رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»؛
راهکار بخش خصوصی برای پایداری انرژی
آرش نجفی می‌گوید؛ اگر بخواهیم همین مکانیزم را از محل صرفه‌جویی تعریف کنیم هم برای آن سرمایه‌گذار وجود دارد و هم مدت بازگشت سرمایه کمتر است.
در حال‌حاضر چه چشم‌اندازی در حوزه پایداری انرژی کشور وجود دارد؟
در این حوزه چند محور داریم، یکی محور گاز به‌عنوان سوخت که متاسفانه صدمات بسیار جدی به صنایع وارد کرده‌است. ما در تابستان‌‌‌‌ها معمولا با کمبود برق و در زمستان با کمبود گاز روبه‌رو هستیم و یکی از چالش‌های ما عدم‌پایداری برق و گاز در تابستان و زمستان است، ولی امسال به‌خاطر کمبود سوخت مایع در نیروگاه‌ها که به علت عدم‌تدارک به‌موقع وزارت نیرو و نفت دولت سیزدهم شکل‌گرفت، کمبود برق اکنون در زمستان هم به واحدهای تولیدی کشور فشار وارد می‌کند، لذا می‌توان گفت چالش دیگر به عدم‌پایداری برق در ایام‌گرم سال‌برمی‌گردد. مشکل دیگری هم که داریم این است که در حال‌حاضر برخی برآورد می‌کنند که احتمالا در سال‌آینده کمبود گاز به تابستان هم سرایت کند.
چه برنامه‌هایی برای رفع این کمبودها باید در اولویت قرار گیرند؟
ما باید به‌منظور پایداری، محورهای سرمایه‌گذاری، برنامهها و مطالبه‌گری خود را تعریف کنیم.یکی از بحث‌ها این است که راندمان نیروگاه‌های ایران نسبت به راندمان نیروگاه‌هایی که الان در دنیا مطرح هستند، بسیار پایین است، لذا در این بخش لازم است چند موضوع را به‌طور جدی برنامه‌‌‌‌ریزی کنیم؛ یکی اینکه باید نیروگاه‌هایی که امکان تبدیل به سیکل ترکیبی دارند، سریعا برای این تغییر، اولویت‌بندی شوند. در کنار این موضوع لازم است که نیروگاه‌های کم‌راندمان و پرمصرفی چون نیروگاه مشهد را از مدار خارج کنیم و آنها را با نیروگاه‌های جدید جایگزین کنیم. این امر مستلزم سرمایه‌گذاری است و در حال‌حاضر این موضوع چشم‌انداز ما را تعریف می‌کند.
چه پیش‌‌‌‌‌نیازهایی برای این سرمایه‌گذاری وجود دارد؟
یکی از موضوعات مهم این است که تا وقتی دولت بخواهد با این روش مستقیم همه فعالیت‌ها را در انحصار خود و در چارچوب وزارت نیرو پیش ببرد، کسی را پیدا نمی‌کند که جرات و شجاعت داشته‌باشد که از خیر پول خود گذشته باشد و در صنعت نیروگاه حرارتی سرمایه‌گذاری کند. برای اینکه این سند چشم‌انداز به‌وقوع بپیوندد و ما پایداری صنعت برق داشته باشیم، قطعا باید مبحث رگولاتوری کشور حل و انحصار خرید، فروش و قیمت‌گذاری از وزارت نیرو برداشته شود و در اختیار رگولاتور و نهاد تنظیمگر قرار بگیرد. برخی منتقدان معتقدند؛ وزارت نیرو در اجرای قانون توسعه برق، به‌جای بهره‌‌‌‌برداری صحیح، عملکرد نامتناسبی داشته، شورای‌رقابت هم اهتمام کافی را ندارد و مجلس هم برای تصمیم‌گیری در نوعی سردرگمی به‌سر می‌برد، پس این یکی از اهداف ذیل سندهای چشم‌انداز است که ما برای اینکه به یک حد پایداری در تولید و مصرف برق برسیم، نیازمند تغییر در نیروگاه‌های کشور خواهیم بود. این امر هم خود نیازمند تامین حدی از اطمینان برای سرمایه‌گذاران است و برای اینکه اطمینان سرمایه‌گذار فراهم شود باید روش دادوستد و خرید و فروش برق از وضع فعلی خارج و در اختیار نهاد تنظیمگر قرار گیرد و بخش‌خصوصی آزادتر و خارج از انحصار بتواند در بازار برق فعالیت کند، پس همه این شروط باید کنار هم شکل بگیرند تا ما بتوانیم ساختار پایداری را برای کشور تعریف کنیم. در شرایط حاضر و با کاهش راندمان نیروگاه‌ها، ما کمبود گاز را در تابستان هم تجربه خواهیم کرد.
