فرصت بکر ایران در پساتحریم

محمدحسین بابالو: عرضه خوراک ارزان و در دسترس و همچنین دستیابی به بازار داخلی بزرگ و بازارهای جهانی با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران و نزدیکی به آب‌های آزاد ویژگی‌های مهمی برای جذابیت سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی ایران ایجاد کرده اما به زیرساخت‌های بیشتر و سرمایه‌گذاری بر تکنولوژی‌های نوین نیاز دارد تا به رشد مورد انتظار دست یابد. این ویژگی‌ها باعث شده تا بسیاری از شرکت‌ها و موسسات بین‌المللی به ایران به چشم یک فرصت کمیاب نگاه کرده و واقعیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری ایران را در بولتن‌ها و بررسی‌های متنوعی گزارش کنند.

در ادامه بخش‌هایی از گزارش شرکت تحلیلگری IHS که در شاخص نزدک نیویورک حضور دارد درج شده که در آن ویژگی‌های بازار ایران و شرایط گذشته و حال صنعت پتروشیمی و امکان سرمایه‌گذاری‌های جدید ذکر شده است.

این در حالی است که بزرگنمایی برخی از ریسک‌ها همچون ریسک‌های مدیریتی و محیطی در این گزارش به چشم می‌خورد و البته حرفی از نوسان قیمت خوراک و دورنمای این نرخ نیز زده نشده است.

به نظر می‌رسد شرکت‌های بزرگ جهانی هم‌اکنون واقع‌بینی را رویکرد اصلی خود برای حضور در بازار ایران قرار داده‌اند و ترس از برخی ناامنی‌ها در کشورهای منطقه، رغبت پیشین آنها نسبت به سرمایه‌گذاری در حوزه غرب آسیا و شمال آفریقا را به ترس و تردید تبدیل کرده است. نقطه ضعف امنیت هم‌اکنون در طرز فکر تصمیم‌سازان اقتصادی و سرمایه گذاران بین‌المللی مخصوصا در صنعت پتروشیمی به وضوح دیده می‌شود، ولی در ادبیات آنها با شفافیت عنوان نمی‌شود.

میل به احیای تولید و تجارت محصولات پتروشیمی هم‌اکنون برای ایران تبدیل به یک رویکرد اصلی شده است.

هم‌اکنون ایران در حال برداشتن گام‌هایی به سمت باز پس‌گیری نقش مهم خود در بازارهای جهانی پتروشیمی است، بنابراین به تولیدات بیشتری در این صنعت نیاز دارد. متعاقباً مردم ایران نیز به شتاب گرفتن توسعه این صنعت متمایل هستند؛ زیرا افزایش سطح زندگی و استانداردهای بالاتر آن را به همراه خواهد داشت.

افزایش آرام رشد اقتصادی، انتظار برای گشایش‌های بین‌المللی و ورود سرمایه‌های خارجی و استفاده از منابع ارزان قیمت بین‌المللی، کاهش تورم و همچنین افزایش استخراج گاز طبیعی و بهبود صنایع پایین‌دستی و رشد تقاضای آن مواردی است که دورنمای جذاب‌تری را پیش روی سرمایه‌گذاری بر تولید محصولات پتروشیمی قرار می‌دهد.

آغاز مجدد سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه عظیم پتروشیمی در ایران (در صورت برطرف شدن تحریم‌ها) می‌تواند به ایجاد فرصت‌های بسیاری از سوی سرمایه گذاران خطرپذیر و چابک منجر شود هرچند که باید با توجه به ضرورت صبر و انتظار، ریسک‌ها را نیز بپذیرند. این گفته یکی از تحلیلگران شرکت پتروشیمی HIS است.

بر اساس بررسی‌های شرکت IHS، ایران کشوری است با درجه نسبتا بالایی از ریسک‌ها اما هنوز با وجود این ریسک‌ها، ایران دارای تعداد بالایی از مزیت‌های مهم و پتانسیل‌های گسترده سرمایه‌گذاری است که از آن جمله می‌توان از هزینه پایین مواد اولیه و دستیابی به بازارهای اصلی نام برد.

ایران هم‌اکنون چهارمین عرضه‌کننده ذخایر برجای نفت خام و دومین دارنده ذخایر عظیم گاز طبیعی در جهان است که اتان به‌عنوان مهم‌ترین‌ خوراک گازی صنعت پتروشیمی، بخش اعظم این منابع را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که این ذخایر با این وسعت و ویژگی‌ها در کشورهای منطقه همچون عربستان، کویت و عمان وجود ندارد.

« اگر شما یک تولیدکننده جهانی محصولات پتروشیمی بودید قطعا در تعقیب کشوری همچون ایران برای سرمایه‌گذاری و فرصت رشد و موفقیت حرکت می‌کردید و البته ممکن بود برای دقایقی ریسک‌های تجاری و سیاسی ایران را فراموش کنید. در هر حال این چهره واقعی یک فرصت جذاب به شمار می‌رود.»

