تصاویری که شگفتی‌ساز شد
پس از انشار تصاویر تازه ای از تاسیسات نطنز، آمریکایی ها شگفت زده شدند و یک کارشناس انگلیسی گفت: اینها اطلاعاتی است که ما برای آن می میریم
نسیم بجنوردی
پس از انشار تصاویر تازه ای از تاسیسات نطنز، آمریکایی ها شگفت زده شدند و یک کارشناس انگلیسی گفت: اینها اطلاعاتی است که ما برای آن می میریم با رخدادهای سالیان اخیر، گویا سنتی شده که ماه‌های آغازین سال بیش از هر زمان دیگری با برنامه هستهای کشورمان و رویدادهای حول و حوش آن مرتبط باشد؛ خاصه فروردین ماه که بیستمین روز آن به ابتکار محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهور، به نام فن‌آوری هستهای ثبت ملی شده است.
سال پیش رییس‌جمهور جشن خود را در تاسیسات نطنز برگزار کرد و با خبری دنیا را در بهت فرو برد. در حالی که کشورهای غربی و دو همراه شرقی آنان در گروه ۱+۵ بر ضرورت تعلیق مطالعات مربوط به غنی‌سازی اورانیوم در کشورمان تاکید می‌کردند، احمدی‌نژاد اعلام کرد که ایران با تزریق گاز به ۳هزار سانتریفیوژ به مرحله تولید صنعتی اورانیوم غنی شده وارد و از مرحله تحقیقاتی گذر کرده است.
امسال نیز بنا به روال معهود دولت نهم، افکار عمومی و نمایندگان رسانه‌های جمعی منتظر بودند تا رییس دولت، دنیا را با اعلام یک "خبر خوش هستهای" دیگر تکان دهد؛ چنین شد و احمدی‌نژاد اعلام کرد که مرحله نصب ۶هزار سانتریفیوژ جدید آغاز شده است.
اندکی بعد نه خود احمدی‌نژاد که سایت ریاست جمهوری شگفتی‌آفرین شد و انتشار ۴۸ قطعه عکس از تازه‌ترین دستگاه سانتریفیوژ ایران، کارشناسان فنی و هستهای اطلاعاتی غربی را شگفت‌زده کرد. این تصاویر در پی بازدید رییس‌جمهور از تازه‌ترین نوع سانتریفیوژ ساخته شده در نطنز در بیستم فروردین ماه امسال گرفته شده بود و اندکی بعد بر سایت president.ir منتشر شد. جالب آن که هیچ یک از خبرگزاری‌های دیگر، قادر به برداشت این تصاویر و انتشار آنها نبودند.
با وجود آنکه بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همواره به این بخش‌ها دسترسی و امکان گرفتن عکس از آنها را دارند، مجاز به خارج کردن تصاویر این تاسیسات یا انتشار آنها نیستند. برخی شواهد و قراین در کنار شرایط زمانی، بیشتر نشان‌دهنده آن است که نمایش جزییات تازه‌ترین سانتریفیوژ ساخته شده در ایران و حتی نقشه باز شده آن، اقدامی آگاهانه بوده است.
انتشار این تصاویر دستمایه گزارش نیویورک تایمز شد که در آن شگفتی کارشناسان آمریکایی از پیشرفت ایران منعکس شد. در این گزارش به قلم "ویلیام جی براود" آمده است: همزمان با بازدید رییس‌جمهور ایران از تإسیسات نطنز، ایران به انتشار ۴۸ عکس از داخل آن دست زد. این اولین بار بود که نمای جالب توجهی از داخل این مکان اسرارآمیز در دسترس قرار می‌گرفت.
جفری جی لوییس، یک متخصص کنترل تسلیحات از بنیاد آمریکای نوین که یک گروه تحقیقاتی خیریه در واشنگتن است، گفت: سانتریفیوژهای جدید ایران تحسین برانگیزند و ما با بررسی این تصاویر به نکات مهمی دست یافته‌ایم. تصاویر یاد شده، اولین نمای عمومی از دستگاه‌های جدید سانتریفیوژ IR-۲ موسوم به نسل دوم ماشین‌های یاد شده به شمار می‌روند. هیچ تصویر دیگری غیر از این عکس‌ها وجود ندارند، بنابراین کارشناسان هستهای در سراسر دنیا بر مدارک دیداری یاد شده تکیه کرده‌اند تا اندازه دستگاه‌های جدید، میزان کارآیی آنها و آمادگی آنها را در اجرای عملیات سنگین غنی‌سازی مورد بررسی قرار دهند. آنها به این عکس‌ها، به عنوان تحفه اطلاعاتی نگاه می‌کنند.