حال برگردیم به وضعیت زمستان. ما هیچ‌وقت مشکل پایداری برق در زمستان نداشتیم و همیشه زیرساخت‌ها برای تامین برق کشور کافی بود و اگر الان با یک مشکل جدی به‌نام کمبود برق مواجه شدیم به دلیل ساختارهای سوخت و تامین سوخت بوده‌است. تامین سوخت چه مشکلی دارد؟
امسال قرار بود ۱۴میلیارد دلار سوخت در نیروگاه‌ها استفاده شود؛ شامل پنج‌میلیارد دلار مازوت و ۹ تا ۱۰میلیارد دلار گازوئیل. خب همه نیروگاه‌های ما که امکان مصرف مازوت را ندارند، پس ما کمبود گازوئیل داریم که دلیل آن‌هم به این برمی‌گردد که گاز ما به اندازه کافی نیست و ما مجبور می‌شویم سوخت مایع استفاده کنیم؛ درحالی‌که اگر ما ساختارهای مصرفی کشور در حوزه گاز را در ایام سرد سال‌کنترل کنیم، چه بسا از محل تامین گاز که یک‌سوخت کاملا پاک محسوب می‌شود، بتوانیم بخش عمده نیاز نیروگاه‌ها را تامین و مشکلی به‌عنوان سوخت مایع نداشته باشیم. برای این کار باید ببینیم محورهای اتلاف ما کجاست چون ما در حال‌حاضر در حد ۸۰۰ تا ۹۰۰میلیارد مترمکعب گاز تولید می‌کنیم و وزارت نفت و شرکت ملی نفت و گاز هم کلی تلاش‌کرده‌اند که تولید گاز را افزایش دهند ولی هرقدر هم این افزایش تداوم یابد با توجه به اتلاف و شدت مصرف گازی که داریم هیچ‌وقت با هم تطابق پیدا نمی‌کنند، پس ما همیشه به نحو جدی ناترازی گاز داریم و برآوردها نشان می‌دهد هرقدر زیرساخت‌های تولید گاز را توسعه دهیم بازهم با ۲۰۰ تا۳۰۰میلیون مترمکعب در روز کمبود گاز مواجه خواهیم بود.
