ماهیت، انواع و دلایل بروز تعارض منافع چیست؟
تعارض منافع از جمله موضوعات اساسی و بنیادین در ارتباط با مساله سلامت اداری و مبارزه با فساد است. در صورتی که شفافیت لازم در سازمان‌ها وجود داشته باشد، مصادیق و موقعیت‌های تعارض منافع کمتر ایجاد می‌شوند. تعارض منافع در بانک‌ها به عنوان یک نهاد مالی نمایان‌تر از سایر نهادها می‌تواند باشد و بروز و ظهور بیشتری دارد.
تعارض منافع (Conflict of interest) هرگونه تعارض میان منافع بانک، سهامداران یا منافع مشتریان با منافع هیات‌مدیره و مدیرعامل/ هیات عامل و سایرکارکنان، به نحوی که دستیابی به هریک مستلزم چشم‌پوشی از تمام یا بخشی از دیگری باشد. مدیریت موثر تعارض منافع، برای محافظت از بانک و مشتریان آن و دستیابی به چشم‌انداز مطلوب برای ارتقای شهرت و تنظیم‌گری روابط مالی در سطوح مختلف، ضروری است. اهداف مدیریت تعارض منافع عبارتند از:
- چیدمان صحیح روابط و مناسبات در ساختار و تبیین اختیارات و مسوولیت‌ها در سازمان
- استفاده کارآ از منابع
- تحقق اهداف به شیوه‌ای اثربخش
- تامین منافع افراد ذی‌نفع به بهترین شکل
- قرار‌گرفتن منافع اشخاص ذی‌نفع به‌طور همزمان در بهترین وضعیت
- حذف امضای طلایی
اهم مستندات و موازین قانونی:
۱-لایحه قانونی راجع به منع مداخله وزرا و نمایندگان مجلسین و کارمندان دولت در معاملات دولتی و کشوری «مصوب ۱۳۳۷»
۲-قانون ممنوعیت اخذ پورسانت در معاملات خارجی «مصوب ۱۳۷۲»
۳-قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل «مصوب ۱۳۷۳»
۴-قانون مدیریت خدمات کشوری «مصوب ۱۳۸۶»
۵-قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم «۴۴» قانون اساسی «مصوب ۱۳۸۷»
۶-قانون بازار اوراق بهادار ج.ا.ا«مصوب ۱۳۸۴»
۷-قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد «مصوب ۱۳۹۰»
۸-قانون رسیدگی به دارایی مقامات، مسوولان و کارگزاران ج.ا.ا «مصوب ۱۳۹۱»
شناسایی تعارض منافع: برای اینکه بانک بتواند کارکنان و مشتریان را از تاثیر منفی ناشی از تعارض منافع محافظت کند، نیاز به درک صحیح از تعارض منافع است. تعارض منافع در این سند، وضعیتی است که منافع بانک یا کارکنان مرتبط با بانک با انجام بی‌طرفانه و بدون تبعیض وظایف حرفه‌ای و اختیارات قانونی به صورت بالقوه و بالفعل در تعارض قرار گیرد.
انواع تعارض منافع
ذاتی: تعارض منافعی که به صورت مستمر ادامه دارد و باید به‌طور دائمی مدیریت شود.
واقعی: یک تعارض منافع واقعی موقعیتی است که شخص قرارگرفته در یک جایگاه شغلی به منافع شخصی خود آگاه باشد.
آشکار: موقعیتی است که فرد به خوبی می‌تواند درک درست و فهم مناسبی از وجود تعارض منافع داشته باشد.
بالقوه: موقعیتی است که شخص پیش‌بینی می‌کند روزی منافع شخصی بر انجام وظایف حرفه‌ای او اثر گذارد.
موردی: تعارض منافعی که با توجه به یک رویداد منفرد به‌طور غیرمنتظره رخ می‌دهد و معمولا قابل مدیریت است.
شخص محور: در موقعیتی که با تغییر فرد تعارض منافع مدیریت می‌شود.
سازمان محور: موقعیت‌های نهادی یا سازمانی نیازمند اصلاحات ساختاری در نهادهاست.
