دنیای اقتصاد- رییس ستاد مدیریت حمل و نقل و مصرف سوخت چندی پیش از تعیین سه سناریو برای آینده سهمیه بندی بنزین خبر داد و تلویحا تاکید کرد سهمیه ۱۰۰ لیتری ماهانه خودروهای شخصی دائمی نخواهد بود.با این حال چون سرنوشت طرح هدفمند کردن یارانه‌ها به طور قطع مشخص نیست، باید اجرای هر یک از سه سناریوی مطرح شده را محتمل دانست و از تاثیرشان بر بازار خودروی کشور غافل نماند. کم‌مصرف‌ها و دوگانه سوزها گران می‌شوند

سناریوهای بنزین و آینده بازار خودرو

حمیدرضا بهداد

کاریکاتور از محسن رفیعی- خبرگزاری موج

هر چند سهمیه بنزین خودروهای شخصی در پاییز نیز همان ۳۰۰ لیتر گذشته اعلام شد، اما نباید فراموش کرد که رییس ستاد مدیریت حمل و نقل و مصرف سوخت چندی پیش از تعیین سه سناریو برای آینده سهمیه بندی بنزین خبر داد و تلویحا تاکید کرد سهمیه ۱۰۰ لیتری ماهانه خودروهای شخصی دائمی نخواهد بود.

محمد رویانیان در شرایطی از تهیه سه سناریو برای آینده بنزین در کشور خبر داده که اجرای هر یک از این سه، بازار خودروهای سواری کشور را متاثر از خود خواهد کرد.

سناریوهایی که محمد رویانیان، از احتمال اجرای آنها طی سه ماهه پایانی سال جاری خبر داده از این قرار است: یا طرح هدفمند کردن یارانه‌ها تصویب و با آزاد شدن تدریجی نرخ سوخت، ماجرای سهمیه‌بندی بنزین پایان می‌یابد و یا با حفظ وضع موجود، سهمیه خودروهای شخصی ۱۰درصد کم می‌شود.

سناریو سوم نیز بر محور کاهش ۴۰درصدی سهمیه بنزین خودروها می‌چرخد.

نگاهی به سناریو‌های مطرح شده و احتمال اجرای آنها، از این نکته حکایت دارد که سناریو دوم و سوم به طور حتم با عدم پذیرش سناریوی اول قابلیت اجرایی خواهد داشت؛ چرا که سناریوی اول یعنی حذف کامل سهمیه بندی و اجرای آن با توجه به عزم دولت و انعطاف احتمالی مجلس شورای اسلامی در زمینه تصویب طرح هدفمند کردن یارانه‌ها، بیش از سناریوهای‌های دوم و سوم محتمل است.

با این حال چون به طور قطع مشخص نیست که ساکنان بهارستان، در اولین ماه پاییز به طرح هدفمند کردن یارانه‌ها رای مثبت می‌دهند و یا با مخالفت خود، باز هم بنزین را سهمیه بندی وار به باک خودروها می‌فرستند، باید اجرای هر یک از سه سناریوی مطرح شده را محتمل دانست و از تاثیر شان بر بازار خودروی کشور غافل نماند.

این در شرایطی است که کارشناسان معتقدند سناریو اول تاثیری به مراتب اساسی تر بر بازار خودرو خواهد گذاشت.

به اعتقاد آنها، حذف کامل سهمیه‌بندی بنزین جدای از تبعات اجتماعی آن، افتی چشمگیر اما مقطعی را بر بازار خودرو گذاشته و سایه سنگین رکود را بر سر آن می‌گستراند.

این در حالی است که با اجرای سناریوی سوم، این رکود، کمتر و سناریوی دوم نیز تاثیری اندک‌تر را بر بازار خواهد گذاشت.

در نگاه اول، رکود ناشی از اجرای سناریوهای اعلام شده توسط رییس ستاد مدیریت حمل و نقل و مصرف سوخت، تنها به کاهش تقاضا و افت قیمت خودروها می‌انجامد، این در حالی است که باید به یک سوی دیگر ماجرا، یعنی افزایش تقاضا برای خودروهای کم مصرف و شاید هم دوگانه‌سوزها نیز توجه داشت.

