کارخانه‌های نساجی و واحدهای تولیدی در دوره قاجار

دوره قاجار با صنعتی شدن اروپا مصادف بود. در این دوره ماشین‌آلات در صنعت ایران جایگاهى نداشتند و محصولات با دست تولید می‌شدند. در دورانی که صنایع‌ماشینى در اروپا به سرعت توسعه می‌یافتند، در ایران فقط چند کارخانه کوچک، فعال بود. مشکل بزرگ ایران در تاسیس صنایع ماشینى خصوصی که مستلزم سرمایه‌گذارى زیاد بود، امنیت بود. در این زمان مردم از نشان دادن سرمایه خود می‌ترسیدند. ملک‌المورخین از تاریخ نویسان دوره مظفری درباره واحدهاى تولیدى آن زمان اطلاعاتى را ارائه می‌کند. او گزارش داده است که کاشان سابقا حدود ۸۰۰۰ کارگاه بافندگى ابریشم داشت که در حدود سال ۱۲۲۸ه.ش به ۸۰۰ کارگاه تنزل نمود. در اصفهان ۲۰۰ کارگاه ابریشم بافى وجود داشت و پارچه‌هاى پنبه‌اى به مقدار زیادى تولید می‌شد و بسیارى از ساکنان این شهر و روستاهاى اطراف آن در کار تولید پارچه بودند. در یزد ۴۰ تا ۵۰ مغازه فروش اجناس خارجى و ۳۰۰ تا ۳۵۰ کارگاه ابریشم بافى و ۱۳۰۰ کارگاه پنبه‌بافى مشغول فعالیت بودند. در کرمان ۱۷ مغازه فروش اجناس خارجى و ۲۲۰۰ کارگاه شالبافی و ۲۲۰ کارگاه پشم‌بافى فعالیت می‌کردند. از ۱۲۰۰ مغازه در شیراز۱۰۰ دستگاه به فروش منسوجات انگلیسى اختصاص داشت. پارچه‌هاى ساده و رنگى انگلیسى از هند از طریق بوشهر وارد کشور می‌شد و در کرمانشاه در ۴۰ مغازه به فروش می‌رسید. در همدان در ۶۰ مغازه اجناس انگلیسى می‌فروختند و دباغ‌خانه‌هاى متعدد و تولید چرم، نمد و اجناس پنبه‌اى وجود داشت.

منبع: فریده طالب‌پور، «نساجی در عصر قاجار: تولید و تجارت پنبه»، گنجینه اسناد، 1391: صص 68-89.