تهیه و تدوین: پیمان طوبایی

بخش اول

ضمانت‌های بانکی یکی از انواع خدماتی است که بانک‌ها به مشتریان عرضه می‌کنند.حسب مفاد بند ۱۵ ماده ۲ عملیات بانکی بدون ربا صدور، تایید، قبول ضمانتنامه‌های ارزی و ریالی برای مشتریان جزء وظایف نظام بانکی کشور است. اخیرا عده‌ای از سوداگران مالی با درج آگهی‌های تبلیغاتی در جراید و سایت‌های اینترنتی شرایطی را در خصوص نقد نمودن ضمانتنامه‌های بانکی و یا اخذ تسهیلات کلان در قبال ارائه ضمانتنامه‌های تعهد پرداخت بانکی منتشر می‌کنند که با توجه به ماهیت غیرقابل انتقال بودن ضمانتنامه‌های بانکی، این عملیات بعضا مشکلاتی را برای مضمون‌عنه و بانک صادرکننده ایجاد می‌کند.عموما بانک‌ها اینگونه ضمانتنامه‌ها را با توجه به ریسک‌پذیری قابل توجه آنها در قبال ۱۰۰درصد وثائقی که قابلیت نقدشوندگی بالایی دارند (سپرده نقدی، انواع سپرده‌مدت‌دار، مسدودی حساب جاری، اوراق مشارکت،...) صادر می‌کند و سایر وثائق در قبال این نوع ضمانتنامه‌های قابل پذیرش نیست (سفته، وثیقه ملکی، ....)

ضمان در لغت به معنی مسوولیت انجام امری می‌باشد و خود بر دو نوع است:

الف: ضمان عهدی: که در نتیجه توافق و رضایت حاصل می‌شود مانند ضمانتنامه‌های بانکی و ضمانت‌های پشت اسناد تجاری؛

ب: ضمان قهری: که در نتیجه ارتکاب جرم و یا شبه جرم حادث می‌شود. مانند خسارت زدن به دیگران.

عقد ضمان نیز خود بر دو نوع است:

الف: ضمان مدنی: عبارت است از اینکه شخصی مالی را که بر ذمه دیگری است، به عهده گیرد و تابع قانون مدنی می‌باشد و در آن انتقال مسوولیت صورت می‌پذیرد.

ب: ضمان تجاری: در ضمان تجاری برخلاف ضمان مدنی ضمیمه مسوولیت‌ها به یکدیگر مطرح می‌شود و تابع قانون تجارت است، مانند ظهرنویسی اسناد تجاری (چک، سفته، برات)و اما ضمانتنامه بانکی سندی است که به موجب آن بانک تضمین انجام تعهدات اشخاص حقیقی یا حقوقی را تا سقف ریالی یا ارزی معین با موضوع مشخص در سررسید مقرر در قبال ذینفع به عهده می‌گیرد. در این حالت بانک صادرکننده را ضامن، متقاضی ضمانتنامه را مضمون‌عنه، ذینفع ضمانتنامه را مضمون‌له و مبلغ ضمانتنامه را وجه‌الضمان می‌گویند. سـررسید ضمانتنامه تاریخ اعتبار ضمانتنامه است که در متن ضمانتنامه درج می‌شود. و موضوع ضمانتنامه نیز پرداخت وجهی معین است که مورد ضمانت بانک قرار گرفته است. ضمانتنامه‌های بانکی به دلیل تنوع تعهداتی که ضمانتخواه (مضمون عنه) در قبـال ذینفع (مضمون له) به عهده دارد و با توجه به عرف بانکی به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:

الف: ضمانتنامه‌های پیمانکاری: شامل مناقصه و مـزایده، حسـن انجام تعهد، پیش‌پرداخت، کسور وجه‌الضمان.

ب: ضمانتنامه‌های غیرپیمانکاری (تعهد پرداخت): شامل ضمانتنامه‌های گمرکی، ضمانتنامه‌های نظام وظیفه دادگستری، اجرای احکام تأمین اجتماعی، اجرای احکام وزارت دارایی، و سایر ضمانتنامه‌های تعهد پرداخت است، از این میان ضمانتنامه‌های پیمانکاری کم‌ریسک‌ترین نوع ضمانتنامه‌های بانکی برای صادرکننده آن می‌باشد. و عموما طرف مراودات بانک اشخاص حقوقی (مضمون‌عنه) و دستگاه دولتی می‌باشند.