بازار همچون فضای شهری
بازار را به اشتباه مکان عمده‌فروشی، جایگاه داد و ستد یا مجموعه‌ای معادل مرکز خرید پنداشته‌اند، بازار یکی از محله‌های متعدد شهر است و چون دیگر محلات، خانواده‌ها را در خانه‌سراهای خود جای می‌دهد. دارای فضای شهری (میدان، گذرگاه‌ها، ساباط(گذرگاه)ها و. . . ) و تسهیلات درون‌بافتی است: مسجد، مدرسه، تکیه، حسینیه، زیارتگاه، زورخانه، کتابخانه، قهوه‌خانه، آب‌انبار، حمام، سلمانی و نانوایی دارد. هنرمندان، هنرپیشگان، صنعتگران، کارورزان و سوداگران بیشتر در این محله گرد آمده‌اند.
محله بازار بخش اقتصادی و داد و ستد، بخش صنعتی و تولید و بخش مسکونی و خانوادگی دارد.
بازار را به اشتباه مکان عمده‌فروشی، جایگاه داد و ستد یا مجموعه‌ای معادل مرکز خرید پنداشته‌اند، بازار یکی از محله‌های متعدد شهر است و چون دیگر محلات، خانواده‌ها را در خانه‌سراهای خود جای می‌دهد. دارای فضای شهری (میدان، گذرگاه‌ها، ساباط(گذرگاه)ها و...) و تسهیلات درون‌بافتی است: مسجد، مدرسه، تکیه، حسینیه، زیارتگاه، زورخانه، کتابخانه، قهوه‌خانه، آب‌انبار، حمام، سلمانی و نانوایی دارد. هنرمندان، هنرپیشگان، صنعتگران، کارورزان و سوداگران بیشتر در این محله گرد آمده‌اند.
محله بازار بخش اقتصادی و داد و ستد، بخش صنعتی و تولید و بخش مسکونی و خانوادگی دارد. قلب اقتصادی محله در راسته‌ها، چهارسوق‌ها، تیمچه‌ها و سراها، صرافی‌ها و حجره‌ها می‌تپد. دست‌های سازنده و قابل ساکنان در خانه سراها، میانسراها، گذرها، کارگاه‌ها، اتاق‌ها، دکه‌ها، پشتخانه‌ها، یورت‌ها و یورتچه‌ها در کار تعمیر، ساخت، تولید، تکمیل و تحویل محصولات گوناگونند. برخی در کار تهیه نیم‌ساخته‌ها هستند. نفراتی در محل تولید قطعات پیش‌ساخته و گروهی دیگر مشغول اهتمام و ساخت و پرداخت کالاهای دست‌ساز. اغلب تکمیل محصول در گرو تبادل‌های درون‌بافتی به بین‌شهری و فراشهری است که در حرکت چرخ‌های اقتصادی و صنعتی سهمی بسزا دارد. محله بازار به جهت اجتماع روحانیون، نخبگان، فعالان، هنرمندان، بازرگانان، کارورزان و تولیدکنندگان، قطب مذهبی، تربیتی و آموزشی، صنعتی و اقتصادی شهر است و از هویتی فرهنگی و بنیادین برخوردار است.
دکان‌ها در دو جانب راسته‌ها قرار دارند. راسته شریان حیاتی، گذرگاه‌های اصلی و شارع سرپوشیده بازار است که در شکل‌یابی خود با نظمی هندسی و احجام و اشکال ساختاری و فرهنگی این هویت متین و آرام را به نمایش می‌گذارد. چارسوق‌ها، درآیگاه‌ها، نوردان‌ها، جامخانه‌ها، روزن‌ها و هواکش‌ها همواره در کار تهویه راسته‌ها و تامین نور و هوایی مطبوع‌اند و بازاریان، مراجعان و رهگذران را از ناسازگاری‌های محیط، گرمای کویر و سوز و سرمای سردسیر در امان می‌دارند. پوشش راسته‌ها و چهارسوق‌ها علاوه بر ویژگی‌ها و توانمندی‌های هر پوشش خمیده، عهده‌دار تعیین جهت و وظیفه‌مند راهنمایی عابران نیز هست. راسته‌ها از دو جانب خود راه به درآیگاه تیمچه‌ها، سراها، دالان‌ها، کاروانسراها و کالنبارها دارند که اندامهای اصلی بخش اقتصادی بازارند.
