دوره مشروطه، کاهش تجارت در مازندران، افزایش در گیلان

گروه تاریخ و اقتصاد‌‌: برای مازندران، انقلاب مشروطیت سرآغاز تحولی چندوجهی بود که ریشه در رویدادهای پایتخت، اوضاع محلی و نیز سیاست روسیه داشت که از ۱۹۰۷ آزادتر از گذشته منویـات خود را در شمال ایران محقق می‌کرد. این ولایت در سراسـر سـال‌های ۱۳۳۱-۱۳۲۷ ق دستخوش آشوب و ناامنی بود که از رویارویی نیروهای محلی با یکدیگر و نیز با قوای دولتی ناشی می‌شد. برای درک بهتر این اوضاع، به یادآوری این نکته بسنده می‌کنیم که در دوره هفت ساله یادشـده ۱۴ حـاکم از سـوی دولـت مرکـزی، خـوانین شورشـی و محمدعلی شاه بـر مازنـدران گمـارده شـدند.

حاصـل ایـن اوضـاع شـکل‌گیری اتحادیه‌های فرماندهان نظامی (خوانین) رقیب در غرب (محال ثلاثه: کجور، کلارسـتاق و تنکابن)، مرکز و شرق ولایت با هدف تعادل قدرت و حفظ وضع موجود، تضـعیف همـه نیروهای اجتماعی درگیر اعم از مشروطه‌خواه یا مخـالف مشـروطه و بـالاخره لطمـه بـه بازگشـت اقتصاد محلی بود. برای مـورد اخیـر، کـاهش تجـارت خـارجی مازنـدران در دوران محمدعلی شاه در کشور دلیل خوبی اسـت. در مـاه‌های تـلاش او در اسـترآباد و مازندران برای بازپس‌گیری تاج و تخت، درآمد گمرکات مازندران از ۷۶۳/ ۵۴۰/ ۲ قران در سال ۱۹۱۰-۱۹۰۹ / ق ۱۳۳۰-۱۳۲۹ به ۱/ ۷۰۸/ ۸۷۸ در دوره ۱۳۳۰- ۱۳۳۱ کاهش یافت. گفتنی آنکه در همین مدت در گیلان، رقیب تجاری مازندران، به سـبب امنیـت ناشـی از حضور نیروهای روسی، بازرگانی خارجی رونق می‌یافـت. نشـانه ایـن بهبـود، افـزایش درآمد گمرکات گیلان در همان مـدت از ۴۸۲/ ۷۲۶/ ۶ قـران بـه ۷۳۰/ ۱۵۹/ ۷ قـران اسـت.

- انقلاب و رقابت در سواحل جنوبی دریای مازندران: جنبش اتحاد اسلام گیلان (جنگل) واتحاد ملی طبرستان (1336 ق/ 1918(به نقل از: تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال دوم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1391،صص 77-1)