به اعتقاد کارشناسان حذف یا کاهش سهمیه بنزین یارانه‌ای، بازار خودرو را در حالت کلی با رکودی قابل توجه روبرو خواهد کرد، اما اگر جزئی‌تر به این مساله نگاه کنیم، خواهیم دید که پس از مدتی این رکود حالتی نسبی به خود می‌گیرد، به نحوی که بازار خودروهای پرمصرف، با افت تقاضا روبه‌رو، اما کم مصرف‌ها با افزایش تقاضا مواجه می‌شوند.

این افزایش و کاهش البته بیش از آنکه ناشی از تاثیر عملی حذف یا کاهش سهمیه بندی بنزین باشد، به جو روانی این موضوع بر می‌گردد.

همان‌طور که مشتریان، ۲ سال پیش پس از اعلام سهمیه‌بندی بنزین، تحت تاثیر جو روانی آن قرار گرفته و با حرکت به سمت خرید خودروهای کم مصرف و دوگانه سوز، نه تنها بازار بلکه تولید خودروسازان را نیز تحت تاثیر قرار داده و به سمت و سویی متفاوت از دوران پیش از سهمیه‌بندی بنزین کشاندند، قطعا این بار نیز ماجرایی مشابه در انتظار بازار خودرو کشور است.

به گفته کارشناسان، بازه زمانی طبیعی برای تاثیرپذیری بازار خودرو ایران از حذف یا کاهش سهمیه‌بندی بنزین، سه تا شش ماه است، اما تاثیر روانی آن بسیار زودتر از اینها دامان بازار را خواهد گرفت.

اگر نگاهی به وضعیت بازار خودرو پس از سهمیه بندی دو سال پیش بنزین بیندازیم خواهیم دید به فاصله اندکی، بازار خودرو تحت تاثیر جو روانی این ماجرا قرار گرفت و خودروهای پرمصرفی مانند پژوپارس، ۴۰۵، ماکسیما و... با افت تقاضا و کاهش تولید روبه‌رو و کم مصرف‌هایی مانند پژو۲۰۶، پراید و حتی خودروهای کوچکی مثل ماتیز و ام وی ام، رشد تقاضا و افزایش قیمت را تجربه کردند. از سوی دیگر شاید همین جو روانی بود که مشتریان ایرانی را به حدی وسیع و چشمگیر به سمت خودورهای دوگانه سوز کشاند و تقاضای بالا سبب شد تا اختلاف قیمتی فاحش میان خودروهای بنزینی و مدل دوگانه سوز آنها پدید بیاید.

دوگانه‌سوزهایی که بعدها و با توجه به توسعه نیافتن جایگاه‌های سوخت گاز (cng) و همچنین قدرت موتور پایین تر این خودروها در مقایسه با مدل دوگانه سوزشان، به حاشیه رفته و مشتریان باز هم رو به بنزینی‌ها آوردند؛ البته هنوز هم دوگانه سوزها تفاوت قیمتی تقریبا فاحش با مدل دوگانه سوز خود دارند.

از سوی دیگر هر چند تاثیر جو روانی سهمیه‌بندی بنزین طی سال ۸۶، خیلی در بازار نه چندان بزرگ خودروهای وارداتی به چشم نیامد، اما بعدها با در نظر گرفتن عوارض و جریمه‌هایی برای واردات و خرید این نوع خودروها، مشخص شد که مشتریان ایرانی از هر طبقه‌ای که باشند، به هر حال بنزین با تمام ابعادش به خصوص قیمت، برای آنها فاکتوری مهم به حساب آمده و تغییر و تحولات آن روی طبقه مرفه جامعه نیز در زمینه خرید خودرو تاثیر دارد.

