عبدالرحیم قنوات: «کجاوه ناهم لنگ» عنوان یکی از آخرین کتاب‌های دکتر باستانی پاریزی است که در سال ۱۳۹۰ منتشر شده است. از تعطیلات آخر هفته استفاده کردم و نشستم و آن را خواندم. کجاوه ناهم لنگ مثل اغلب آثار دکتر باستانی شامل چند مقاله کوتاه و بلند است. بلندترین این مقالات(صص ۲۱۰-۱۲۶) که عنوان کتاب هم از نام آن گرفته شده، به معرفی متن سفرنامه خانمی کرمانی اختصاص دارد که در سال ۱۳۰۹ قمری/ ۱۸۹۲م، چهارسال پیش از قتل ناصرالدین شاه، به حج رفته و سفرنامه‌ای نوشته خواندنی. این خانم که نامش معلوم نیست، از کرمان به بندرعباس رفته و از آنجا با کشتی رهسپار بمبئی شده است. از بمبئی از راه دریای عمان و دریای سرخ به جده رفته و از جده به مکه و مدینه مشرف و سپس راهی عراق شده و پس از آن، از راه کرمانشاه به تهران رفته و پس از حدود یک سال اقامت در تهران، از راه قم و کاشان و یزد به کرمان برگشته است.

فارغ از جزئیات خواندنی این سفر، باید به اهمیت سفرنامه‌ها اشاره کرد که معمولا حاوی اطلاعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی فراوانی هستند. ما ایرانی‌ها اصولا در این خصوص کم‌کاری می‌کنیم؛ از میان ده‌ها هزار حاجی که سالانه راهی سفر حج می‌شوند، یا میلیون‌ها زائری که به مشهد و عتبات می‌روند و جمعیت قابل توجهی که به شرق و غرب و شمال و جنوب کشور و عالم سفر می‌کنند، شمار بسیار اندکی به نوشتن خاطرات سفر خود مبادرت می‌کنند. تصور کنید؛ از میلیون‌ها مسافری که از گذشته‌های دور تا به امروز به سفرهای مختلف رفته و می‌روند، فقط ۱۰ درصد آنان سفرنامه می‌نوشتند. در آن صورت ما چه اطلاعاتی از دوره‌ها، شهرها و آدم‌های مختلف داشتیم.

من در کلاس همیشه به دانشجویان می‌گویم: برای تمرین نویسندگی، خاطرات بنویسید. سفرنامه‌نویسی همان خاطره‌نویسی است در سفر و چه خوب است که تحصیلکرده‌ها و قلم به دست‌ها خود را به این کار ملزم کنند، البته نباید انتظار داشت که هر سفرنامه‌ای بلافاصله چاپ و منتشر شود. اگر سفرنامه خوبی باشد و حتی نویسنده آن خانمی گمنام باشد، ۱۲۰ سال هم از نگارش آن بگذرد، باز کسانی پیدا می‌شوند که آن را تصحیح و چاپ کنند و درباره آن مقاله بنویسند. من خود سفرنامه‌های منتشرنشده‌ای دارم که عمر بعضی‌شان به بیش از سی سال می‌رسد. از آن جمله سفرنامه حج (حج ناتمام) که از نگارش آن ۱۰ سالی گذشته ولی فرصت چاپ پیدا نکرده است. من دلم را خوش کرده‌ام که اگر صد سال بعد هم نسخه‌ای از آن به دست کسی بیفتد و آن را بخواند و چیزی به دست آورد، بازهم غنیمت است. این‌طور نیست؟

• دکترای تاریخ اسلام، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد و عضو پیوسته انجمن ایرانی تاریخ.