فعالیت رسته‌ها در اندام‌ها و قسمت‌های مختلف بازار متمرکز است و به فراخور فعالیت رسته نام می‌گیرد. اگر راسته‌ای اختصاص به یک رسته داشته باشد، در نام‌گذاری راسته جایگزین رسته می‌شود. (راسته قنادها، بزازها، کفاش‌ها و... ) گاه یک راسته و اندام اصلی گرد هم هستند که در این صورت بازار نامیده می‌شوند (بازار کفاش‌ها، بازار بزازها، بازار مسگرها...). دالان نسبت به راسته‌ها اهمیت کمتری دارد. سرا میانسرایی است (حیاطی) که دکان‌ها و حجره‌ها را برگرداگرد خود دارد و از راسته راه می‌گیرد و در سراها چند اشکوبه که به‌صورت معمول دکان‌ها در زیر و حجره‌ها در بالا است، قرار دارند. سرای پوشیده اگر بزرگ باشد تیم و، اگر کوچک باشد تیمچه نامیده می‌شود. دکان‌های تیم و تیمچه مرغوب‌تر و محفوظ‌تر و بیشتر محل عرضه کالاهای ارزشمند و خرد اندازه‌تر است. مجموعه اندامهای موصوف، درون‌بافت بخش اقتصادی محله‌های بازار را تشکیل می‌دهند که در پس خود گذرگاهی به نام پسکوچه دارد. درون‌بافت بازار محل رفت و آمد پیاده شهروندان است. حساسیت و بذل عنایت خاص ایرانی به حرمت و محرمیت، طرح بازار را هم بسان معماری و شهرپردازی به اندرونی و بیرونی استوار داشته است. اندرونی اختصاص به انسان پیاده دارد و جابه‌جایی کالا در آن نیز برعهده انسان پیاده است و سُتوران را به درون‌بافت راهی نیست.
کاروانسرا بیرونی است و محل اتصال پسکوچه و اندرونی، درآیگاه بیرونی، کاروانسرا یا بارانداز پسکوچه را می‌نگرد و درآیگاه درون‌نگر آن، راه به دالان یا رسته دارد. بارسالار، متاع و کالا را با چهارپایان خود از طریق پسکوچه جابه‌جا می‌کند. اندرونی بازار مکانی امن و ایمن، مجلس رفت و آمد بازاریان، مراجعان و رهگذران است. خرد و کلان، زن و مرد، معلول و ناتوان، بدون دغدغه، با سلامت و به دور از اضطراب در انجام برنامه‌ها و در پی هدف خویش هستند. امنیت جسم و جان به لحاظ گرداگرد هم و فراهم بودن محل‌های عرضه کالاهای یک صنف، امکان مقایسه کیفیت و کمیت کالا، بررسی بها و مرغوبیت آن و حق انتخاب آزاد و گسترده وجود دارد.
خریدار با قیمتی مناسب و عادلانه به مطلوب و دلخواه خود نائل می‌شود. مرغوبیت کالا، امنیت شغلی، امنیت اقتصادی بازار، به لحاظ ساختار خاص و پیش‌بینی‌های لازم در طرح و اجرای کالبدی، مجهز به مقابله با عوامل جوی ناساز است و برای انسان، فارغ از ضربه‌های آزاردهنده محیط و اقلیم، فضای سالم و مطبوعی فراهم می‌کند. بازار برای حفظ امنیت مالی و جانی و جلوگیری از تعدی و تجاوز و سرقت، به نگهبانان همیشگی شبانه‌روزی مجهز است. شب هنگام و روزهای تعطیل، درهای قلب اقتصادی بازار، از همه‌سو بسته می‌شود و داروغگان و شبگردان به مراقبت دائم می‌پردازند. درهای بازار بسان درهای دروازه‌ها، کاروانسراها و کاخ‌ها بر یکی از لت‌های خود در کوچکی به نام در شب دارد که در مواقع خاص و اضطراری از آن استفاده می‌شود. بنابراین بازار دارای امنیتی است جامع‌الاطراف، که امروز به تمام طراحی‌ها، پیش‌بینی‌ها و دور‌اندیشی‌ها و تجهیزات پیشرفته، در هیچ مقام و مکانی بدان پایه نیست.
منبع: بهروز خاماچی، بازار تبریز در گذر زمان، انتشارات اتاق بازرگانی تبریز، 1375.
ارسال نظر