گرانی اجتناب‌ناپذیر است

مدیر فروش و بازاریابی سایپا در پاسخ به این سوال که چه آینده‌ای در انتظار بازار خودروی کشور با توجه به سناریوهای پیش‌بینی شده درباره بنزین است؟ می‌گوید: چون هر سه سناریو در جهت محدودیت و گران شدن است، بنابراین افزایش قیمت خودرو نیز اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

فرزاد نشان با اشاره به اینکه سناریوی دوم و سوم، تاثیر کمتری را در مقایسه با حذف کامل سهمیه‌بندی بنزین در بازار خودرو می‌گذارد، تاکید می‌کند: بنزین فاکتوری بسیار تاثیرگذار در خرید خودرو به حساب می‌آید و اگر سهمیه این سوخت طبق سناریوی اول و دوم، ۱۰ تا ۴۰درصد کم شود، مشتریان به تدریج از خودروهای پرمصرف فاصله گرفته و به سمت کم مصرف تر‌ها می‌روند. وی در زمینه بازه زمانی تاثیر کاهش یا حذف سهمیه بندی بنزین بر بازار خودرو تاکید می‌کند: بستگی دارد که در نهایت کدام سناریو به اجرا درآید، به نحوی که اگر سهمیه بندی کاملا حذف شود، اثرگذاری آن سریع تر از دو سناریوی دیگر یعنی کاهش ۱۰ یا ۴۰درصدی سهمیه بنزین خواهد بود.

به اعتقاد مدیرفروش سایپا از جنبه علمی، سه تا شش ماه طول می‌کشد، اجرای سناریوهای مدنظر تاثیر نهایی و قطعی خود را بر بازار خودرو بگذارند.نشان در زمینه تغییر نمودار قیمتی خودروها در بازار نیز می‌گوید: با اجرای سناریوهای بنزین، قطعا تقاضا برای خودروهای کم‌مصرف افزایش می‌یابد و در بین محصولات ما، پراید به دلیل مصرف سوخت مناسبش، افزایش تقاضا را به خود خواهد دید.

بازار، اول افت می‌کند و بعد رشد

اما مدیر بازاریابی ایران خودرو نیز در زمینه تاثیرپذیری بازار خودرو از اجرای سناریوهای بنزین می‌گوید: بین دو تا سه ماه طول می‌کشد تا این اثرپذیری خود را نشان دهد.

حسین هاشمی با بیان اینکه حذف سهمیه بندی بنزین، تاثیر شدید‌تری را در مقایسه با کاهش سهمیه، بر بازار خودرو می‌گذارد، تاکید می‌کند: اگر سهمیه بنزین ۱۰ تا ۴۰درصد کاهش یابد، چون باز هم بنزینی یارانه ای و ارزان در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد، بازار تاثیر کمتری را در مقایسه با حذف کامل سهمیه بندی می‌پذیرد.

وی در توضیح این مطلب می‌گوید: به هر حال وقتی بنزین سهمیه‌ای در جامعه باشد، مشتریان به هوای آن، بازار خودروهای پر مصرف را کاملا تحریم نخواهند کرد، چراکه به هر حال در حالت کاهش سهمیه، باز هم می‌توانند با روش‌های مختلف تا حدی نیاز بنزین خود را تامین کنند.

هاشمی با بیان اینکه در حالت کلی سه بازه زمانی با اجرای سناریوهای بنزین در انتظار بازار خودرو است تاکید می‌کند: بازه زمانی اول، بازه افت تقاضا به حساب می‌آید و بازه دوم نیز دوران رجوع نسبی مشتریان است و در بازه زمانی سوم نیز تقاضا به سمت خودروهای کم‌مصرف و دوگانه‌سوز خواهد رفت.

به گفته مدیر بازاریابی ایران خودرو نمودار قیمت‌ها نشان می‌دهد از همین حالا که بحث کاهش یا حذف سهمیه بنزین مطرح شده، تقاضا برای خودروهای دوگانه‌سوز افزایش یافته است که این موضوع را باید ناشی از جو روانی سناریو‌های مطروحه دانست.

این گفته هاشمی در شرایطی است که در صورت اجرای هر یک از سه سناریو مطرح شده درباره بنزین، قطعا این جو روانی نمود و تاثیر شدیدتری بر انگیزه مشتریان برای خرید خودرو خواهد گذاشت.