این موضوع باعث‌شده پتروشیمی‌ها که حداقل ۹۰میلیون مترمکعب در روز گاز نیاز دارند با کسری ۳۰میلیون متر‌مکعبی مواجه شوند یعنی پتروشیمی‌های کشور یک‌سوم ظرفیتشان به دلیل نبود گاز تعطیل می‌شود. این یک‌سوم ظرفیت تولید اینطوری هم نیست که فقط یک تعدادی را محدود کنیم بلکه نوبتی قطع و وصل می‌کنیم و همین باعث‌شده که هزینه اورهال بالا برود و عملا در سال‌گذشته از مسیر عدم‌تولید فرآورده‌های پتروشیمی مختلف دو‌میلیارد دلار عدم‌النفع داشتیم. حالا در کنار این، فولادی‌‌‌‌ها و بسیاری از صنایع دیگر هم همین مشکل را دارند، بنابراین برای رفع این مشکل باید ابتدا ببینیم کجا گاز را هدر می‌دهیم. الان ما ۲۱میلیون دستگاه بخاری گازی در مدار داریم که بنا به گزارش مرکز آمار ایران اگر این ۲۱میلیون را با بخاری‌های باکیفیت‌تر و با راندمان بالاتر جایگزین کنیم، عددی که استحصال می‌شود چیزی حدود ۱۳۰میلیون مترمکعب است. این ۱۳۰میلیون مترمکعب عملا نصف ناترازی را حل می‌کند، بنابراین یکی از اهداف اصلی برای پایداری منابع سوخت، همین موضوع تغییر بخاری‌ها است. در کنار این امر باید فکری به حال موتورخانه‌‌‌‌ها کرد.
ما نزدیک به ۹۰۰هزار‌فقره موتورخانه در کشور داریم و اصلاح این موتورخانه‌‌‌‌ها هم به‌راحتی ۷۰ تا ۸۰میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در پی دارد، یعنی فقط با اصلاح ساختار سیستم حرارتی در زمستان(عمدتا هم شدت مصرف گاز به‌خاطر سیستم حرارت بالا در زمستان بالا می‌رود) ما ۲۰۰میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی خواهیم‌داشت، در کنار این موضوع تنها کافی است که پوسته و جداره ساختمان‌ها را مرمت و بهسازی و پنجره‌ها را نیز تعویض کنیم. با اجرای این برنامهها مشاهده می‌کنیم به‌جای ۶۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در تولید، تنها با یک‌چهارم این رقم می‌توانیم از محل مصرف به پایداری برسیم. علاوه‌بر این اگر بخواهیم همین مکانیزم را از محل صرفه‌جویی تعریف کنیم هم سرمایه‌گذار وجود دارد و هم مدت بازگشت سرمایه کمتر است(در حدود ۵ تا ۶ سال.) به‌عبارت دیگر برای این مقدار تولید گاز ما نیازمند ۶۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری هستیم که در نهایت در جامعه اتلاف می‌شود درحالی‌که حالا فرآیند بهینه‌سازی انرژی برای همه این عدد حداکثر به ۱۶ تا ۱۷میلیارد دلار می‌رسد.
تا حالا چرا این اتفاق نیفتاده است؟
خب، یکسری کارشکنی‌ها درکار بوده‌است. تاکنون همه این موارد با همکاری اتاق بازرگانی تصویب‌شده اما شرکت گاز به اجرای این طرح‌تن نمی‌دهد. ما به‌عنوان بخش‌خصوصی آمادگی داریم که طی ۵ سال‌همه بخاری‌ها را تعویض کنیم و به‌جای آن به ما اوراق صرفه‌جویی ارائه دهند. حتی شرکت اجازه این کار را هم به ما نمی‌دهد.
احتمالا چون قرار بوده خود شرکت گاز انجام دهد؟
نه خودش انجام می‌دهد، نه به بخش‌خصوصی اجازه می‌دهد.
شما گفتید اگر حل ناترازی را در حوزه مصرف پیگیری کنیم به‌جای ۶۰میلیون دلار تنها با ۱۶میلیارد دلار به همان نتیجه می‌رسیم. حالا به‌نظر شما چقدر در حوزه اصلاح نیروگاه‌ها سرمایه نیاز داریم که هم مصرف گاز آنها کاهش یابد و هم در حوزه برق با کاهش مواجه نشویم؟
هر‌مگاوات تولید برق از محل منابع تجدیدپذیر نیازمند ۵۵۰هزار دلار است و ما برای تامین ۲۰هزارمگاوات کمبودی که داریم نیازمند ۱۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری از محل تجدیدپذیرها هستیم که به ۲۰هزارمگاوات برسیم.