آندریاس پرسبو، یک تحلیل‌گر مرکز اطلاعات و آموزش و تحقیقات در لندن که یک گروه غیردولتی مشوق کنترل تسلیحات است، در پایگاه اینترنتی این مرکز می‌نویسد: این تصاویر حاوی اطلاعات بسیار ارزشمندی است. تحلیل‌گران هستهای می‌گویند این عکس‌ها، دریچه‌ای را به سوی اطلاعاتی سری باز کرد که تا پیش از این فقط برای مقامات ایرانی و عده‌ای بازرس بین‌المللی شناخته شده بود.
هوستون جی وود، یک کارشناس دستگاه‌های سانتریفیوژ از دانشگاه ویرجینیا، در مصاحبه‌ای گفت: من هیچ چیزی نمی‌بینم که نشان دهد ایران برای تبلیغات این کار را (انتشار تصاویر از داخل مرکز غنی‌سازی نطنز) کرده باشد و به نظر می‌رسد آنها بر روی ماشین‌های پیشرفته‌ای کار می‌کنند.
پیش از این البته ایران همچنان که سال گذشته محمود احمدی‌نژاد اعلام کرد، سه‌هزار سانتریفیوژ را به خدمت گرفته بود، با این وجود سانتریفیوژها از نسل اول بودند که علاوه بر آنکه با سرعت کمتری به غلظت مورد نظر دست می‌یافتند، عمر مفید کمتری داشتند و از حیث ایمنی نیز با مشکلاتی مواجه بودند. دستگاه‌های سانتریفیوژ می‌باید روز و شب و به مدت چند ماه تا چند سال با سرعت بسیار بالا کار کنند و ممکن است به آسانی توازن خود را از دست بدهند و اجزای آنها متلاشی شود.
به گفته بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران کار بر روی برنامه دستگاه‌های سانتریفیوژ خود را از ۲۰ سال پیش آغاز کرده است. آنها از روی یک طرح پاکستانی که به P-۱ معروف است، نمونه‌برداری کردند. امروز طول نمونه ایرانی به شش فوت می‌رسد. در داخل این دستگاه، یک چرخشگر آلومینیومی به پردازش گاز اورانیوم با سرعت خیره‌کننده‌ای می‌پردازد. ایران به نصب ۳۰۰۰ عدد از این دستگاه‌ها در نطنز اقدام کرده است و اخیرا کار افزایش آن به ۹۰۰۰ عدد را آغاز کرده است.
غلامرضا آقازاده، رییس سازمان انرژی هستهای ایران، در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفته بود: روزهای اول، دستگاه‌های ما خیلی از کار می‌افتادند. او گفت که پس از آنکه کارشناسان ما با دستان خالی، بسیاری از مشکلات را پشت سر گذاشتند، مطالعاتشان به یافتن خوشه‌های میکروبی ختم شد. آقازاده گفت این میکروب‌های کوچک می‌توانستند دستگاه را از توازن خارج کرده و باعث خرابی آنها شوند. او اضافه کرد: منظور از خراب شدن یک دستگاه، تبدیل شدن آن به پودر است.
ایران از چند سال پیش به تلاش برای ساخت نوع پیچیده‌تر و جدیدتر از سانتریفیوژ نسل دوم پاکستان موسوم به P-۲ دست زد. چرخشگر اصلی این نوع از دستگاه‌ها از جنس استیل بسیار مقاومی است که می‌تواند با سرعت بیشتری بگردد و در عین حال، ریسک تخریب را بکاهد. با این وجود ایران در تهیه استیل مورد نظر کار سختی را پیش رو داشت. به همین دلیل به جای نمونه پاکستانی، دست به کار ساخت نمونه‌ای بومی تحت عنوان IR-۲ شدند.
نیویورک تایمز می‌نویسد: این شگفت‌انگیز است که ایرانی‌ها به سطح بالاتری از مهارت‌های فنی دست پیدا کرده‌اند. کارشناسان غربی می‌گویند نمونه قابل مشاهده در تصاویر منتشره در پایگاه اینترنتی ریاست جمهوری از دستگاه IR-۲ به طول ۳ فوت، معادل یک دوم طول دستگاه P-۱ است؛ با این وجود، سرعت چرخش آن دو برابر بیشتر است.
