که «البنیان الرفیع یا اخلاق ربیعی» در شرح حال ربیع بن‌خثیم معروف به خواجه ربیع از معروف‌ترین آن‌ها محسوب می شود.

درگذشت

این عالم ربانی سرانجام در روز سه‌شنبه نوزدهم ربیع‌الثانی سال ۱۳۶۹ قمری برابر با 19 دی 1328 خورشیدی در سن ۹۱ سالگی چشم از جهان فروبست و به لقای حق شتافت. با اعلام وفات وی از مأذنه مساجد و حرم رضوی، مردم دسته‌دسته به کوچه‌ها و خیابان‌ها آمدند و بدن مطهرش را با اندوه و ماتم فراوان تشییع کردند. پیکر وی به پاس سال ها ترویج معارف رضوی در دارالسعاده مرقد مطهر امام رضا (ع) نزدیک قبر شیخ مرتضی آشتیانی به خاک سپرده شد.