رایزنی با دستان بسته
در سال‌های اخیر ما ۶ رایزن به کشورهای هدف اعزام کردیم که الان تعداد آنها به ۱۲رایزن رسیده است. البته طبق اظهارات مقامات سازمان توسعه تجارت این رایزنان اعزام نشدند، اما حتی اگر اعزام هم شوند، کل ۱۵ کشور هدف را پوشش نمی‌دهند. با توجه به هدف‌گذاری ۳۰ رایزن در دولت سیزدهم، روند اعزام رایزنان به کشورهای مختلف را چطور ارزیابی می‌‌‌‌‌‌‌‌کنید؟
این روند در حال‌حاضر قابل‌قبول نیست. ما در دوره اول دولت آقای روحانی ۲۰رایزن داشتیم. در جریان اعزام رایزنان یک نکته مهم اینکه ما باید بر اساس روابط تجاری با کشورهای هدف، یک یا چند رایزن را در قالب اداره رایزنی اعزام کنیم، اما متاسفانه این اتفاق نمی‌افتد. درحالی که در برخی کشورها نیازمند چند رایزن هستیم و با یک رایزن نمی‌توانیم در جریان تسهیل تجارت موفق عمل کنیم. این رویکرد را ما در بسیاری از کشورها می‌بینیم.
چه کشورهایی تیم رایزنی در ایران دارند؟
قبل از تحریم بسیاری از کشورهایی که با آنها مبادلات قابل‌توجهی داشتیم یک تیم از رایزنان خود را اعزام می‌کردند، در واقع آنها یک اداره رایزنی در ایران داشتند، اما امروز بسیاری از آنها صرفا یک رایزن در ایران دارند. پیش‌تر چین در ایران رایزنان متعددی داشت.
در‌ماه‌های اخیر رشد صادرات با یک حرکت سینوسی مواجه بوده است، یعنی ما رشدی ثابت نداشته‌ایم. از دید شما روند کند اعزام رایزنان در این نوسانات نقش دارد؟
رایزنان یک پازل از چندین پازل توسعه تجارت است. ما برای توسعه تجارت در گام نخست نیازمند پایان‌دادن به تحریم و پیوستن به FATFهستیم. ما باید در کنار تقویت روابط تجاری، مشکلات بانکی را حل کنیم تا فعالان اقتصادی بتوانند به‌راحتی مبادلات مالی خود را انجام دهند.
در این بین رایزنان بازرگانی نقش تسهیلگری در روند تجارت دارند. آنها براساس کشور هدف، مسیر را برای فعالان اقتصادی ایرانی روان می‌کنند، در واقع رایزنان می‌توانند در شکل‌گیری معاهدات تجاری، موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی و تجارت آزاد نقش بازی کنند و در نهایت به توسعه تجارت سرعت بدهند.
البته مادامی که تحریم استمرار داشته باشد، نمی‌توانیم خوش‌بین باشیم که با اعزام رایزنان بتوانیم مشکلات تجارت خارجی کشور را حل و فصل کنیم، در واقع تا زمانی‌که تحریم‌ها پابرجا باشد، نقش رایزنان حداقلی خواهد بود چون در بستر یک فضای نامشخص، تجارت بسیار دشوار است. رایزن در این شرایط نمی‌تواند با دستانی بسته به تجار کمک و در شکل‌گیری رشد تجارت نقش زیادی ایفا کند.
اصولا رایزنان تا چه اندازه می‌توانند توسعه تجارت کشور را رقم بزنند؟
نمی‌توان به‌راحتی گفت رایزنان چند درصد رشد را به خود اختصاص می‌دهند، ولی قطعا در سال‌هایی که تراز تجاری ما مثبت شد، مثل سال‌های ۹۴ و ۹۵ آنها نیز نقشی در این موفقیت داشتند. در آن زمان من رایزنی داشتم که بسیار موفق عمل کرد و در همان زمان رایزنی داشتم که ناموفق بود. اصولا رایزنانی که تجارب زیادی دارند و از سویی اطلاعات وسیعی در حوزه توانمندهای کشور خود و نیازهای کشور مقصد دارند، می‌توانند در تسهیل تجارت ایران و کشورهای هدف بسیار مثمرثمر باشند. البته رایزنانی هم هستند که در طول ماموریت خود هیچ نقشی ایفا نکردند.
برای اینکه رایزنان بتوانند به‌درستی نقش‌آفرینی کنند، باید چه اتفاقاتی بیفتد؟
برای اینکه یک رایزن بتواند نقش خود را به‌خوبی ایفا کند، گذشته از اینکه باید اطلاعات کاملی از وضعیت تجارت کنونی کشور با کشورهای هدف و توانمندهای ما و نیازهای کشور هدف داشته باشد، باید از قوانین و مقررات کشور خود و کشور هدف نیز مطلع باشد. درضمن باید به روابط بین‌الملل و روابط سیاسی بین دو کشور واقف باشد تا بتواند به‌درستی فعالان اقتصادی را راهنمایی و حمایت کند. اصولا اگر رایزنان افراد قوی و توانمندی باشند، سفرا از آنها حمایت می‌کنند، زیرا رایزن‌ها در سفارتخانه‌ها مستقر هستند.
یکی از اختلافات دولت و بخش‌خصوصی در مورد نحوه انتخاب رایزنان بوده است؛ آیا اینکه رایزنان را ما از بین کارکنان دولت انتخاب کنیم، صرفا در ایران است یا در تمام دنیاست؟
این شیوه انتخاب صرفا در ایران اتفاق نمی‌افتد و در بسیاری از کشورها رایزنان از بین کارکنان دولت‌ها انتخاب می‌شوند. در اینجا نیز باید رایزنان از بین کارکنان دولت انتخاب شوند چون وقتی رایزنان را از بین فعالان بخش‌خصوصی انتخاب می‌کنیم احتمال اینکه تداخل سیاست و تداخل اهداف شکل بگیرد، وجود دارد.
در این شکل شرکت‌ها و موسسات تجاری عمدتا برای محصولات خود لابی می‌کنند که شاید در راستای اهداف کلان کشور نباشد، چون شرکت‌ها همواره به‌دنبال بازاریابی برای کالای خود هستند.
مشکلات کنونی اعزام رایزنان به غیر از مشکلات مالی چیست؟
بخش مالی بخش بسیار مهمی است، چون ما نیازمند پرداخت حقوق رایزن بازرگانی هستیم. همین الان نیز این مشکل حل نشود، ما نمی‌توانیم رایزنان بازرگانی را اعزام کنیم. موضوع دیگر ارتباط سیاسی بین کشور ما با کشورهای دیگر بوده که در اعزام رایزنان موثر است. هرقدر این ارتباط قوی باشد ما می‌توانیم به‌راحتی چندین رایزن به یک کشور اعزام کنیم. گذشته از ملاحظات سیاسی و مساله مالی ما امروز با محدودیت نیروی انسانی آموزش‌دیده و با تجربه مواجه هستیم.