دیوید آلبرایت، رییس موسسه علوم و امنیت ملی که یک گروه خصوصی ردیابی تکثیر هستهای در واشنگتن است، می‌گوید: توانایی این سانتریفیوژها به شکل فوق‌العاده‌ای از نسل قبلی بالاتر است و می‌تواند سرعت غنی‌سازی را تا ۴ برابر افزایش دهد. بازرسان بین‌المللی می‌گویند: راز این موضوع فیبرهای کربنی است؛ روتور IR-۲ از فولاد یا آلومینیوم ساخته نشده؛ بلکه از کربن سیاه تولید شده است که لوله‌ای فوق العاده محکم را برای تحمل وزن آن تشکیل می‌دهد کارشناسان می‌گویند که این لوله‌ها همچنین از لوله‌های فولادی ارزان‌تر هستند.
یکی از عکس‌ها از سری ۴۸ عکس منتشر شده که در آن احمدی‌نژاد و همراهان او به مشاهده یک دستگاه IR-۲ باز شده بر روی یک میز مشغول هستند و اجزای دستگاه، چرخشگر و قطعات اصلی دیگر، همگی قابل مشاهده‌اند، بیشترین ارزش اطلاعاتی را برای کارشناسان غربی داشته است.مرکز کنترل تسلیحاتی "وونک" که به ریاست دکتر لوییس به فعالیت مشغول است، دست به برگزاری مجموعه بررسی‌هایی در مورد این عکس زد. اغلب نظرات بر روی قطعات دستگاه متمرکز بودند. با این وجود، آقای جفری‌ای فردن، یک کارشناس از ام‌ای تی، به میزی که دستگاه روی آن باز شده و پرچم ایران بر روی آن است، اشاره کرده است.
او نوشته است: تولید بومی اجزای پیچیده این دستگاه، چیزی است که ایران باید به آن ببالد. نشان دادن پرچم ایران هم راه مناسبی برای ابراز این احساس است. یک کارشناس سانتریفیوژ اروپایی که از نزدیک برنامه هستهای ایران، از جمله ارزیابی‌های بازرسان بین‌المللی را دنبال می‌کند، می‌گوید هنوز کارهای مشکلی بر سر راه دستگاه IR-۲ باقی مانده است. او گفت: آنها مطمئنا چند ماه، اگر نگوییم یک سال، تا زمان مرحله بعدی کار و تولید انبوه فاصله دارند. به هر روی انتشار این تصاویر توسط ایران برای غربی‌ها بسیار شگفت‌انگیز بود؛ چرا که این تصاویر نه تنها در زمره اسناد محرمانه هر کشوری که از مدارک غیرقابل انتشار عالی‌ترین مرجع بین‌المللی نظارت بر فعالیت‌های هستهای کشورها یعنی آژانس بین‌المللی انرژی هستهای محسوب می‌شوند و بازرسان این آژانس مجاز نیستند چنین اسنادی را در اختیار دیگر کشورها قرار دهند.
تحلیل‌گران می گویند که ایران آهسته اما پیوسته به تجربه صنعتی لازم برای تولید سوخت راکتور دست می یابد. با توجه به جار و جنجال‌های بین‌المللی، این سوال مطرح است که چرا ایران عکس‌های نطنز را منتشر کرد؟ اسکات کمپ، کارشناس سانتریفیوژها در پرینستون گفت: شاید این نوعی دعوت به تعامل باشد؛ یا به نمایش گذاشتن دستاوردهایشان. دکتر وود، از دانشگاه ویرجینیا نیز گفت: برای من خیلی جالب بود که آنها عکس‌ها را منتشر کردند. آندریاس پرسبو، یک تحلیل‌گر در مرکز راستی آزمایی تحقیق آموزش و اطلاعات لندن که گروهی خصوصی است و مسائل کنترل تسلیحات را دنبال می‌کند، پس از انتشار این تصاویر گفت: اینها اطلاعات محرمانه است که ما برای آن می‌میریم!
