برقراری مناطق امن در سوریه

دنیای اقتصاد: مواضع و سخنان جنجالی دونالد ترامپ به کام اعراب خوش آمده است. اعرابی که تا پیش از آن آرزوی حضور کلینتون در کاخ سفید را در سر می‌پروراندند و کمک‌های مالی خود را روانه اردوگاه او می‌کردند اکنون دست در گردن ترامپ دارند و با یکدیگر مغازله می‌کنند. ملک سلمان پادشاه عربستان روز شنبه در تماسی تلفنی با ترامپ حمایت خود از «منطقه امن» در سوریه و یمن- که ترامپ در سخنان خود در روز جمعه به آن اشاره کرده بود - را اعلام کرد. به گزارش رویترز، کاخ سفید پس از این تماس تلفنی در بیانیه‌ای اعلام کرد که طرفین بر اهمیت تقویت تلاش‌های مشترک در مبارزه با داعش تاکید کردند. در این بیانیه آمده است: «پرزیدنت ترامپ خواستار حمایت از ایجاد مناطق امن در سوریه و یمن شد که مورد موافقت پادشاه قرار گرفت. طرفین همچنین بر اهمیت کمک به آوارگان تاکید کردند.»

آژانس خبری سعودی در گزارش اولیه خود از این تماس هیچ سخنی از مناطق امن به میان نیاورد اما بر «عمق و پایداری روابط استراتژیک» میان دو کشور تاکید کرد. این خبرگزاری افزود: «خادم حرمین شریفین حمایت خود از برقراری مناطق امن» را اعلام اما اسمی از یمن به میان نیاورد. با این حال، یک منبع ارشد سعودی به رویترز گفت که این دو رهبر بیش از یک ساعت با یکدیگر صحبت کرده و برمبارزه با تروریسم و همکاری‌های نظامی و افزایش تعاملات اقتصادی تاکید کردند. این منبع تاکید کرد که رهبران این دو کشور در گفت‌وگوی تلفنی خود سخنی از فرمان اجرایی اخیر ترامپ به میان نیاوردند. این منبع افزود عربستان مشارکت خود در ائتلاف آمریکا علیه داعش در عراق و سوریه را افزایش خواهد داد. به نظر می‌رسد اکنون بازهای کاخ سفید و بازهای سعودی همتایان خود را یافته‌اند. اگر اوباما در ماه‌های آخر حضور در کاخ سفید فشار بر عربستان را افزایش داده بود و حتی در گفت‌وگو با جفری گولدبرگ در «دِ آتلانتیک» خواستار تعامل سعودی با ایران و احترام به نقش‌آفرینی ایران شده بود اما ترامپ فشار خود را بر عربستان را «ظاهرا» برداشته است. اعلام این مساله که «عربستان مشارکت خود در ائتلاف آمریکا علیه داعش در عراق و سوریه افزایش خواهد داد» به معنای چراغ سبز واشنگتن به ریاض است برای نقش‌آفرینی و البته مداخلات بیشتر در فضای منطقه. ترامپ در کوران رقابت‌های انتخاباتی خود گفته بود کشورهای عربی باید هزینه تاسیس مناطق امن برای حمایت از پناهجویان سوریه را بپردازند. اوباما طی سال‌های حضور در کاخ سفید تمایلی به نقش‌آفرینی در خاورمیانه نداشت. این عدم نقش‌آفرینی در سخنان فرید زکریا نمود عینی‌تری یافت. او دو سال پیش در مقاله‌ای نوشت آمریکا تمایلی به مداخله در منطقه ندارد تا در عمل نشان دهد که همان اندازه که بورکینافاسو برای آمریکا اهمیت دارد خاورمیانه نیز اهمیت دارد. او در مقاله خود نوشت با کشف نفت شیل در آمریکا، علاقه این کشور به خاورمیانه کمتر شده است. با این حال، در تماس تلفنی سلمان با ترامپ، پادشاه عربستان رسما از رئیس‌جمهوری آمریکا دعوت کرد تا «رهبری تلاش‌های منطقه برای مبارزه با تروریسم و کمک به ساخت آینده اقتصادی و اجتماعی جدید در خاورمیانه را به دست گیرد.»

نکته قابل ذکر در تماس تلفنی پادشاه عربستان با ترامپ صحبت در مورد اخوان‌المسلمین بود. مصر، عربستان و امارات گروه اخوان را در زمره سازمان‌های تروریستی قرار داده‌اند. ریاض از این می‌ترسد که اخوان - که دکترین اسلام‌گرایانه‌اش اصل حکومت موروثی در عربستان را به چالش کشیده- از زمان شروع انقلاب‌های عربی شبکه‌های حمایتی برای خود در درون عربستان ایجاد کرده باشد. با این حال، مقام‌های آمریکایی و چهره‌های نزدیک به رئیس‌جمهوری می‌گویند در این کشور بحث‌هایی در جریان است تا روشن شود آیا آمریکا باید نام اخوان را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار دهد یا خیر و اینکه آیا تحریم‌ها شامل حال این گروه هم بشود یا نه. ترامپ همچنین با ولیعهد ابوظبی هم صحبت کرد و اشاراتی به اخوان داشت.