این صحبت‌های جانشین مسوول بخش اروپا، خاورمیانه و آفریقای شرکت IHS بود. بزرگ‌ترین‌ بازیگران بازار محصولات شیمیایی برای کوچک‌ترین جست و جوها از پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری در ایران با یکدیگر رقابت می‌کنند اما آنها کاری را اتفاقی و تصادفی انجام نخواهند داد.

این شرکت‌ها هم‌اکنون در حال اندازه‌گیری ریسک‌های محیطی و مدیریتی در ایران هستند، هرچند که این اقدامات طبیعت تجارت و سرمایه‌گذاری است. اما در هر حال جوایز این اقدامات به طرز معنی‌داری بسیار بیشتر از ریسک‌های آن خواهد بود هرچند که ارزیابی‌ها به دقت و با هدف در حال انجام است.

IHS تخمین می‌زند که هم‌اکنون ظرفیت تولید فعلی محصولات پتروشیمی در ایران کمتر از ۶۰ میلیون تن در سال است. این در حالی است که همین ظرفیت کالاهای متنوع و گسترده‌ای را تولید می‌کند که می‌تواند به بیش از ۱۰۰ نوع نیز بالغ شود که از اسید استیک تا زایلین مخلوط را در بر می‌گیرد.

این ویژگی به افزایش توان رقابت ایران با سایر کشورهای مشابه کمک کرده است که در کنار این مزیت، جمعیت نزدیک به ۸۰ میلیون نفری ایران باعث شده تقاضای داخلی قدرت‌نمایی محسوسی داشته تا جایی که حجم صادرات بخش کوچکی از تولید داخلی را شامل شده که اغلب به اتیلن‌های ابتدایی، پلی‌اتیلن، متانول، پلی پروپیلن و منواتیلن گلایکول MEG و اوره محدود می‌شود.

اگر نگاهی تحلیلی به صنعت پتروشیمی ایران بیندازیم متوجه خواهیم شد که این صنعت در یک نگاه متنوع است و در نگاه دیگر بیشتر بر تولید کالاهایی با زنجیره ارزش محدود تمرکز دارد تا از ذخایر عظیم اتان به‌عنوان یک ثروت گازی حداکثر استفاده را ببرد.

این وضعیت باعث شده تا تولیدکنندگان ایرانی با استفاده از ذخایر عظیم گاز طبیعی از نوع اتان حجم‌های بزرگی از اوره و متانول را تولید کنند و همچنین با شکستن اتان و دیگر میعانات گازی، اتیلن تولید کرده تا در فرآیند پلیمراسیون پلی اتیلن تولید کرده یا با فرآوری آن، منو اتیلن گلایکول استفاده کند.

در ایران و به دلیل ذخایر عظیم نفت و گاز، قیمت خوراک گازی به‌صورت دستوری با محوریت دولت پایین نگهداری شده است. عموما هزینه تولید اتیلن در ایران در مقایسه با عربستان سعودی یا شمال آمریکا پایین‌تر است؛ بنابراین می‌توان ایران را جذاب‌ترین کشور جهان برای تولید این ماده اولیه برشمرد. اما اتیلن و مخصوصا پلی‌اتیلن تولیدات کلیدی ایران در بازارهای صادراتی به شمار می‌رود؛ بنابراین با برچیده شدن مکانیزم تحریم‌ها، ایران در فاصله ۱۲ ماه یا حداکثر ۲۴ ماه می‌تواند تولید و صادرات اتیلن - پلی اتیلن خود را یک میلیون تن در سال افزایش دهد.

شرکت‌های بازرگانی هم‌اکنون مشتاق هستند تا به حجم‌های صادراتی اتیلن و پلی‌اتیلن ایران دست پیدا کنند؛ زیرا حداقل یک درصد یا بیشتر، ارزان‌تر از قیمت‌های جهانی است. با این وجود و با فرض رسیدن به ظرفیت تولید در سال‌های پیش رو باید انتظار رخدادی دراماتیک را در بازارهای جهانی داشته باشیم و آن افزایش عرضه شدید ایران در خلال سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ خواهد بود که فشار مضاعفی را بر قیمت‌ها وارد خواهد ساخت.

صادرات کلیدی دیگر ایران به بازارهای جهانی متانول است. ایران یکی از بزرگ‌ترین‌ تولیدکنندگان و صادرکنندگان متانول با ظرفیت تولید ۵ میلیون تن در سال است که از قیمت‌های رقابتی مواد اولیه و مزیت‌های بسیار بالایی بهره می‌برد.

این ویژگی‌ها در صورت برداشته شدن تحریم‌ها جدی تر خودنمایی خواهد کرد، بنابراین طرح‌های توسعه و واحدهای جدیدی به سرعت وارد فاز تولید خواهد شد.

هم‌اکنون برنامه ریزی‌ها برای افزایش ظرفیت تولید متانول تا ۲۰ میلیون تن در سال صورت گرفته است (منابع ایرانی این ظرفیت را ۲۵ میلیون تن برآورد کرده‌اند). از سوی دیگر IHS معتقد است تا سال ۲۰۲۵ حداقل ۱۰ میلیون تن به ظرفیت فعلی اضافه خواهد شد.