بورس کالا: روند کند پروژه‌های عمرانی در کشور از یک طرف و توقف در بخش مهمی همچون مسکن در همه بخش‌های کالایی اثرگذار بوده است با این حال در بخش قیر یکی از بیشترین افت و خیزها و توقف‌های معاملاتی را شاهد بوده و هستیم. روند معاملات قیر در بورس کالا نشان می‌دهد در سال‌های اخیر جز در برهه‌هایی که ارز با رشد قابل توجهی روبه‌رو‌ شده و معاملات در این بخش با استقبال مناسب همراه، روند تقاضا و خرید در بورس کالا کند بوده است. این در شرایطی است که سه عامل به‌طور خاص بر بخش قیر موثر است؛ نخست قیمت جهانی نفت و اثرگذاری آن بر قیمت فرآورده‌های نفتی از جمله وکیوم باتوم. عامل دوم تغییرات بهای ارز در کشور است که عامل تشویق‌گری برای تقاضای ارز و البته محرک فروش در این بازار است و عامل سوم پروژه‌ها و طرح‌های عمرانی کشور است.

بررسی این سه عامل نشان می‌دهد با کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی و افت بیش از ۶۰ دلاری این محصول در بازارهای جهانی قیمت قیر نیز روند رو به کاهشی را تجربه کرده است، به‌طوری‌که بهای آن از ۱۳۰۰ تومان در سال ۹۲ به ۷۰۰ تا هزار تومان در مرداد ماه سال جاری رسیده است. به این ترتیب شاهد افت شدید قیمت در فاصله سال‌های اخیر و دولت یازدهم هستیم. این در حالی است که قیمت‌های کنونی با قیمت‌های دوره پیش از افزایش قیمت دلار برابر است؛ به عبارتی حباب دلار که در بطن و ریشه بازارهای کالایی ورود کرده بود به تدریج کاهش یافته و تقریبا به صفر رسیده است.

در این مسیر البته ثبات قیمت ارز از یک طرف و کاهش شدید تقاضا از طرف دیگر عوامل تعیین جهت در بازار قیر محسوب می‌شوند. این در حالی است که روند تغییرات عرضه در این بازار ثابت و بدون جهش یا افت محسوسی است. اما تقاضا برای این بازار که در فصول سرد سال گذشته افزایش یافته بود در فصل بهار بار دیگر کاهش یافته است. کارشناسان می‌گویند انتظار رونق پروژه‌های عمرانی که از سال گذشته آغاز شده بود، محقق نشد و در نتیجه در سال جاری روند تقاضا بار دیگر مسیر کاهشی به خود گرفت. نکته دیگر کاهش نرخ رشد اقتصادی کشور در سال ۹۴ بود که اقتصاد ایران تنها توانست ۷/ ۰ درصد (بدون نفت) رشد را تجربه کند.

در این بین کارشناسان چالش‌های بازار و صنعت قیر را مورد بررسی قرار داده و می‌گویند قیمت قیر در بازار ایران بالاتر از بازارهای جهانی است و اگرچه این قیمت بار دیگر کاهش یافته اما استعداد رشد مجدد قیمت این محصول همچنان باقی است. به عقیده آنها این موضوع زمانی از اهمیت بالاتری برخوردار می‌شود که بدانیم قیر تولیدی برخی تولیدکنندگان که بازار قیر ایران را بدنام کرده‌اند از کیفیت زیادی برخوردار نیست. این در شرایطی است که برخی تولیدکنندگان این محصول به خصوص در بازارهای صادراتی سیاست‌های قیمتی را در پیش می‌گیرند که جنگ قیمتی بین آنها می‌تواند به تسهیل فروش انواع قیر بی‌کیفیت در بازارها منجر شود. در این بین هزینه‌های تولید قیر در کارخانه‌ها با توجه به افت قیمت نفت کاهش یافته چراکه وکیوم باتوم به‌عنوان ماده اولیه این محصول در حال تجربه قیمت‌های پایین‌تر است.