در این تماس تلفنی، ولیعهد ابوظبی گفت: «گروه‌هایی که شعارها و ایدئولوژی‌های دروغین مطرح می‌کنند هدفشان پنهان کردن حقایق جنایت‌هایشان با گستراندن هرج و مرج و ویرانی است.» ترامپ همچنین ایده ایجاد مناطق امن را با این مقام اماراتی هم در میان گذاشت و ولیعهد متعهد به حمایت از طرح‌های منطقه‌ای ترامپ شد. به نظر می‌رسد ترامپ و رهبران عرب در یک ائتلاف نانوشته یکدیگر را دعوت به همکاری می‌کنند. ترامپ تلاش دارد تا اعراب را به پذیرش طرح ایجاد منطقه امن در سوریه و یمن ترغیب کند و اعراب نیز از ترس عدم مداخله آمریکا در منطقه به هر وسیله‌ای می‌کوشند تا پای آمریکا را بار دیگر به منطقه باز کنند و بلندپروازی‌های منطقه‌ای خود را در زیر عنایات برادر بزرگتر پیش ببرند.

سکوت اعراب در برابر فرمان ترامپ

ظاهرا باج دوجانبه اعراب و آمریکا به یکدیگر موثر افتاده است. به گزارش نیویورک‌تایمز، پس از اینکه روز جمعه ترامپ فرمان اجرایی خود دال بر ممنوعیت ورود شهروندان ۷ کشور را به آمریکا اعلام کرد کشورهای غربی از آلمان و بریتانیا و فرانسه تا کانادا و حتی سناتورهای آمریکایی از در اعتراض درآمدند اما کشورهای عربی سکوت عجیبی در پیش گرفتند.

این گزارش می‌نویسد رهبران مصر و عربستان در تماس با ترامپ از هر دری سخن راندند جز همین مساله. نیویورک تایمز می‌نویسد حتی سازمان کنفرانس اسلامی که متشکل از ۵۷ کشور مسلمان است [تا لحظه تنظیم این گزارش] سکوت اختیار کرده است. اگرچه کشورهایی که هدف فرمان ترامپ بودند اعتراض کرده و اعلام کردند دست به مقابله به مثل خواهند زد اما بقیه کشورهای عربی با چراغ خاموش از برابر این فرمان عبور کردند و این نشان می‌دهد که این فرمان هم بازتاب فقدان انسجام و هم تداوم ابهام در میان اعراب بر سر سیاست خارجی دولت جدید آمریکا در این منطقه پرآشوب دنیا است.این سوالات اکنون برای اعراب مطرح است که آیا سفارت آمریکا به بیت المقدس منتقل خواهد شد یا خیر؟ آیا اخوان‌المسلمین جزو سازمان‌های تروریستی قرار خواهد گرفت؟ آیا با روسیه بر سر بحران سوریه وارد معامله خواهد شد؟ ناتان براون، کارشناس خاورمیانه در بنیاد کارنگی، به نیویورک تایمز می‌گوید: «ترامپ وعده خیلی از کارها را داده است اما روشن نیست کدام برنامه را فی‌الفور به‌کار خواهد گرفت. هیچ کس نمی‌داند. معلوم نیست آیا خود ترامپ می‌داند چه می‌کند و چه می‌خواهد یا خیر.» فقدان وحدت در میان اعراب به یک مساله قدیمی باز می‌گردد: رهبران مسلمان در مورد «امت» و «جامعه جهانی اسلام» فقط سخن‌پراکنی می‌کنند. آنها وقتی هم با بحران‌ها مواجه می‌شوند به جای یافتن راه‌حل مردمان خویش را هدف قرار می‌دهند.

«رامی خوری» مدیر موسسه ایسام فارس در دانشگاه آمریکایی بیروت، می‌گوید: «رهبران عرب در داخل مشروعیت ندارند. آنها در میانه یک قیچی نشسته‌اند: از یک سو با خشم و عصبانیت ملت خویش دست به گریبانند و از سوی دیگر می‌ترسند خشم آمریکا را برانگیزند.» نیویورک‌تایمز می‌نویسد ترامپ به السیسی، همتای مصری خود نزدیک شده و او را «آدم جالبی» نامیده است. احتمال دارد به خاطر همین رابطه، اخوان‌المسلمین را که دشمن شماره یک سیسی است در زمره سازمان‌های تروریستی قرار دهد. رهبران عرب اکنون دست پیش را گرفته‌اند که پس نیفتند. آنها یکی پس از دیگری برای دستبوسی ساکن جدید کاخ سفید یا عازم واشنگتن می‌شوند یا به تماس تلفنی بسنده می‌کنند. دیروز ملک عبدالله، پادشاه اردن نیز به واشنگتن رفت و به نوشته نیویورک تایمز، اولین رهبر عربی است که پس از صدور فرمان اجرایی معروف وارد آمریکا می‌شود.