بسته‌ای که باز نشد
به موازات تلاش‌های ایران برای دستیابی به سطح بالاتری از دانش و فن‌آوری هستهای، ۱+۵ نیز به راه خود ادامه داد. پنج کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل که به انضمام آلمان گروهی را موسوم به میانجی‌گران بین‌المللی حل مناقشه هسته‌ایران تشکیل داده‌اند، طی دو ماه گذشته سعی کردند تا بر طرح‌ریزی مسیری تازه، ایران را به توافق مورد نظر خود نزدیک کنند. ۱+۵ تاکنون راه مطلوب کاخ سفید را طی کرده است و امضای سه قطعنامه تحریم را از شورای امنیت سازمان ملل گرفته و در مقابل ایران نهاده؛ گواینکه به راه آوردن این کشورها چندان برای واشنگتن ساده نبوده است و دیپلمات‌های آمریکایی از کاندولیزا رایس و زلمای خلیل‌زاد گرفته تا معاونش نیکلاس برنز که همواره پرونده ایران را در وزارت‌خارجه ایالات متحده در دست داشته و نیز گرگوری شولت، که در وین از مواضع واشنگتن دفاع می‌کند، انرژی زیادی را مصروف متقاعد کردن همتایان خود خصوصا نمایندگان برلین، مسکو و پکن به تشدید تحریم‌ها علیه ایران کرده‌اند.
این بار اما پس از ۳ قطعنامه تحریم که نتیجه مورد نظر غرب را در پی نداشت، ۱+۵ تصمیم گرفت به جای تشدید فشارها، مشوق‌ها را تقویت کند، یا آنگونه که برخی می‌گویند، در عوض آنکه چماق را بالاتر ببرند، هویج بیشتری نشان دهند. این توافق البته به سادگی در این گروه میانجی‌گران هستهای حاصل نشد و دو نشست لازم بود تا هر ۶ عضو این گروه فراهم کردن هویج‌های بیشتر را بپذیرند. نمایندگان ۱+۵ یکبار در شانگهای چین بی‌نتیجه بحث کردند تا سرنوشت این ایده در نشست لندن با حضور وزرای خارجه ایالات متحده، روسیه، چین، فرانسه، آلمان و به میزبانی دیوید میلیبند رقم خورد.
گو اینکه توافق لندن بی‌حرف و حدیث هم نبود و باز هم اختلافات درونی ۱+۵ را از پرده برون انداخت. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در کنفرانسی مطبوعاتی گفت: برخی از همکاران ما که در مذاکرات لندن حاضر بودند، در نشست‌هایی که در راستای مرور ادواری بر قرارداد منع گسترش سلاح هستهای انجام می‌شود، به طور غیر منتظره سعی کردند مساله را طوری جلوه دهند که گویا ما در لندن درباره تشدید مواضع در رابطه با ایران توافق کردیم. ما به دیگران اطلاع دادیم که این تحریف کامل چیزی است که در لندن رخ داد. به گفته وی توافقی درباره تشدید مواضع حاصل نشده است. لاوروف افزود: این برخورد نادرست افرادی است که با آنها توافق کرده بودیم بسته مشوق را آماده کنیم.
گرچه ۱+۵ توافق کرده است تا مشوق‌های پیشنهاد شده به ایران در مقابل تعلیق غنی‌سازی را که اولین بار در سال ۲۰۰۶ به ایران ارائه شده بود تقویت کند؛ اما به نظر می‌رسد این اقدام پیشاپیش شکست خورده است.
متکی پس از اعلام خبر توافق ۱+۵ گفت: در ملاقاتی که در حاشیه اجلاس همسایگان عراق در کویت با وزیر خارجه انگلیس داشتم؛ ایشان به جلسه ۱+۵ اشاره و اعلام کرد که قرار است نامه ای از سوی ۱+۵ برای ایران ارسال شود. بنده به وزیر خارجه انگلیس گفتم که شما بر اینکه کلمه ممنوعه چیست وقوف دارید و لذا توجه داشته باشید که در این نامه وارد مرزهای ممنوعه نشوید. مرزهای ممنوعه، بحث تعلیق است که همواره ایران آن را رد کرده است. سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز پیش از آنکه بسته جدید به ایران برسد اعلام کرد که پیشنهاداتی را که حقوق ملت ما را نادیده بگیرد بررسی نمی‌کنیم. این در حالی است که ایران نیز متقابلا بسته‌ای را برای ارائه به ۱+۵ آماده کرده است و آنگونه که تاکنون فاش شده در آن به موضوعاتی فراتر از برنامه هستهای ایران، از جمله صلح جهانی و خلع سلاح بین‌المللی پرداخته شده است.
ارسال نظر