اشکال بروز تعارض منافع
تعارض منافع در بانک در روابط گوناگونی به وجود می‌آید، روابطی که اغلب به هم نزدیک هستند و ممکن است باهم تداخل داشته باشند. ازجمله روابط متداول تعارض منافع عبارتند از:
۱-بین بانک و مشتریان آن
۲-بین مشتریان با گروه‌های مشتری
۳-بین بانک و کارکنان آن
۴-بین کارکنان و مشتریان
۵-بین حوزه‌های مختلف کسبوکار در بانک.
موقعیت‌های بروز تعارض منافع
تعارض منافع بستر یا موقعیتی را ایجاد می‌کند که افراد در آن موقعیت مجبور به تصمیم‌گیری در خصوص انتخاب منافع عمومی یا منافع شخصی خود می‌شوند. انواع موقعیت‌هایی که احتمال بروز تعارض در آنها وجود دارد عبارتند از:
۱-اشتغال بیرونی(اشتغال همزمان): به معنای حضور همزمان یک مدیر یا یکی از کارکنان در بخش خصوصی و در حوزه کاری مشابه است.
۲-ارتباطات پساشغلی(مساله درب گردان): این نوع از تعارض منافع زمانی ایجاد می‌شود که فردی پس از فراغت از مسوولیتش در بخش دولتی به هر دلیلی (بازنشستگی، استعفا و...) بلافاصله در همان حوزه کاری مشغول به کار شود. این موقعیت موجب می‌شود فرد در زمانی که در بخش دولتی مشغول به کار است توجه ویژه‌ای به یک سازمان بیرونی داشته باشد و به گونه‌ای عمل کند که بتواند بعد از فراغت به آن سازمان بپیوندد.
۳-تعارض منافع نظارت بر خود (اتحاد ناظر و منظور): به موقعیتی اطلاق می‌شود که فرد یا سازمانی مسوول نظارت بر رفتار و عملکرد خویش باشد یا مسوولیت نظارت بر سازمان یا شخصی را داشته باشد که خودش به کار گمارده است.
۴-تعارض منافع در قاعده‌گذاری برای خود(اتحاد قاعده‌گذار و مجری): قاعده‌گذاری برای خود همان‌گونه که از نامش مشخص است به معنای ایجاد امکان برای یک شخص یا سازمان است که مسوولیت تمام یا بخشی از قاعده‌گذاری برای خود را بر عهده داشته باشد.
۵-تعارض درآمد و وظیفه: این موقعیت ناشی از شیوه و ساختار درآمدی خاص یک سازمان است که موجب می‌شود کارکنان جهت کسب درآمد بیشتر برای خود یا سازمان در معرض تعارض منافع قرار گیرند.
دلایل بروز تعارض منافع
۱-تعارض منافع اقتصادی کارکنان با بانک یا منافع مشتریان (به عنوان مثال سهامداری در شرکت‌هایی که با عملیات بانک مرتبط است).
۲-وجود روابط شخصی/ شغلی فعلی یا قبلی کارکنان (به عنوان مثال روابط با سهامداران و روابط با افرادی که سهامدار شرکت‌هایی هستند که با عملیات بانک مرتبط هستند).
۳-تاثیر روابط سیاسی کارکنان از نظر فعالیت‌های سیاسی خود یا افراد مرتبط.
۴- تقابل استراتژی‌های کسبوکار کلی بانک با قوانین و مقررات بالادستی و منافع کلان جامعه.
۵-انگیزه مالی یا انگیزه دیگری برای حمایت از منافع یک مشتری یا گروهی از مشتریان نسبت به منافع مشتریان دیگر دارد.
۶-شغل/ حرفه کارمند، در خارج از بانک رقیب مشتری بوده و همان کسبوکار مشتری را انجام دهد(در ابعاد بزرگ).
۷-به واسطه حفظ منافع شخصی خود در امور مشتری اختلال ایجاد کند.
نتیجه اینکه؛ در مواردی که نمی‌توان از تعارض منافع در بانک جلوگیری کرد، این امر باید به‌طور مناسب مدیریت شود. برای محافظت از بانک، کارکنان و مشتریان باید به هرگونه تعارض منافع و نحوه مدیریت آن در سطوح مناسب توجه کرد که این امر کلیه اقدامات و تدابیر اداری، نظارتی و در نهایت قضایی و شبه قضایی لازم را به جهت رفع یا کاهش تاثیرات سوء موقعیت‌های تعارض منافع در بر می‌گیرد.
در یادداشت‌های بعدی به نحوه مدیریت یکپارچه تعارض منافع خواهیم پرداخت.
