روسیه، اوکراین، اروپا، مثلث اثرگذار در احیای برجام

سيد‌مجتبي حسين‌زاده‌يوسف آباد کارشناس مسائل بین‌الملل ایران در ماه‌های گذشته، بارها درخواست مذاکره مستقیم با آمریکا را رد کرده و مارپیچ مذاکرات ایران و غرب در مسیر طولانی و پیچیده‌‌ای به گذرگاه جنگ روسیه و اوکراین رسیده است. اروپا برای تامین حدود ۴۰ درصد گاز طبیعی خود به روسیه متکی است. بخش عمده آن از طریق یک سیستم انتقال گاز منحصر به فرد به مشتریان اروپایی تحویل می‌شود و میدان گازی شمال روسیه از طریق خطوط لوله از جمله یامال که از بلاروس و لهستان به آلمان می‌‌رود، نورد استریم که مستقیما به آلمان می‌‌رود و خطوط لوله اصلی که از خاک اوکراین عبور می‌کنند، گاز طبیعی را از روسیه به مشتریان اروپایی تحویل می‌دهد.

مسیر خطوط لوله گاز از روسیه به اروپا

پیش‌تر مینسک تهدید کرده بود ممکن است یکی از خطوط انتقال گاز روسیه به اتحادیه اروپا را که از بلاروس می‌‌گذرد مسدود کند، اما اکنون با آغاز جنگ روسیه و اوکراین، خطر اختلال در انتقال گاز روسیه به اروپا از همیشه بیشتر شده است.

آمریکایی‌ها در مذاکرات و مصاحبه‌های متعددی نفوذ روسیه در اروپا را  از طریق وابستگی بیشتر به واردات گاز از اروپا هشدار داده بودند اما برای آنکه بتوانند نظر مساعد آلمان را در همراهی آمریکا در مقابله با چین جلب کنند، از موضع خود پایین آمدند اما جنگ روی داده نگاه‌ها را به سمت هشدارهای قبلی واشنگتن معطوف کرده و بار دیگر ضرورت قطع وابستگی اروپا به گاز روسیه را مطرح کرده است.

در چنین شرایطی، طرح‌هایی برای جایگزینی بخشی از واردات گاز از روسیه با واردات گاز از دیگر مناطق جهان به اروپا مطرح شده است. در حال حاضر گاز طبیعی از کشورهای نروژ، الجزایر و جمهوری آذربایجان نیز وارد اتحادیه اروپا می‌شود؛ به‌طوری که نروژ پس از روسیه، دومین تامین‌‌کننده گاز اروپاست اما از آنجا که نروژ، الجزایر و آذربایجان چندان ظرفیت افزایش تولید گاز برای صادرات به اروپا را ندارند، به همین دلیل، بیشترین توجه‌ها در اروپا در زمینه جایگزین کردن گاز روسیه، به گاز مایع دیگر کشورها معطوف است که می‌تواند با کشتی از سراسر جهان به اروپا آورده شود.

آمریکا، استرالیا و قطر، سه تامین‌‌کننده بالقوه اما پرهزینه و ایران به عنوان تامین‌کننده بالقوه و کم‌هزینه نسبت به سه کشور اشاره شده شناخته شده است. پس از ایران قطر به عنوان ارزان‌ترین کشور تامین‌کننده گاز از نظر اروپا شناخته می‌شود اما از آنجا که قطر قراردادهای بلندمدتی در زمینه فروش گاز مایع با مشتریان عمده خود، شامل کره جنوبی، ژاپن و چین دارد، ابتکار عمل قطر برای صادرات گاز خود به اروپا محدود است.

بنابراین بهترین گزینه گاز ایران است که البته در شرایطی که هنوز توافقی برای احیای برجام منعقد نشده، تا پیش از شروع جنگ روسیه - اوکراین، جزو گزینه‌های اصلی تامین گاز قرار نگرفته بود اما با شروع جنگ به نظر می‌آید نگاه‌ها به سمت ایران ملایم‌تر شده است.

با اتفاقات پیش آمده به نظر می‌آید اروپاییان در میز مذاکره نگاه سراسر بغض‌آلودی را که نسبت به ایران داشتند تغییر دهند و با در نظر گرفتن احتمال طولانی شدن جنگ و قطع احتمالی گاز از سوی روسیه، به گونه‌ای عمل کنند که گزینه‌های جایگزین دیگری نیز برای کاهش تنش‌های داخلی و رکود اقتصادی ناشی از کمبود انرژی داشته باشند. لذا احتمال پا پیش گذاشتن بیشتر اروپاییان و تشویق به همکاری بیشتر آمریکا در مذاکرات وین برای احیای برجام، بیشتر از قبل خواهد بود.