کارشناسان معتقدند قیمت‌های قیر در بازارهای جهانی تحت تاثیر دو عامل است؛ نخست قیمت نفت در جهان و دوم قیمت فرآورده‌های پالایشی در پالایشگاه‌ها به خصوص قیمت وکیوم باتوم. بر این اساس اگرچه کاهش بهای جهانی نفت منجر به کاهش قیمت وکیوم باتوم می‌شود اما کاهش تولید این محصول مانع از افت و سقوط آزاد قیمت این ماده اولیه و بالطبع قیمت قیر خواهد شد. به هر حال در وضعیت فعلی قیمت قیر اولا در کف قیمت‌های ۵ ساله خود قرار دارد و ثانیا از نگاهی دیگر مستعد اوج‌گیری است. به این ترتیب در صورتی که دولت شروع به بهره‌برداری از پروژه‌های عمرانی خود به خصوص در بخش راهداری و جاده کند قیمت می‌تواند با رشد روبه‌رو‌ شود اما نه به شدت گذشته.

موضوع دیگر در این بین آن است که روند قاچاق قیر در شرایط فعلی متوقف شده و قیمت‌های صادراتی این محصول نیز در اندازه‌ای نیست که بتواند به تولید بیشتر این محصول در بازارهای صادراتی منتهی شود. البته دلالی در این بازار نیز در وضعیت صفر قرار گرفته است و به این ترتیب پتانسیل‌های قوی برای رشد قیمت دیده نمی‌شود. باید گفت در حال حاضر در بهترین فصل کاری، رکود طرح‌های عمرانی مانع از رونق این بازار در کشور شده است و پیمانکارانی هم که در گذشته با دولت همکاری داشتند به مطالبه‌گران اصلی دولت تبدیل شده‌اند و این موضوع نیز تهدیدکننده رونق بازار است. کارشناسان در این رابطه معتقدند مهم‌ترین‌ عامل در تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری «سود مورد انتظار» است که در فعالیت‌های صنعتی کشور ما، خاصه در صنعت قیر بسیار نازل یا منفی شده است. به همین علت صاحبان سرمایه رغبت خود برای سرمایه‌گذاری را از دست داده و به سمت فعالیت‌های کم‌چالش‌تر و سود‌آورتر نظیر معاملات مقطعی، دلالی، یا سپرده‌گذاری در بانک‌ها گرایش پیدا کرده‌اند. البته کم بودن منابع بانکی، نرخ بالای بهره و بی‌میلی بانک‌ها به پرداخت تسهیلات برای فعالیت‌های تولیدی نیز در این مورد بی‌تاثیر نیست. قوانین و مقررات تولیدستیز، فساد اداری و صدور مجوزهای گوناگون هم فضای کسب و کار را بسیار نامساعد کرده است.

در این بین اگر چه مشکلات صنعت قیر در مقاطع زمانی مختلف قوت و ضعف داشته است، اما به نظر می‌رسد فقدان متولی مشخص در این زمینه موجبات ناپایداری بازار قیر ایرانی را فراهم کرده است. فعالان این حوزه می‌گویند در بررسی چالش‌های پیش روی می‌توان کیفیت قیر ایرانی، تنوع عرضه‌کننده، نبود قیمت رقابتی، حضور واسطه‌ها در بازار قیر، نبود دسترسی تولیدکنندگان به مصرف‌کنندگان نهایی و نبود مرکزی برای سنجش کیفیت قیر ایران را از مهم‌ترین‌ مشکلات بازار قیر ایران عنوان کرد. این در شرایطی است که ایران هم‌اکنون بیش از ۴ میلیون تن ظرفیت تولید قیر را دارد که حدود ۲میلیون تن آن را نمی‌تواند در داخل استفاده کند؛ در نتیجه باید در بازارهای جهانی به دنبال ۲ میلیون تن بازار بود، این در شرایطی است که فعلا جذابیت‌های لازم برای صادرات این محصول وجود ندارد.

تخلیه حباب بازار قیر