قانون ثبت رای در شناسنامه

۲۷ مرداد ماه ۱۳۲۲ مجلس شورای ملی بر‌اساس یک ماده واحده انجمن‌های نظارت را مکلف کرد که هنگام اخذ رای از رای‌دهندگان ورقه شناسنامه رای‌دهنده را نیز ملاحظه و شماره آن را در دفاتر ثبت کنند و شناسنامه را به مهر انجمن برسانند. داشتن شناسنامه دو دهه پیش از آن روز الزامی شده بود. روز اول مهر ۱۲۹۷ قانون ثبت‌احوال و الزامی بودن سجل احوال برای هر فرد در هیات وزیران به تصویب رسید.

مسوولان کشوری همزمان با نوسازی و مدرنیزاسیون و احساس نیاز به شناسایی اتباع برای اخذ مالیات و ایجاد ارتش منظم به فکر راه‌اندازی سازمان ثبت‌احوال افتادند. پیش از آن یعنی تا قبل از سال ۱۲۹۵ هجری شمسی، ثبت تاریخ تولد با نگارش نام و تاریخ ولادت متولد شده پشت جلد کتاب‌های مقدس مثل قرآن انجام می‌شد. برای ثبت مشخصات متوفی‌ هم جای خاصی وجود نداشت و تنها سندی که از فوت افراد باقی می‌ماند، نام و تاریخ فوت بود که روی سنگ قبر نوشته می‌شد.

در سال ۱۲۹۷ برای نخستین بار هیات وزیران «قانون ثبت‌احوال» را مشتمل بر ۴۱ ماده به تصویب رساندند. به‌دنبال آن اداره سجل احوال ایران در وزارت داخله به‌وجود آمد و با صدور اولین شناسنامه در ۳ دی‌ماه همان سال کار خود را در تهران آغاز کرد. حدود یک ماه بعد هیات دولت به پیشنهاد نصرت‌الدوله، وزیر عدلیه وقت، مصوبه‌ای را از مجلس شورای ملی گذراند که از نیمه آذرماه سال ۱۲۹۸ برای گرفتن تعرفه انتخابات، گذرنامه، جواز حمل اسلحه،‌ اقامه دعوی و حواله پولی از اشخاص مطالبه سجل احوال شود. این اداره سجل احوال زیرنظر شهرداری تشکیل شده، اوراق سجل احوال را هم که گرفتن آن اختیاری بود، ‌در کلانتری‌ها می‌دادند که البته استقبال چندانی از آن صورت نگرفت.

بعد از کودتای سوم اسفندماه سال ۱۲۹۹ به دستور سیدضیاءالدین طباطبایی، سرشماری سکنه تهران، شهرری و شمیران آغاز شد و در شهرداری نیز دفتری با عنوان «احصائیه و نفوس شهر تهران» فراهم شد. در آن دفتر برای نام کوچک، نام اَشهَر، لقب، سن، تابعیت، مذهب، زادگاه، همسر و فرزندان ستون‌های جداگانه‌ای تعبیه شده بود که ماموران احصائیه با در دست داشتن آن اوراق در ساعات روز به خانه‌ها مراجعه کرده و با پرسش از سرپرست خانواده‌ها، ستون‌ها را تکمیل می‌کردند. کار احصائیه از فروردین ۱۳۰۱ با گرفتن سجل احوال یا همان اوراق هویتی ادامه یافت که زیرنظر اداره نظمیه و تنها در تهران انجام شد. گرفتن ورقه سجل احوال همچنان اختیاری بود و مراجعه‌‌کنندگان هنگام دریافت آن نام و نام خانوادگی هم برای خود انتخاب می‌‌کردند. از سال ۱۳۰۳ به بعد اداره کل سجل احوال تابع وزارت کشور شد و دفاتر آن در تهران و شهرستان‌ها شروع به کار کردند. سال بعد دریافت ورقه سجل احوال، همگانی و اجباری شد. پس از تصویب قانون سربازگیری یا همان نظام اجباری هم برای فراخوانی سربازان از روش شناسنامه‌ها استفاده شد. پس از این دوره در ۱۴ خردادماه سال ۱۳۰۴ اولین «قانون سجل احوال» مشتمل بر ۴ فصل و ۳۵ ماده در مجلس شورای ملی تصویب شد. براساس این قانون مقرر شد که کلیه اتباع ایرانی در داخل و خارج از کشور دارای شناسنامه باشند. سه سال پس از تصویب اولین قانون ثبت‌احوال در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی، قانون جدید ثبت‌احوال مشتمل بر ۱۶ ماده به تصویب رسید. براساس این قانون وظیفه جمع‌آوری آمارهای مختلف نیز به اداره سجل احوال محول شد که به همین جهت، نام این اداره به «اداره احصائیه و سجل احوال» تغییر یافت.