این موضوع را فرید زاوه کارشناس بازار نیز تایید کرده و می‌گوید: اگر سهمیه‌بندی حذف و نرخ بنزین آزاد شود، تاثیر روانی شدیدی بر بازار گذاشته و افت چشمگیر تقاضا را در پی خواهد داشت.

وی با تاکید بر اینکه این افت کوتاه‌مدت است می‌افزاید: حذف سهمیه‌بندی به نوعی در گرو اجرای طرح تحول اقتصادی است و با اجرای این طرح، خودروسازان مزیت انرژی ارزان را از دست می‌دهند و بنابراین هزینه تولید بالا می‌رود.

زاوه افزایش هزینه‌های تولید را در کنار رشد تقاضا برای خودروهای کم مصرف و دوگانه سوز، عواملی اساسی در جهت گرانی این خودروها می‌داند.

نقش مهم حمل و نقل عمومی

طبیعی به نظر می‌رسد که با حذف یا کاهش سهمیه بنزین خودروهای شخصی، جامعه به سمت استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی خواهند رفت.

این در شرایطی است که حمل و نقل عمومی کشور وضعیت ایده آلی را نداشته و از طرفی مشخص نیست، دولت چه برنامه‌ای را برای بنزین تاکسی‌ها به عنوان بخش مهمی از ناوگان حمل‌ونقل عمومی در نظر می‌گیرد.

در این شرایط شاید برخی مشتریان در صورت حذف یا کاهش سهمیه بنزین، از خرید خودرو منصرف یا حتی خودرو شخصی‌شان را به هوای استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی بفروشند، اما شاید بعدها و در صورت عدم توسعه این ناوگان، پشیمان شده و باز هم سراغ بازار خودرو بیایند.

مدیر بازاریابی ایران خودرو در این زمینه می‌گوید: فرض بگیریم بنزین، آزاد و قیمت آن به لیتری مثلا ۵۰۰ تومان برسد، در این حالت اگر متوسط مصرف بنزین یک خودرو شخصی را ۱۰۰ لیتر در ماه بدانیم، با احتساب نرخ فعلی بنزین، ماهانه ۴۰هزار تومان به هزینه مالک این خودرو شخصی اضافه می‌شود و این در شرایطی است که وی اگر بخواهد با تاکسی و آژانس تردد کند، احتمالا باید هزینه بیشتری را در ماه بپردازد.

به گفته مدیر بازاریابی ایران خودرو مشتریانی که خودروهای ۱۲- ۱۳میلیونی به بالا سوار می‌شوند، افزایش هزینه بنزین ماهانه در حد ۴۰- ۵۰هزارتومان آن قدر برایشان مهم نیست که قید خودرو شخصی را زده یا به دنبال خرید خودروهای جدید نباشند.

بازار خودروهای وارداتی افت می‌کند

این اظهارنظر هاشمی را زاوه قابل تعمیم به خودروهای وارداتی نمی‌داند و می‌گوید: قشر مرفه جامعه که معمولا خودروهای لوکس وارداتی سوار می‌شوند، برخلاف اینکه تصور می‌شود، چندان در قید افزایش نرخ بنزین نیستند، اتفاقا اقتصادی تر از دیگران فکر کرده و شاید استفاده از خودرویی ارزان‌تر، اما کم‌مصرف‌تر را به خودروهای گران و پرمصرف وارداتی ترجیح دهند.

به گفته این کارشناس، نکته دیگری که علاوه بر موضوع بالا ممکن است بازار خودروهای وارداتی را تحت تاثیر قرار دهد، بی‌انگیزگی و البته کمبود نقدینگی واردکنندگان خودرو است.

زاوه در این زمینه تاکید می‌کند: در حال حاضر نقدینگی در جامعه کم شده و واردکنندگان خودرو نیز از این کمبود در امان نیستند.

وی می‌افزاید: حتی اگر شرایط مالی آنها نیز رو به بهبود رود، قطعا با کاهش تقاضا برای خودروهای وارداتی در صورت حذف یا کم شدن سهمیه بنزین، انگیزه واردکنندگان خودرو نیز برای واردات کاهش می‌یابد.